ماین یکی از شیوه‌های تاکتیک نظامی است که برای زمین‌گیر کردن دشمن استفاده می‌شود. این تاکتیک معمولا در درگیری‌های نامتوازن انجام می‌شود و جغرافیایی را که شاهد جنگ و نبرد است، طرف‌های درگیر به منظور ایجاد موانع، ماین‌گذاری می‌کنند. این تاکتیک در افغانستان بیش از هرکشوری مورد استفاده قرار گرفته است که آغاز گسترده‌ی آن برای بار اول به تهاجم شوروی سابق در افغانستان برمی‌گردد. پس از خروج نیروهای شوروی و با روی کار آمدن حکومت مجاهدین، افغانستان درگیر یک جنگ داخلی شد و این سبب شد تا در بخش‌های زیادی از خاک افغانستان ماین کاشته شود. پس از مجاهدین، طالبان نیز به سهم خویش، افغانستان را ماین‌گذاری کردند. به طور کلی‌تر، مجاهدین و طالبان، بیشترین خاک افغانستان را پوشیده از ماین کردند و این چالش به مرور زمان، قربانی‌های بی‌شماری را از غیرنظامیان گرفته است.
بخش بزرگی از قربانیان ماین در دل خاک خفته اند و بخش دیگری آن با معلولیت جسمانی همه‌روزه در جامعه‌ی افغانستان نفس می‌کشند. معلولانی که با عصا راه می‌روند و بر زندگی مجلل کارگزاران ماین، نفرین می‌فرستند. امروزه، کارگزاران ماین در قصرهای مجلل و یا هم در همسایگی معلولان زندگی شاهانه دارند و بخش دیگر این‌ها هنوز هم در جبهات جنگ مصروف ماین‌گذاری اند و یا هم در شهرهای تجارتی مصروف مذاکره و گفت‌وگو اند؛ اما معلولانی هم هستند که بدون هیچ‌گونه گلایه و شکوه‌ای می‌خواهند، با کارگزاران ماین رقابت زندگی مسالمت‌آمیز را تجربه کنند. با این انگیزه که: «معلولیت ناتوانی نیست و فقط یک تنوع بشری است.»
برای باز کردن این پرونده، به سراغ معلولی رفتیم که نامش«حسین احمدی» است؛ او در انفجار ماین جامانده از جنگ‌های داخلی در سال ۲۰۰۵ میلادی دو پای خود را در کارته‌ی سخی شهر کابل از دست داد. حسین احمدی اکنون رییس مؤسسه‌ی افغان‌های متأثر از ماین (آلسو) است. وقتی حسین را در دفتر کارش ملاقات کردم، او را در میان انبوهی از پرونده‌هایی دیدم که با انرژی و انگیزه برای هم‌نسلان خود کار می‌کند.
هرچند، در اوایل، از دست دادن دو پا، حسین را به لحاظ روحی و روانی مأیوس کرده بود و تأثیرات منفی انفجار ماین بود که بر او تأثیر منفی به جای گذاشته بود. حسین فکر می‌کرد تحرک او در جامعه متوقف شده و برای همیشه در رخت خواب باقی می‌ماند. حسین برای برخواستن از زمین و جهت فعالیت در جامعه، طرحی برای خود تعریف کرد تا تأثیرات ناشی از انفجار ماین را از ضمیر خود برطرف کند. اولین تحرک او به عنوان یک معلول جامعه‌ی افغانستان، این بود که هم مسیر تحصیلات عالی را در پیش گیرد و هم به میز ریاست یک نهاد تکیه کند. او، با وجود چالش‌های وافر؛ اما توانست که این دو مسیر را موفقانه بپیماید.
حسین احمدی که ۱۵ سال پیش معلول شد، دو سال پس از معلولیت، از زمین برخاست تا دست نوازش به صورت کسانی بکشد که از معلولیت رنج می‌برند. او، به کسانی آگاهی و مشوره می‌دهد که تازه معلول می‌شوند. فقط مشوره و آگاهی نیست، بلکه انگیزه و انرژی هم می‌دهد و به هم‌نسلان خود تفهیم می‌کند که معلولیت صرفا حقارت، عیب و ناتوانی نیست، بلکه یک تنوع بشری است. حسین می‌گوید: «جامعه‌ی افغانستان، معلولان را با دید زننده می‌بینند و در بسیاری مواقع، به القاب منفی خطاب می‌کنند؛ مثلا می‌گویند، فلانی لنگ است؛ این‌ها توهین به کرامت انسانی است.»
