اشاره: اخیرا اتهاماتی از سوی حبیب الله احمدزی، مشاور پیشین رییس جمهور غنی، در ادارات کنونی افغانستان وارد شده است که گویا زنان در اداره‌های حکومتی بر اساس روابط جنسی به مقامی می‌رسند. روزنامه‌ی صبح کابل روی دلیل و پیامد این اتهام‌ها و هم‌چنان مسأله‌ی مشارکت زنان در حکومت با اورزلا نعمت، رییس واحد تحقیقات و ارزیابی افغانستان گفت‌وگو کرده است.
صبح کابل: ابتدا می‌خواهم از مشارکت زنان در حکومت آغاز کنیم؛ کمیسیون مستقل اصلاحات اداری و خدمات ملکی، در سال جاری خورشیدی اعلام کرد که در حال حاضر، ۲۷ درصد از کارمندان خدمات ملکی افغانستان را زنان تشکیل می‌دهد؛ این آمار از دید شما، حقیقی و قناعت‌بخش است؟
نعمت: وقتی از مشارکت زنان در بدنه‌ی حکومت صحبت می‌کنیم؛ نظر به سکتورهای مختلف، این درصدی فرق می‌کند. به گونه‌ی مثال؛ اگر ما حضور زنان را در سکتور امنیتی ببینیم، این آمار به مراتب پایین می‌رود؛ اما در بخش‌های مصؤونیت‌های اجتماعی، صحت یا مخصوصا تعلیم و تربیت، ما بیشترین کارمندان زن را داریم.
آنچه مهم است، مشارکت زنان در سطوح تصمیم‌گیری است. زنان افغان در طول ۱۸ سال گذشته، تجربه‌ی خوبی را در این بخش سپری کرده‌اند؛ اما متاسفانه زنان همواره قربانی تقسیم‌بندی‌های گروهی و قومی در افغانستان شده‌اند. شما شاهد استید که در چند سال گذشته، بعد از هر انتخاباتی، نامزدهای زیاد زن برای کرسی وزارت معرفی می‌شوند، ولی به محض این که پای معاملات سیاسی در میان می‌آید، آنان با یک وزیر مرد جایگزین می‌شوند.
صبح کابل: دلیل این‌که زنان کم‌تر وزیر می‌شوند و به گفته‌ی شما با نامزدوزیر مرد تعویض می‌شوند، در چیست؟
نعمت: دلیلش زد و بندهای سیاسی، گروهی و قومی است.
صبح کابل: یعنی خانم‌ها در این زد و بندهای سیاسی نمی‌خواهند دخیل باشند؟
نعمت: از یک جانب خانم‌ها نمی‌خواهند دخیل باشند، از جانب دیگر، دخیل نیستند. به طور مثال؛ احزاب مطرح سیاسی افغانستان را اگر در نظر بگیریم، حزب جمعیت، یکی از احزاب پرنفوذ است؛ اما چند زن مطرح را ما و شما می‌شناسیم که این حزب در ساختار خود جای داده باشد. متأسفانه یا خوشبختانه بگویم که زنان در جریانات سیاسی، گروهی و تنظیمی نقش نداشته‌اند. این مسأله، در حال حاضر سبب شده است که زنان در مشارکت سیاسی در سطوح تصمیم‌گیری نقش برازنده‌ای نداشته باشند.
ما در حال حاضر از تصمیم حکومت برای افزایش مشارکت زنان حداقل در سطوح پایین حمایت می‌کنیم. از دید ما تغییرات باید از سطح پایین آغاز شود و این مسأله سبب می‌شود که در سطح رهبری نیز تغییرات بیاید.
صبح کابل: اما انتقادهایی هم در حال حاضر روی این تعیینات اخیر خانم‌ها در ادارات دولتی وجود دارد که چرا این تعیینات در نزدیکی انتخابات شدت گرفته است؟
نعمت: اگر ما و شما تاریخچه‌ی دو سال گذشته را نظر بیاندازیم، موضوع انتخاب یا انتصاب معین‌های جوان در وزارت‌خانه‌ها یک حرف جدید نیست. یک تعداد از معین‌های جوان دو سال پیش هم اگر اشتباه نکنم انتخاب شدند. فکر کنم این یک پالیسی است که در چند سال گذشته روی دست است. هم‌چنان معاونیت‌های ولایت‌ها را اگر در نظر بگیریم، در حال حاضر در چندین ولایت اگر والی صاحبان مردان استند، معاونین‌شان خانم‌ها استند. مانع اصلی مشارکت زنان، جامعه و مردم نیست. مانع اصلی زنان، کسانی‌اند که در سطوح بالا قرار دارند.
