امریکا و طالبان یک سال پیش در چنین روزی در هوتل «شیراتون» قطر گرد هم آمدند تا به طولانی‌ترین جنگ امریکا در افغانستان نقطه‌ی پایان بگذارند. برآیند ۱۸ ماه گفت‌وگو میان نمایندگان امریکایی و طالبان توافقی بود که در دهم حوت/ ۲۹ فبروری سال گذشته‌ی میلادی امضا شد. پای این توافق‌نامه، زلمی خلیل‌زاد، فرستاده‌ی ویژه‌ی وزارت خارجه‌ی امریکا و ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی گروه طالبان امضا کردند.
توافق‌نامه‌ی دوحه، دربرگیرنده چهار بخش برجسته و اجرایی است که دو طرف پیش از امضای آن، توافق کردند که همه‌ی موارد آن به گونه‌ی همه‌جانبه عملی خواهد شد.
اکنون که در یک‌سالگی توافق‌نامه‌ی امریکا-طالبان قرار داریم، می‌خواهیم بررسی کنیم که این توافق‌نامه چه اندازه عملی بوده و تا چه میزان از سوی دو طرف نقض شده است. گفتنی است که در جریان ۱۲ ماه گذشته بارها دو طرف، یکدیگر را به نقض توافق‌نامه متهم کرده‌اند.
قطع رابطه طالبان و القاعده
مهم‌ترین موردی که در توافق‌نامه‌ی دوحه گنجانیده شده بود و طالبان آن را باید عملی می‌کردند، این بود که از خاک افغانستان علیه امنیت ملی امریکا و متحدانش استفاده نظامی صورت نگیرد و طالبان نباید به هیچ گروه یا فردی این اجازه را بدهند.
در یک مورد زیرشاخه‌ی این بخش آمده است: «امارت اسلامی افغانستان به هیچ‌یک از اعضایش، سایر افراد و گروه‌ها ازجمله القاعده اجازه نخواهد داد که از خاک افغانستان برای تهدید علیه امنیت ایالات‌متحده و متحدانش استفاده کنند.»
همچنان در بخش دیگری آمده است که طالبان با گروه‌ها یا کسانی که امنیت ایالات‌متحده و متحدانش را تهدید می‌کنند، همکاری نکنند. از آن‌جایی که شبکه‌ی القاعده مسئول رویدادهای یازده سپتامبر در امریکا بود و همین رویداد پای نیروهای امریکایی را به افغانستان باز کرد، این توافق‌نامه، به‌گونه‌ی برجسته از قطع روابط طالبان با القاعده یادآوری کرده است؛ اما با این حال، آیا طالبان پس از امضای توافق‌نامه با امریکا، رابطه‌شان را با این گروه تروریستی قطع کرده است یا خیر؟
گزارش تازه دیدبان شورای امنیت سازمان ملل که ۲۷ روز پیش به نشر رسیده، نشان می‌دهد که رهبران القاعده هنوز هم در افغانستان حضور دارند و از سوی طالبان محافظت می‌شوند.
در این گزارش آمده است که کشته شدن چندین فرمانده القاعده در قلمرو زیر کنترل طالبان، می‌رساند که این دو گروه روابط تنگاتنگی باهم دارند. در این گزارش به کشته شدن چند رهبر القاعده در مناطق زیر کنترل طالبان اشاره شده که صحت این مسئله را تأیید می‌کند. به گونه‌ی نمونه، ریاست عمومی امنیت ملی افغانستان، روز سه‌شنبه (۳ عقرب) همین سال اعلام کرد که ابو محسن المصری -فرد شماره دوم و فرمانده ارشد شبکه‌ی القاعده در شبه‌قاره‌ی هند- در ولایت غزنی کشته شده است.
رییس‌جمهور غنی در آن زمان، کشته شدن المصری را یک دست‌آورد خواند و گفت که عضو مهم شبکه‌ی القاعده از سوی نیروهای امنیتی، ثابت کرد که تهدید تروریزم و رابطه‌ی طالبان با شبکه‌های تروریستی، هنوز هم پابرجا است.
