نویسنده: روپیرت ستون
منبع: The National Interest
برگردان: ابوبکر صدیق
با اعلام برنده‌شدن جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا، جواد ظریف، وزیر خارجه‌ی ایران، در سفری دو روزه وارد پاکستان شد.
روابط سیاسی میان ایران و پاکستان گرم؛ اما رابطه‌ی اقتصادی و امنیتی هنوز در حال توسعه است.
این بخش از بده‌کاری‌های دونالد ترامپ است که از برجام (JCPOA) بیرون شد و پیوستن در ۲۰۱۸ به آن را خطرناک تلقی کرد و کمک به نقض حقوق بشر و تروریزم دانست؛ اما ترامپ به زودی ریاست‌جمهوری را ترک می‌کند و جانشین اش جو بایدن دوباره به برجام ملحق خواهد شد.
محور گفت‌وگوی جواد ظریف با همتای پاکستانی اش تجارت و هم‌کاری‌های اقتصادی بود، تفکر دوباره روی‌کارآمدن برجام (JCPOA) یک هدف است؛ اما دلایل زیادی وجود دارد که منجر به بهبود روابط ایران و پاکستان در دوره‌ی حکومت جو بایدن شود؛ نخست این که تضمینی به دوباره واردشدن جو بایدن به برجام (JCPOA) وجود ندارد. حسن روحانی، رییس‌جمهوری کنونی ایران که هیئت گفت‌وگوی برجام از ۲۰۱۳-۲۰۱۵ را به دوش داشت، تا سال دیگر ریاست‌جمهوری را ترک می‌کند. به نظر می‌رسد که جانشین روحانی چهره‌ی ضد امریکایی باشد. افزون بر آن؛ توافق برجام نزد مردم ایران منفور است و آن را به نفع اقتصاد شان نمی‌دانند. در ایران اعتماد به امریکا کاهش یافته است. خروج دونالد ترامپ از توافق برجام (JCPOA) به صورت یک‌جانبه ایران را در وضعیت بد اقتصادی قرار داد، آن‌هم زمانی که با همه‌گیری شیوع ویروس کرونا دست‌وگریبان بودند.
در فرجام، ترامپ موج شدید [تحریم] را به پای «لنگ» مرغابی ایران پیش از ماه جنوری خواهد فرستاد. ایران فعالیت‌های پنهانی را برای دوباره روی دست گرفتن برجام (JCPOA) آغاز کرده است. تلاش ایران در ۲۰۱۹ از طرف امریکا نادیده گرفت شد؛ اما اقدام کنونی شاید بتواند دوباره به برجام نزدیک شود. اگر در تلاش توقف برجام باشید، برنامه‌ی هسته‌‌ای ایران را باید زیر نظر داشت که برای نمایندگان جنگ نیابتی ایران؛ مانند «حزب الله» مفید است و سنتیز منطقه‌ای ایران را محدود کرده است. هر توافقی که منجر به ازدست‌دادن نمایندگان جنگ نیابتی ایران شود، از طرف ایران رد خواهد شد. ایران تحریم‌های دوباره‌ی امریکا را ممکن زیر نظر داشته باشد.
بحث مهم اما متحدان منطقه‌ای امریکا؛ مانند اسراییل، عربستان، امارات متحده‌ی عربی اند که طرف‌دار توافق با ایران نیستند و تلاش به براندازی برجام کردند. از طرفی هم، ایران در اولویت بایدن نخواهد بود و چون اداره‌ی بایدن در مبارزه با ویروس کرونا درگیر است.
انرژی مثبت این است که توافق حزب دموکرات برای حمایت از برجام (JCPOA) نسبت به ۲۰۱۵ افزایش یافته است و تمام حزب رییس‌جمهوری طرف‌دار برگشت به توافق برجام است؛ اما سنا به دست جمهوری‌خواهان است که می‌تواند یک چالش جدی فراراه بایدن باشد.
کارشناسان اعتقاد ندارند که رییس‌جمهور بعدی ایران بتواند برای نجات [برجام] کار کند. ایران و امریکا ممکن در ۲۰۲۱ دوباره به برجام برگردند؛ زمانی که روحانی دفتر ریاست‌جمهوری را ترک می‌کند و آن‌ها می‌توانند روی توافق موشکی و امنیت منطقه بحث کنند.
برگشت به توافق موشکی علاج نوش‌داریی برای ایران نیست، تنها از تحریم‌های بعدی جلوگیری خواهد کرد که بخش سوم تجارت ایران است؛ اما تحریم‌های اولی پابرجا است. آغاز تجارت با کمپنی‌های امریکا می‌تواند روی پیمان‌کارهای غیرامریکایی که به دالر کالا عرضه می‌کنند، تاثیر بکند.
