چند هفته است که روابط تنشآلود ایران و عربستان، به لبخند دیپلماتیک چهره عوض کرده و مسئولان این دو قدرت منطقهای تمایل خود برای گشودن گره مشکلات را رسانهای کرده اند. در تازهترین مورد، ولیعهد عربستان، در گفتوگویی با تلویزیون العربیه، جزییات تمایل برای حل اختلافات را توضیح داده است. هر چند توضیحات ولیعهد عربستان تکرار خواستهای پیشین است که هیچگاهی مورد پذیرش ایران قرار نگرفته است. او گفته که؛ ایران چرایی حضورش در منطقه را روشن کند و از ساخت سلاحهای هستهای دست بردارد.
روند تحولات منطقهی خاور میانه، به خوبی نشان میدهد سیاستهای بحرانآفرین هر دو کشور مدعی سردمداری جهان اسلام، با بنبست روبهرو شده و ناگزیر به تغییر رفتار و چرخش در رویکرد تهاجمی خود شده اند؛ رویکردی که جنگهای نیابتی را در منطقه تشدید کرده و آرامش را از مردمان منطفه گرفته و بیثباتی، آوارگی، ویرانی، افزایش گروههای شبهنظامی و فقر را کف دست شان گذاشته است.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در گفتوگوی تلویزیونی خود، گفته است: «ایران یک کشور همسایه است و امیدواریم بتوانیم رابطهی خوبی با آن داشته باشیم.» سخنانی که آگاهان از آن به عنوان نشانهی شروع روندی پشت پرده برای آبشدن یخ روابط این دو قدرت منطقهای پس از چند سال تنش دامنهدار و رو به گسترش یاد کرده اند.
به نظر میرسد که ناکامی هر دو قدرت شررآفرین منطقهای در جنگهای نیابتی شان در یمن، لبنان، بحرین و حتا عراق زمینگیر شده اند و از سویی هم، آمدن جو بایدن به کاخ سفید و بازسازی برجام و بیمیلی دموکرات به محمد بن سلمان، بخش دیگری از عواملی است که ایران و عربستان را وادار به طرح دوستی کرده است.
گفتههای اخیر محمد بن سلمان که با پاسخ مثبت سخنگوی وزارت خارجهی ایران رو بهرو شد، مورد استقبال کشورهایی که پیش از این برای حل اختلافات پا پیش گذاشته بودند، قرار گرفته است. عمان، قطر، عراق و پاکستان در این زمینه پیشینه دارند. ابتکار و امتیاز تغییر جاری به عراق میرسد؛ اما نزدیک به دو سال پیش، عمران خان -نخست وزیر پاکستان- از تلاشهای کشورش در این زمینه سخن گفت و قرار شد تا وزیران خارجهی ایران و عربستان با هم دیدار کنند.
در نوار شنیداری منتشره از جواد ظریف، وزیر خارجهی ایران نیز، جزییات پیشینهی صحبتها برای حل این اختلافها آمده است. آقای ظریف مدعی شده که باری او به ترکی فیصل، مسئول استخبارات عربستان از تمایل کشورش برای پایاندادن به این اختلافات گفته و مورد استقبال او قرار گرفته بود؛ اما هیچ گام عملیای برداشته نشد.
اختلافهای تاریخی و درازمدت میان این دو قدرت منطفهای، تأثیرات بدی بر اوضاع افغانستان نیز گذاشته و تاریخ گواهی میدهد که این دو، بارها کوشیده اند تا در افغانستان به همدیگر ضرب شست نشان دهند. وضع جاری، این خوشبینی را برای کوتاهشدن دست دو قدرت شرانداز در افغانستان نیز فراهم کرده است.
بااین وجود، فعلاً تنها در لحن و ادبیات دو طرف تغییر به چشم میخورد؛ اما وضع در میدانهای جنگ و رقابت، چنان است که بود. باورها بر این نیز است که حکومت ایران و عربستان تمایل واقعی برای حل این اختلافات دارند؛ اما خامنهای و سپاه پاسداران به عنوان مانع برشمرده میشوند که در دهههای گذشته نیز باعث تشدید تنش و بحران میان حکومتهای عربستان و ایران شده اند.