اورزلا اشرف باور دارد که باید در مورد ادعاهای که نسبت به زنان مطرح است به صورت جدی تحقیق صورت بگیرد
صبح کابل: این سطوح بالایی که شما نام بردید منظورتان چه کسانی‌اند؟
نعمت: این‌ها افرادی استند که فکر مردسالاری در ذهن شان نهادینه شده است. این‌ها می‌توانند اشخاص و افرادی باشند که در جمع حکومت استند، می‌توانند کسانی باشند که در اپوزیسیون به اصطلاح خارج از حکومت باشند و حتا می‌توانند کسانی باشند که در نهادهای تعلیمی باشند.
صبح کابل: زمانی‌که مشارکت زنان در پارلمان را قانون افغانستان تعیین کرده، پس چرا همین نمایندگان زن به یک نامزد وزیر زن رای نمی‌دهند؟
نعمت: مشکل این‌جاست که تاکنون نیز زنان از آدرس خود به پارلمان نمی‌آیند. در این بخش ما نخست باید تحلیل بسیار عمیق از جامعه‌ی خود داشته باشیم. شما می‌دانید که در جامعه‌ی ما، حاکمیت بر اساس روابط و سیاست رابطه‌ها است. در سیستم سیاست کنونی افغانستان رابطه‌ها، سیاست می‌کند و این رابطه‌ها باید به یک «ایلیت» یا اعیان وصل شود. متاسفانه در افغانستان معیار واضح برای اعیان تعریف نشده است، تنها هویت مثلا؛ مذهبی یا قومی یک شخص را «ایلیت» یا رهبر نمی‌سازد.
صبح کابل: پس دلیل این‌که رهبران قومی فعلی، بر خلاف زنان قدرت‌مند شده‌اند و قدرت سیاسی را در دست دارند، در چیست؟
نعمت: در ۴۰ سال اخیر یک تغییر بسیار اساسی که در افغانستان آمده بر علاوه‌ی سایر شاخص‌هایی که در مورد اعیان افغانستان صحبت کردیم، یک شاخص خیلی برازنده و مهم دیگر هم اضافه شده است. و آن وابستگی خارجی است. وابستگی خارجی خود به خود این مردم را قدرت‌مند می‌کند و قدرتی را به او از طریق مشروعیت سیاسی می‌دهد.
جامعه‌ی سنتی افغانستان از لحاظ تاریخی زنان بسیار قدرت‌مندی داشته است؛ اما در تاریخ معاصر افغانستان رهبر قوی زن که بتواند مثلا منحیث یک ایلیت/رهبر عرض اندام بکند نداشتیم. همین خود باعث می‌شود وقتی که سهمیه‌ی ما در قانون اساسی افغانستان پیش‌بینی می‌شود که ۲۵ درصد سهمیه در قسمت حضور زنان در پارلمان داشته باشیم، اما این چوکی‌ها توسط افراد یا زنانی اشغال می‌شود که اکثر آنان از آدرس مسایل زنان یا حوزه‌های دفاع از حقوق زنان نمی‌آیند. این زنان از همان آدرسی می‌آیند که بر اساس سیاست روابط مستحکم است.
اما ما امیدوار استیم که حضور زنان در پارلمان معنادار شود و پالیسی افزایش مشارکت زنان از سوی حکومت جدی گرفته شود.
صبح کابل: شما در حالی بر افزایش مشارکت زنان در بدنه‌ی حکومت تاکید دارید که چندی قبل اتهام بزرگ سوء استفاده جنسی از زنان در ادارات حکومت از سوی یکی از مشاوران سابق رییس جمهور غنی مطرح شد. وقتی این اتهام‌ها پی‌گیری نمی‌شود، زنان چطور باید به ادارات حکومتی اعتماد کنند؟
نعمت: این معمول است که نه‌تنها در افغانستان، بل در خیلی از کشورهای دیگر، وقتی که به پروسه‌های مانند انتخابات نزدیک می‌شوند، یک سلسله ماجراهای مثل این بیرون می‌آید؛ اما اگر به این مسأله به چنین دیدی، نگاه شود، جدیت خود را از دست می‌دهد.
