بوی حوادث دهه‌ی هفتاد به مشام می‌رسد

اشاره: سیدحسین شریفی بلخابی، رییس کمیسیون عدلی و قضایی مجلس نمایندگان است. او، طی دو دور اخیر در انتخابات پارلمانی شرکت کرد و به عنوان نماینده‌ی منتخب مردم ولایت سرپل در مجلس نمایندگان راه یافت. در عین حال، او همواره سیاست‌هایی را دنبال کرده که معمولا منتقد سیاست‌های حکومت افغانستان بوده است. در شرایطی‌که از یک‌سو، گفت‌وگوهای صلح جدی شده و نیاز است که رهبران سیاسی، با یک دیدگاه و تیم واحد به سوی مذاکرات بین‌الافغانی بشتابند و از سوی دیگر، اختلافات و کشمکش‌های سیاسی برخاسته از نتیجه‌ی انتخابات، افغانستان را در گودالی از بحران فرو برده است؛ در چنین شرایطی، مجلس نمایندگان به نحوی سکوت اختیار کرده و یا هم در جنجال‌های سیاسی دخیل ‌اند. از جانب دیگر، برای نخستین ‌بار در تاریخ پنج‌هزارساله‌ی کشور، افغانستان دارای دو رییس‌جمهور شده که این اتفاق، در افکار عمومی خاطره‌های تلخی را زنده کرده که گویا ممکن است قدرت‌طلبی افراد، منجر به تجزیه‌ی افغانستان شود. برای بحث بیش‌تر، روزنامه‌ی صبح کابل، گفت‌وگوی اختصاصی‌ای را با رییس کمیسیون عدلی و قضایی مجلس نمایندگان انجام داده است.
صبح کابل: تشکر آقای بلخابی که فرصت تان را در اختیار روزنامه‌ی صبح کابل قرار دادید. نخست از مذاکرات بین‌الافغانی می‌پرسم؛ چقدر خوش‌بین استید که این گفت‌وگوها به موفقیت بینجامد؟
شریفی بلخابی: تشکر! شما بهتر می‌دانید که بعد از تقریبا هژده ماه، تلاش‌هایی ‌که در باره‌ی پروسه‌ی صلح صورت گرفت، در نتیجه نشستی در دوحه انجام شد و توافق‌نامه‌ی صلح بین امریکا و طالبان، در چند بخش به تصویب رسید. یکی از بحث‌ها این بود که طالبان بالای نیروهای امریکایی حمله نکنند. کاهش تنش‌ها عملی شود و آهسته آهسته خروج نیروهای امریکایی صورت بگیرد تا این ‌که زمینه‌ساز نشستی بین دولت افغانستان و طالبان باشد. چهار بخش در توافق‌نامه‌ی صلح قطر وجود داشت و در رابطه به این ‌که چه وقت طالبان و افغان‌ها می‌نشینند. در جریان استید که فعلا طرف حکومت، احزاب سیاسی، پارلمان و تمام طرف‌های افغانستان، نماینده‌های خود را معرفی کردند و البته در حال معرفی استند که یک ترکیب جامع و ملی در هیأت مذاکره‌کننده تعیین شود تا بروند و سر میز مذاکره با طالبان بنشینند. حدود ۱۵ تا ۲۰ نفر در ترکیب هیأت مطرح استند. اساس کار و مهم چیست؟ به نظر من، این است که که این نشست در حال قطعی‌شدن است؛ اما طرف این نشست‌ها کی باشد؟ افراد مؤثر از سوی طالبان چه کسانی باشند و افراد مؤثر از طرف افغانستان کی‌ها باشند که در این راستا، یک سری اختلافات وجود دارد. خود حکومت و داکتر صاحب غنی، می‌گفتند که مالک پروسه‌ی صلح ما استیم؛ یعنی افراد را باید ما معرفی کنیم؛ ولی احزاب سیاسی، رهبران جهادی و شخصیت‌های تأثیرگذار که نشست دارند، این‌ها گفتند نه. بعد یعنی هیأت مذاکره‌کننده‌ای که معرفی می‌شود، جامع و همه‌شمول باشد. احزاب، رهبران سیاسی، جامعه‌ی مدنی، زنان، پارلمان و کسانی ‌که با طالبان جنگیدند، طرف قضیه باشند؛ زیرا این‌ها منطق دو طرف را می‌فهمند و حالا می‌خواهند مصالحه کنند؛ نه این‌ که افراد‌ هوایی بیایند که در مناقشات گذشته بین طالبان و جبهه علیه طالبان، در آن شرایط نیستند؛ این‌ها نمایندگی خوب از خانواده‌های قربانیان نمی‌توانند. حالا چنین که می‌شنویم، یک مقدار کار جمع شده و مقداری این ترکیب در نظر گرفته شده است تا مجموعه‌ای معرفی شود که تأثیرگذاری داشته باشد تا ما بیش از حد قربانی نشویم. حالا برای این لحظه‌شماری می‌شود که فهرست این افراد اعلان و اذهان مردم روشن شود که توان چانه‌زدن مقابل طالبان را دارند یا خیر! همه منتظر این قضیه استند.