این مهم است که چرا رابطه‌ی تجاری ایران و پاکستان هنوز ناچیز است. از۲۰۱۵-۲۰۲۱ هزینه‌ی تجاری این دو کشور افزون به ۵ بیلیون دالر می‌شود؛ اما هیچ‌گاه به اهداف تعیین‌شده نرسیدند. اگر پاکستان در تاریخ یک رهنما داشته باشد، آن هم منافع پاکستان در توافق برجام (JCPOA) است.
البته تعیین تعرفه‌های بلند به کالاهای تجاری دو کشور و هم‌چنان سوی مدیریت اقتصادی و تجارت مزمن پاکستان از دیگر فکتورها است. هم‌چنان شیوع بیماری ویروس کرونا روی صادرات کالا تاثیر داشته است.
چالش دیگر فراراه تجارت دو کشور؛ نزدیکی اقتصادی-امنیتی پاکستان و عربستان است. عربستان تلاش می‌کند به روند توسعه‌ی پایپ‌لاین ایران-پاکستان مانع ایجاد کند؛ در حالی که رابطه‌ی پاکستان و سعودی هنوز قدرت‌مندانه پابرجا است.
نگرانی جدی پاکستان از دشمن سنتی اش هند است، خطرناک‌تر از لغو برجام (JCPOA)، پیش از این که ترامپ از برجام (JCPOA) بیرون شود. هند توافق تجاری نفت و پروژه‌ی گذرگاه تجاری چابهار را با ایران امضا کرد که کلید آغاز در هم‌کاری اقتصادی تلقی می‌شود. نزدیکی ایران و هند، تهران را وادار به دخالت در قضیه‌ی کشمیر می‌کند. در سال‌های اخیر رهبر مذهبی و سایر رهبران ایرانی از موقف پاکستان در کشمیر حمایت کردند؛ اما شگردهای تجاری اخیر هند سبب می‌شود تا ایران عقب‌نشینی کند.
از گفت‌وگوهای ظریف در پاکستان چیزی به بیرون درز نکرده است، هر چند در خبرنامه‌های پاکستان به کشمیر اشاره شده بود؛ اما در متن خبرنامه‌ی ایرانی‌ها ذکر نشده بود. در نشست‌های دوجانبه‌ی پیشین روی اتصال چابهار به کریدور اقتصادی چین-پاکستان صحبت شده بود؛ اما در این دیدار به آن اشاره‌ای نشده است.
با لغو برجام (JCPOA) ایران، نمی‌خواهد هند؛ رقیب بجینگ و پاکستان را در منطقه از دست بدهد. تهران محتاط قدم بر می‌دارد، تا در وضعیت حساسی که نیروهای هند و چین در بندر همالیان در برابر هم قرار دارند، لغزش نکند. با دوباره روی‌کارشدن توافق برجام (JCPOA) تنش ایران و پاکستان دوباره افزایش خواهد یافت. اگر هند ظرفیت دوباره واردشدن به بازار کالاهای تجاری ایران را پیدا کند و رابطه‌ی نزدیک سیاسی با تهران ایجاد کند، به معنای تشدید هراس دیرینه‌ی پاکستان است. هند می‌تواند از نفوذ در زیر ریش پاکستان، از ایران استفاده کند. این هراس در ۲۰۱۶ تجربه شد. زمانی که «کابوشان جادهی» -جاسوس هندی-، در پاکستان از بندر ایران وارد این کشور شده بود. پاکستان از افزایش نفوذی‌های هند نگران است. این کشور اخیرا ادعا کرده است که هند با تروریستان ارتباط دارد.
افغانستان به عنوان یک فرصت دیگر است. در ۱۹۹۰ پاکستان و ایران در دو خط مخالف قرارد اشت؛ پاکستان از گروه طالبان حمایت می‌کرد و ایران طرف‌دار گرو‌های ضد طالبان –جبهه‌ی متحد شمال- بود. پس از آن تهران رابطه‌ی نزدیکی با طالبان ایجاد کرد و در روند صلح با پاکستان هم‌کاری را آغاز کرد؛ اما این دو طرف [ایران-پاکستان] در یک سطح قرار ندارند. ایران نسبت به پاکستان نگرانی دارد که حکومت کابل به دست طالبان سقوط نکند. در حقیقت تهران مخالف امضای توافق‌نامه‌ی فبروری ۲۰۲۰ دوحه است، قسمی که حکومت افغانستان را دور زدند.
در صورتی که جو بایدن در بخشی از راه‌برد سیاسی خود به دنبال برجام (JCPOA) باشد و ایران و پاکستان نزدیک شوند؛ اما نزدیکی پاکستان به تهران و ریاض به عنوان دو رقیب نقش پل را دارد. زمانی که بایدن شاهد توسعه میان ایران و پاکستان باشد، کمکی به پایداری آن نمی‌کند.