یکی این‌که ممکن این مسأله بخشی از کمپاین‌های انتخاباتی باشد. جنبه‌ی دیگر آن این است که این اتهام‌های اخیر و مشکلاتی که برای برخی از خانم‌ها ایجاد شده است، نشان می‌دهد که هنوز هم قشری وجود دارد که مخالف کار زنان در بیرون از خانه است و این مسأله به‌شکل عموم مطرح شد که گویا همه‌ی زنانی که در دولت کار می‌کنند، با این مسایل آغشته‌اند که چنین حرفی، تیشه‌ی محکم به پای مشارکت سیاسی زنان در جامعه‌ی افغانی زد.
با این حال، خیلی از سال‌ها زمان گرفت خانواده‌ها حاضر شوند که دختران خود را به دانشگاه‌ها و اداره‌ها روان کنند؛ اما در حال حاضر اگر دادستانی این قضیه را روشن هم بکند، در ذهن‌های عمومی یک بی‌اعتمادی به‌وجود آمده است که حل آن کار ساده‌ای نیست.
صبح کابل: این اتهام‌ها بالای زنان فعال سیاسی چقدر تاثر گذاشته؟
نعمت: من زنان فعال سیاسی را به دو گروه تقسیم می‌کنم؛ کسانی‌که بر اساس روابط در مقامی راه یافته‌اند و دوم کسانی که بر اساس لیاقت و شایستگی‌شان به‌جایی رسیده‌اند.
زنانی که بر اساس روابط و بر اساس اتهام‌هایی که وجود دارد در پست و مقامی راه نیافته باشند، ترسی از چنین اتهام‌هایی ندارند.
نعمت: مشکل این‌جاست که تاکنون نیز زنان از آدرس خود به پارلمان نمی‌آیند.
صبح کابل: چه کار شود که دست‌کم جلوِ چنین اتهام‌هایی گرفته شود یا حداقل به آن رسیدگی شود که یک قشر کلان از آن متاثر نشود؟
نعمت: اتهام تا زمانی یک ادعا است که به اثبات برسد. و توقع اکثر مردم این است که در رابطه با این ادعایی که صورت گرفته است، تحقیقات جدی صورت گیرد. باید از حکومت پرسیده شود که چرا از آقای احمدزی، تحقیق صورت نمی‌گیرد.
اگر این جمله توسط همین آدم به همین شکل عمومی گفته شده باشد، باید مورد بازخواست قرار بگیرد و به‌خاطر اعاده‌ی حیثیت تمام زنانی که در رهبری حکومت کار می‌کنند، مجازات لازم خود را ببیند. به خاطری که در آینده برای دیگران درس شود که کلی‌گویی نکنند. در صورتی‌که اسناد مشخص دارد محاکم و مطبوعات وجود دارد، چرا این اسناد را ارایه نمی‌کند که متهمان مشخص شود.
برداشت دیگر من از این قضیه این است که شاید برای اولین‌بار یک مقدار مشارکت معنادار زنان در سیستم حکومت‌داری حس شده است. تا زمانی که حس نشده بود، هیچ‌کس چنین اتهام‌هایی را وارد نمی‌کرد.
صبح کابل: ما تا چند ماه دیگر انتخابات ریاست جمهوری را در پیش داریم، وقتش نبود که ما یک نامزد انتخاباتی زن برای ریاست جمهوری، در افغانستان می‌داشتیم؟
نعمت: برای ما مهم نیست که نفر اول حکومت افغانستان یک خانم باشد یا مرد باشد. آنچه که برای یک زن افغانی و جامعه‌ی افغانی امروز مهم است، این است که ما فردی را در راس حکومت داشته باشیم که او لااقل حقوق بنیادی افراد؛ هم از زن و مرد را تامین کند.
من قبلا هم گفتم که مردم و جامعه هیچ ضدیت با مشارکت زن نداند. این ضدیت از آدرس کسانی است که در راس روابط قدرت قرار دارند و آنان از این مسأله یک نوع هراس دارند. آنانی که حالا می‌بینند موقف‌های زنان در سیاست بالاتر از سطح ریاست‌ها و مدیریت‌ها رفته است؛ این مسأله کسانی را که ماهیت ضد زن دارند، «وارخطا» کرده است. البته توقع ما این بود که حداقل در تیم‌های انتخاباتی یک زن ورزیده را به‌عنوان معاون می‌داشتیم، به دلیل این‌که در سیستم رهبری و در سیستم مبارزات انتخابات ریاست جمهوری، هنوز هم سیاست اعیان را داریم؛ به همان خاطر ما در جمع اعیان هنوز زنان مطرحی را نداریم.