صبح کابل: طالبان هنوز حاضر به مذاکرات دولت‌محور نیستند. همین‌طور شاهد بودیم که طالبان با نماینده‌های حکومت در قطر دیدار نکردند؛ اگر این‌ بار هم چنین اتفاق بیفتد، آیا روند صلح با پیچیدگی‌های بیش‌تری روبه‌رو خواهد شد؟
شریفی بلخابی: باریکی در همین‌جا است. وقتی هیأت مذاکره‌کننده معرفی می‌شود، نه تنها از آدرس حکومت باشد، بلکه باید همه‌شمول و از طرف افغان‌ها باشد. اگر این باریکی در نظر گرفته شود، طالبان بهانه‌ای برای رد مذاکره ندارند.
صبح کابل: قرار است که پنج هزار زندانی طالب از زندان‌های افغانستان رها شوند. با این که مخالفت‌هایی وجودداشت؛ اما سرانجام دولت تن به رهایی آن‌ها داد. مجلس نمایندگان آیا با این تصمیم دولت موافق است؟

شریفی بلخابی: دیدگاه‌ها متفاوت است؛ یعنی برای خوش‌بینی و برای این‌ که ما قدمی به سوی صلح به خاطر مردم و امنیت مردم برداریم. در کلیات همه راضی استند؛ اما چگونگی رهایی زندانیان طالب، حرف و حدیثی دارد. آیا پنج هزار زندانی‌ای که قرار است آزاد شوند، ضمانتی وجود دارد که به سنگر برنمی‌گردند؟ باز هم تفنگ را در سینه‌ی مردم افغانستان نشانه نمی‌گیرند؟ آیا اصلا چنین تضمینی وجود دارد؟ آیا التزام گرفته شده و زندانیان تعهد جدی داده اند؟ در قسمت نحوه‌ی رهایی، مشکلاتی وجود دارد. شما نظریات وکلا را می‌بینید. وقتی پنج هزار طالب رها می‌شوند، به خاطر خوش‌بینی و علاقه‌مندی صلح است؛ اما توضیحات لازم وجود ندارد که آیا این‌ها دوباره در جبهات جنگ می‌روند یا در کنار مردم زندگی می‌کنند. در این موارد شک و تردید وجود دارد و همه‌ی مردم شک دارند. تا هنوز هیچ چیزی نشده، آیا لازم است که این تعداد زندانی را مفت رها کنیم؟ جای سؤال باقی است. باید امریکایی‌ها، به خصوص خلیل‌زاد و حکومت به سؤالات و نگرانی‌های مردم مردم پاسخ دهند.
صبح کابل: دقیقا، این نگرانی‌ها از همان آغاز بلند شد و به گوش رهبران طالبان رسید؛ رهبران طالبان به صراحت گفتند که اگر افراد آن‌ها به جبهه‌ی جنگ بروند، ضمانتی نمی‌کنند.
شریفی بلخابی: دقیقا نگرانی همین است؛ یعنی، وقتی که این سروصدا بلند است، چه ضمانتی وجود دارد. از آن طرف عکس‌العمل مثبت دیده نشده و این نگرانی‌ها در روزهای اخیر بیش‌تر شده است.
صبح کابل: چقدر موافق استید که تیم مذاکره‌کننده از طرف حکومت باشد؟

شریفی بلخابی: باورمندی من این است که دقیقا نظریات شخصیت‌های افغان، رهبران جهادی، رهبران سیاسی و احزاب گرفته شود و آن‌ها می‌گویند که فرصت بسیار خوبی است. به باور من، اگر هیأت مذاکره‌کننده‌ی قوی، بامنطق و شخصیت‌های توان‌مند را معرفی کنیم که سر میز مذاکره، توانایی صحبت کردن را با طرف داشته باشد، فراگیر و از آدرس‌ احزاب و رهبران سیاسی باشد. ما باید همه‌ی طرف‌ها را لحاظ کنیم و یک ترکیب جامع، همه‌شمول و توان‌مند را مطرح کنیم که در باریکی‌های صلح و مصالحه کم نیاورند.