ماین‌های کارگذاری شده‌ی مجاهدین در جنگ با حکومت داکتر نجیب
دولت داکتر نجیب به شدت وابسته به کمک‌های اقتصادی و نظامی شوروی بود. ماشین جنگی کابل با سوخت و کمک نظامی این کشور می‌چرخید. در عین حال، مجاهدین نیز که حمایت کشورهای اسلامی و غربی به ویژه امریکا را داشتند، هر روز قدرت‌مندتر می‌شدند. به بیان دیگر، تاکتیک‌های نظامی مجاهدین هر روز قوی‌تر می‌شد و این تاکتیک‌ها تلفات سنگینی به نیروهای وابسته به داکتر نجیب وارد می‌کرد که یکی از این تاکتیک‌های مجاهدین، فرش ماین برای مغلوب‌سازی دولت نجیب بود. هنگامی که نیروهای نظامی حکومت داکتر نجیب برای سرکوب نیروهای مجاهدین عملیاتی را راه‌اندازی می‌کردند، حتما با انفجار ماین مواجه می‌شدند.
محمدآصف، یکی از کسانی است که دوره‌ای سربازی را در حکومت داکتر نجیب تجربه کرده است. او قصه‌ای از معلولیت خود را بازگو می‌کند. محمدآصف می‌گوید، او و همراهانش در «۲۸ جدی» سال ۱۳۶۵، از سوی فرمانده‌ی خود در جنگ با مجاهدین به ولایت پنجشیر اعزام می‌شود و در هنگام ورود به این ولایت، با چندین انفجار ماین روبه‌رو می‌شود که شمار زیادی از کاروان همراه آصف کشته و زخمی می‌شوند و در این میان، آصف یک پای خود را از دست می‌دهد. ماین‌هایی که توسط مجاهدین به زمین‌های خاکی پنجشیر فرش شده بود.
محمدآصف، درست زمانی پای خود را از دست می‌دهد که بیست سال سن دارد. در اوایل معلولیت، روزگار بدی بر او تحمیل می‌شود و احساس می‌کند که دیگر از جامعه رانده شده است. پس از این رویداد، تنفر از جنگ بر ضمیر محمدآصف تزریق می‌شود و او بار دیگر به امید بازگشت به زندگی، روحیه می‌گیرد. محمدآصف، برای بازگشت به زندگی عادی و سهم‌گیری در جامعه، اقدام به عروسی می‌کند که اکنون صاحب شش فرزند است.
در حال حاضر، هیچ‌گوشه‌ی افغانستان از خطر ماین مصؤون نیسست. ۱۶۰۰٫۳ کیلومتر مربع زمین‌های این کشور فرش شده از ماین است که جنوب، شمال، غرب و شرق را در بر می‌گیرد. بر بنیاد اطلاعات ریاست انسجام و هماهنگی تطهیر ماین اداره‌ی ملی آمادگی مبارزه با حوادث، از آمار ذکرشده، ۶۲۱ کیلومتر مربع آن در زمان تهاجم شوروی و جنگ‌های داخلی فرش ماین شده، حدود ۳۵۰ کیلومتر مربع دیگر بعد از سال ۲۰۰۱ میلادی در افغانستان کارگذاری شده و ۶۳۰ کیلومتر مربع از جمله ساحاتی است که در آن توسط نیروهای ناتو تطبیقات نظامی انجام شده و مهمات باقی‌مانده از این تطبیقات، هنوز پاک‌سازی نشده است.
حسین احمدی در سال ۲۰۰۵ در نتیجه‌ی انفجار ماین معلول شد.
مناطق فرش‌شده از ماین و تلفات ناشی از آن
مناطق مرکزی که شامل ولایت‌های کابل، پروان، پنجشیر و ولایت‌های هم‌جوار پایتخت می‌شود، ۲۸۱ کیلومتر مربع، مناطق مشرقی شامل ولایت‌های جلال‌آباد و لغمان ۸۲ کیلومتر مربع، مناطق شمال ۲٫۳۹ کیلومتر مربع، مناطق جنوبی ۹۱۳ کیلومتر مربع، جنوب‌شرق ۹۶ کیلومتر مربع و غرب افغانستان ۸۲ کیلومتر مربع؛ این‌ها مناطقی اند که پوشیده از ماین شده است.