صبح کابل: دید شما نسبت به گفت‌وگوهای کنونی صلح چیست و به‌عنوان یک زن، چه نگرانی‌هایی را در این روند می‌بینید؟
نعمت: آنچه که امروز به‌نام گفت‌وگوهای صلح جریان دارد، بیشتر به تقسیم قدرت می‌ماند تا قطع خشونت.
متاسفانه رهبران سیاسی افغانستان و گروه مخالفان حکومت افغانستان، در کل به روند صلح به‌عنوان یک روند تقسیم قدرت می‌بینند؛ به همان خاطر است که ما هنوز فرسنگ‌ها از مبحث و مفهوم گفت‌وگوهای صلح دور استیم.
در سطح بین‌المللی نیز ایجاد آدرس‌های متعدد برای گفت‌وگوهای صلح، این روند را به بحران برده است. شاید در تاریخ معاصر افغانستان تعدد مداخلات خارجی در این‌جا به شکل بی‌سابقه‌ای وجود دارد.
کوشش‌های امریکا به نمایندگی از جامعه‌ی بین‌الملل قابل قدر است؛ اما این که چقدر زمان را در بر می‌گیرد و چقدر برای آینده خوش‌بین باشیم، این بحثی است که من خوش‌بینی لازم را در موردش پیدا نکرده‌ام.
در مورد نگرانی زنان باید بگویم که وقتی بحث از قطع خون‌ریزی و پایان دادن به جنگ و خشونت باشد، این پایان دادن به خشونت باید به شکلی نباشد که حقوق بنیادی افراد را به شمول زنان، زیر پا کند. این حقوق باید تامین شود، زنان نقش فغال خود را در جامعه حفظ کنند؛ دسترسی زنان به عدالت، صحت، معارف و به کار و زندگی عامه، یک خط سرخ برای زنان است.
صبح کابل: طالبان گفته‌اند تا زمانی که امریکایی‌ها افغانستان را ترک نکرده‌اند، صلح نمی‌کنند. در صورتی‌که امریکایی‌ها افغانستان را ترک کنند و ضمانتی هم وجود ندارد که طالبان حکومت قبلی خود را پیاده نکنند، از چنین وضعی شما به‌عنوان یک زن نگرانی ندارید؟
نعمت: زنان فعلی افغانستان از طالبان نمی‌ترسند!
من به‌عنوان کسی که در دوره‌ی طالبان مکاتب خانگی را رهبری می‌کردم، در حالتی که بسیار جوان بودم و در آن وقت در عدم حضور ناظران جامعه‌ی بین‌المللی در حاکمیت مطلق طالبان، اگر به خواست‌های بی‌معنی طالبان تسلیم نشدیم، امروز هرگز تسلیم نخواهیم شد. امروز زن افغان زن ۲۰ سال پیش نیست و جامعه‌ی بین‌المللی نیز آن جامعه‌ای نیست که تجربه‌ی تلخ فراموشی افغانستان را فراموش کرده باشد.
درست است که یک سلسله محدودیت‌هایی شاید بیاید؛ اما من آن را نسبت به وضعیت فعلی و خون‌ریزی‌های فعلی ترجیح می‌دهم. ما در حال حاضر نیز محدودیت‌هایی داریم؛ به‌عنوان مثال فعلا من فکر نکنم در پارلمان افغانستان هیچ طالبی نمایندگی داشته باشد. حداقل رسمی نیست؛ اما پارلمان افغانستان ناکام شد که یک زن را به عنوان نامزد دادستانی کل بپذیرد. پارلمان افغانستان ناکام شد که قانون منع خشونت را مورد پذیرش قرار دهد؛ در حالی که همین قانون در سروی با ۸۰ درصد از علمای ولایت‌ها و ولسوالی‌های افغانستان یک روند مشورتی صورت گرفت، تمام مواد منع خشونت علیه زنان را در آن‌جا مطرح کردند، و اکثریت مطلق این علما گفتند که هیچ مواد آن در مخالفت با قوانین اسلامی نیست؛ اما همین قانون را پارلمان افغانستان پاس نکرد.