صبح کابل: مدتی است که روند گفت‌وگوهای صلح جدی و همین‌طور مذاکرات بین‌الافغانی قطعی شده؛ مجلس نمایندگان به عنوان قوه‌ی مقننه، چه بحث‌های تخصصی‌ای را در این زمینه انجام داده است؟
شریفی بلخابی: مجلس نمایندگان قبل از این بحث‌ها، هیأتی با عضویت هر کمیسیون مجلس نمایندگان معرفی کرد که نقشه‌ی راه، پلان صلح، پالیسی صلح و چارچوبی را ترسیم و با حکومت شریک کنند؛ اما متأسفانه ارگ ریاست‌جمهوری، این ملاحظه را روی طرح این‌ها نداشت. بعد در افتتاح شورای ملی، جناب غنی گفت که پنج نفر، سه عضو، مجلس نمایندگان و دو عضو، مجلس سنا معرفی کند تا در ترکیب هیأت شامل شود. خوش‌بختانه این‌ها معرفی شدند تا بتوانند انعکاس‌دهنده‌ی نظریات پارلمان که ممثل اراده‌ای مردم است، باشند. باید قربانی هزاران سرباز ما که در این وطن شهید شده، معیوب و مجروح شده و زن و بچه‌ی شان را از دست داده اند، نادیده گرفته نشود؛ یعنی صلح به چه بهایی و به چه قیمتی؛ بنا بر این، خواست وکلا، صلحی است که معادله حفظ شود و به نابودی نظام منجر نشود؛ به نابودی وثیقه‌ی ملی ما که همان قانون اساسی است؛ به نابودی ارزش‌های بشری چون آزادی بیان، آزادی زنان، کودکان، جامعه‌ی مدنی، حقوق شهروندی و… این همان دیدگاه استراتژیک مهم شورای ملی در همین چند نکته است.
صبح کابل: اگر مذاکرات بین‌الافغانی به شکست منجر شود، سال بعدی را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
شریفی بلخابی: متأسفانه اگر پروسه‌ی صلح پیش نرود و قدم‌های عملی برداشته نشود، آینده‌ی خوبی را با توجه به اختلافات درونی نظام، پیش‌بینی نمی‌کنم. خداوند این ملت را حفظ کند و نیروهای امنیتی ما را که توانستند با انبوهی از مشکلات سیاسی، به دفاع از عزت و تمامیت ارضی ایستادگی کنند؛ هم‌چنان سیاسیون ما را توفیق بدهد.
صبح کابل: پرسش بالا را برعکس می‌کنم که اگر دولت و طالبان توافق کنند، آیا جنگ خاتمه می‌یابد؟

شریفی بلخابی: احتمال دارد که جنگ ختم نشود؛ چون ما و شما دیدیم که طالبان هم واحد نیستند. شاید بدنه‌ای از طالب به سمت‌های دیگر برود. در بین طالبان هم گروه‌های ناراضی زیادی وجود دارد؛ از جمله گروه حقانی، حزب تحریر، تحریک اوزبیکستان و داعش. من که نماینده‌ی مردم سرپل استم، در این ولایت، چچینی، اوزبیکی و آیغوری وجود دارد و همین‌طور در جوزجان و فاریاب هم فعالیت دارند. با توافق دولت و طالبان، جنگ به حد اقل تقلیل پیدا می‌کند و مردم نفس راحت می‌کشند؛ اما صددرصد جنگ در جغرافیای کشور خاتمه نمی‌یابد. داعش و القاعده هنوز هم نفوذ خود را در افغانستان دارند. نیروها و پدیده‌های افراطی در کشور، با آدرس‌ها و نام‌های مشخصی حضور دارند که یکی از آن‌ها طالبان است. این که طالبان آیا می‌توانند همه را جمع کنند، بعید است. ما تجربه‌ی حزب اسلامی را داریم که جمعی آمدند و جمع دیگر رفتند.
صبح کابل: در خصوص بحران سیاسی می‌خواهم بپرسم که با توجه به تنش‌های سیاسی موجود، افغانستان به کدام سمت می‌رود؟
شریفی بلخابی: بسیار معلوم است و واقعا خسته استیم که به سوی بدبخی و تباهی سیاسی می‌رویم. این وضعیت، از هویت ملی، اجماع ملی و همه قربانی می‌گیرد و به سمت پراکندگی وسیع امنیتی، قومی و قتصادی می‌رود. ما طرف‌دار این نیستیم که به فروپاشی نظام منتهی شود؛ ولی این وضعیت بسیار خطرناک است.
صبح کابل: تفسیر شما از «خطرناک» چیست؛ آیا به دهه‌ی هفتاد برمی‌گردیم؟
شریفی بلخابی: این احتمال وجود دارد که خدا آن روز را نیاورد. خداوند سیاسیون را سر عقل بیاورد؛ دل‌سوزی کنند و به فکر مردم باشند. یک مقدار دل‌سوز مردم باشند و بازی‌ها را قاعده‌مند کنند. حداقل منافع ملی را لحاظ کنند؛ در غیر این صورت «بوی این به مشام می‌رسد که ما ممکن است به دهه‌ی هفتاد برگردیم» که در واقع تلخ‌ترین دهه در افغانستان است.