حامد محمدی، مشاور ریاست انسجام و هماهنگی تطهیر ماین، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید، تعداد ارقام واقعی تلفات ناشی از ماین ممکن است به مراتب بیشتر از آن‌چیزی باشد که این ریاست به آن دست‌رسی دارد. بر اساس آمار دقیق این ریاست، در حال حاضر، در هر ماه، حدود ۱۳۲ نفر غیرنظامی در انفجار ماین و مهمات باقی‌مانده از جنگ قربانی می‌شوند.
بر بنیاد اطلاعات این ریاست، در سال ۲۰۱۹ میلادی، انفجارهای ناشی از ماین تعبیه‌شده (PPID) توسط مخالفان مسلح در گوشه و کنار افغانستان افزایش یافته است. ماین تعبیه‌شده ضد افراد است که در اثر فشار منفجر می‌شود که بیشترین تلفات بر غیرنظامیان توسط انفجار همین ماین، وارد شده است.
دولت افغانستان به کنوانسیون منع استفاده از ماین‌های ضد افراد ملحق شده است و بر اساس اهداف تعیین‌شده‌ی این کنوانسیون، دولت مکلف است که تا سال ۲۰۲۳، تمام افغانستان را عاری از ماین و مواد باقی‌مانده از جنگ کند.
مسؤولان ریاست انسجام و هماهنگی تطهیر ماین می‌گویند، این ریاست در سال ۲۰۱۳ میلادی، هدف ۱۰ساله‌ای را تعیین کرده بود و این هدف به دلیل کم‌بود بودجه، تطبیق نشده است. برنامه‌ی ماین‌پاکی که متکی به کمک‌های بین‌المللی است؛ اما پیش از سال ۲۰۱۸ میلادی، نقش تمویل‌کنندگان جامعه‌ی جهانی در این راستا تغییر کرد و اکنون نقش مشوره‌دهی ایفا می‌کنند. در سال ۲۰۱۸ میلادی، مسؤولیت برنامه‌ی ماین‌پاکی در افغانستان از سازمان ملل متحد به دولت افغانستان منتقل شد و حالا دولت در رأس این برنامه قرار دارد که نیاز است تا از بودجه‌ی ملی برای حمایت از این برنامه، تخصیص دهد.
اکنون دولت افغانستان تلاش دارد که کنوانسیون ماین ضدپرسونل، فرصت بیشتری به دولت دهد تا افغانستان عاری از ماین شود. بر اساس این اطلاعات، دولت افغانستان طی ارسال درخواستی به این کنوانسیون، می‌خواهد که پنج سال دیگر فرصت دهد تا تعهدات خود را تا سال ۲۰۲۸ به پایه‌ی اکمال برساند. ریاست انسجام و هماهنگی تطهیر ماین، سالانه به ارزش صد میلیون دالر بودجه نیاز دارد که از این میان، تا کنون پنجاه درصد بودجه را دریافت کرده که اکثر این بودجه از سوی تمویل‌کنندگان خارجی پرداخت شده است.
تلفات وارده بر کارکنان ماین‌پاکی
برنامه‌ی ماین‌پاکی در افغانستان از سال ۱۹۸۹ آغاز شد؛ یعنی درست ۳۱ سال پیش. تلفات، زخمی‌ها و حوادث امنیتی بر کارکنان ماین پاکی به سال ۲۰۱۰ میلادی برمی‌گردد و قبل از این سال، هیچ‌گونه تلفات و یا هم حادثه‌ی امنیتی بر این کارکنان وارد نشده است. بعد از سال ۲۰۱۰ تا کنون، ۹۹۵ نفر از کارکنان این برنامه توسط مخالفان مسلح ربوده شده بودند که از این میان، ۹۸۸ نفر آن‌ها رها شدند. ۱۰۲ نفر ماین‌پاک بعد از سال ۲۰۱۰ بدین‌سو در جریان کار کشته و ۱۴۹ نفر نفر زخمی شدند و همین‌طور، ۳۴۷ حادثه‌ی امنیتی بالای کارکنان ماین‌پاکی، صورت گرفته است.