صبح کابل: حالا دو رییس‌جمهور داریم؛ این وضعیت آیا برای مجلس نمایندگان قابل قبول است؟
شریفی بلخابی: من، مقصر اصلی کمیسیون انتخابات و کمیسیون شکایات انتخاباتی را می‌بینم. همه طرف‌ها ظاهرا گفته بودند که هر چه کمیسیون‌ها بیرون دهند را، قبول می‌کنند؛ اما هر دو کمیسیون به رأی مردم احترام نگذاشتند و آرای سفید و پاک مردم را آلوده کردند. فتنه‌ی اساسی کمیسیون است. باید از خودگذری می‌کردند؛ ولو به زندان می‌رفتند یا ترور می‌شدند؛ ولی برای نجات مردم افغانستان شفاف کار می‌کردند و شفاف اعلام می‌کردند که یا احمد رأی بالا دارد یا محمود؛ این جنجال و مخمصه را راه نمی‌انداختند. مقصر اصلی کمیسیون انتخابات است؛ اگر زور می داشتم، محاکمه‌اش می‌کردم.
صبح کابل: راه حل چیست؟
شریفی بلخابی: راه حل تفاهم است. دو نفر بنشینند. دو رییس‌جمهور، دو والی، دو ولسوال، دو فرمانده، با چه وضعیت مصیبت‌باری مثل فقر و کرونا گرفتار استیم. از خودگذری نشان دهند و تفاهمی کنند که به خیر مردم و جامعه باشد.
صبح کابل: حالا تنش‌های سیاسی نه تنها فروکش نمی‌کند، بلکه با گذشت هر روز قد بلند می‌کند؛ اما در این میان، نقش پارلمان به عنوان قوه‌ی مقننه مهم است؛ چرا این روحیه در مجلس نمایندگان وجود نداشته تا مداخله کند، نقش میان‌جی را ایفا کند و حداقل تأثیرگذاری خود را نشان دهد؟
شریفی بلخابی: متأسفانه تا هنوز پارلمان درگیر هیأت اداری بود. روزهای تعطیلی بود که هنوز هم در تشکیل هیأت اداری مشکل داریم. هنوز هم کمیسیون‌های دایمی رأی‌گیری نکرده اند. این تصمیم وجود دارد. در ساعت امتیازی می‌گویند که بی‌تفاوت نباشیم. این حرف‌ها است. به خیر هیأت اداری تکمیل شود، با آمدن آرامش در مجلس نمایندگان، حرکت خوبی را انجام خواهیم داد و در کنار این‌که پنج نفر در پروسه‌ی صلح معرفی کردیم، یک کمیسیون یا کمیته‌ای تشکیل می‌دهیم که البته فعلا در حد پیشنهاد است تا برای حل بحران موجود ایجاد شود و این نیت در میان اعضای مجلس نمایندگان است.
صبح کابل: به عنوان آخرین پرسش، در مراسم تحلیف رییس‌جمهور غنی، بیش‌ترین دیپلمات‌های خارجی شرکت کردند؛ از جمله زلمی خلیل‌زاد، سفیر امریکا و نماینده‌ی خاص سازمان‌ ملل ‌متحد و در عین حال، دبیرکل سازمان ملل‌ متحد، پیروزی آقای غنی را تبریک گفت. نقش جامعه‌ی جهانی و متحدان افغانستان در تحولات سیاسی کشور از چه اهمیتی برخوردار است؟

شریفی بلخابی: شما دو تا نظریه را در فضای مجازی و رسانه‌ها می‌دانید که آیا مردم تعیین‌کننده است یا خارجی‌ها؟ این منطق عامیانه‌ی مردم است. اگر مردم تعیین‌کننده است، نباید یک‌طرفه راه می‌رفتند؛ بی‌طرف می‌بودند و برای تفاهم کار می‌کردند. به قول عامیانه‌، ریگی در کفش آن‌ها هست. به خاطر سیاست خارجی، منافع شان و مصارفی که کردند. آن‌ها به خاطر رضای خدا نیامده اند؛ در کنار کمک‌ها، استراتژی بیرون‌مرزی خود را دارند. نظر من این است که نباید این کار را می‌کردند؛ اگر دل‌سوزی‌ای به مردم می‌داشتند، بی‌طرفی خود را حفظ می‌کردند یا به کمیسیون‌ها می‌گفتند که معیارهای مشخصی را در نظر بگیرند. ما به حیث افغان، این گله‌مندی را از دوستان بین‌المللی داریم که دل‌سوزی لازم را ندارند.