با آن‌که طالبان داشتن رابطه با شبکه‌ی القاعده را رد کرده بود؛ اما پس از کشته شدن المصری، این گروه در وب‌سایت «صدای جهاد» در یک مقاله‌ای، از کشته شدن او، ابراز ناراحتی کرد.
در این مقاله آمده است که ابو محسن المصری، با نیروهای طالبان روابط «نیک و حسنه» داشته است. «ما نمی‌توانیم با یک توافق عادی با امریکا، روابط‌مان را با تنظیم‌های جهادی، مخصوصاً شبکه‌ی القاعده قطع کنیم. ما به اساس اوامر دینی این کار را کرده نمی‌توانیم، این یک امر واضح در قرآن کریم است. امریکا چندین بار توافق‌نامه دوحه را نقض کرده است.»
از سویی هم ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در گفت‌وگویی ویژه با روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که در هیچ جای توافق‌نامه‌ی دوحه، نه قطع رابطه با گروه و فردی ذکر شده و نه این کار شدنی است.
آقای مجاهد می‌گوید: «مسلمانان در میان خود، در باورهای‌شان شریک‌اند، همبستگی دارند و ممکن نیست که کسی این را بپذیرد.»
در کنار گزارش دیدبان شورای امنیت سازمان ملل، وزارت خزانه‌داری امریکا نیز گفته است که گروه طالبان پس از امضای توافق‌نامه دوحه، رابطه‌ی خود را با گروه القاعده قطع نکرده و القاعده با حمایت این گروه در افغانستان در حال قوت گرفتن است.
با این‌همه، دولت افغانستان نیز می‌گوید که تا اکنون، هیچ سندی مبنی بر قطع رابطه‌ی طالبان با سایر گروه‌های تروریستی وجود ندارد.
زندانیان رهاشده‌ی طالبان دوباره به میدان جنگ برگشتند
بر اساس توافق‌نامه‌ی دوحه و برای آغاز گفت‌وگوهای صلح افغانستان میان هیئت دولت و طالبان، باید ۶ هزار زندانی- شامل یک هزار زندانی دولتی و ۵ هزار زندانی طالبان از زندان آزاد می‌شد. امریکا نیز مسئولیت هماهنگی با دو طرف داشت.
در بخشی از این توافق‌نامه آمده است: «طالبان متعهد است که زندانیان آزادشده‌اش به مسئولیت‌های ذکرشده در این موافقت‌نامه متعهد باشند تا تهدیدی از جانب آن‌ها متوجه امنیت ایالات‌متحده و متحدانش نباشد.»
همچنان هنگام آزادی زندانیان، هر یک از آن‌ها تعهد سپردند که دوباره سلاح به شانه نمی‌کنند و در برابر نظامیان افغانستان نمی‌جنگند؛ اما روزنامه‌ی صبح کابل در سپتامبر سال گذشته‌ی میلادی به یک پژوهش محرم دانشگاه کوینز بلفاست (Queen’s University Belfast)، دست یافت که نشان می‌دهد، ۶۸ درصد از زندانیان رهاشده‌ی طالبان از زندان‌های حکومت افغانستان، دوباره به جنگ برگشته‌اند.
در این گزارش با ۱۰۸ نفر از زندانیان آزادشده‌ی طالبان گفت‌وگو شده که از مجموع این ۱۰۸ زندانی، ۷۴ تن آن‌ها (نزدیک به ۶۸ درصد)، دوباره به میدان‌های جنگ برگشته‌اند. حتا شماری از این زندانیان رهاشده به‌عنوان ولسوال و والی‌های خودخوانده‌ی طالبان، در شماری از ولایت‌های افغانستان تعیین شده‌اند. با این حال طالبان برگشتن زندانیان‌شان به میدان نبرد را رد می‌کند.
ذبیح‌الله مجاهد در این مورد، می‌گوید که در شرایط حاضر این گروه نیاز به برگشتن آن‌ها به میدان جنگ ندارد؛ زیرا افراد کافی در صفوف نبرد وجود دارد. «البته برخی حرف‌ها وجود دارد. اداره کابل و امریکایی‌ها در برخی موارد زندانیان را دوباره بازداشت کردند و بعضی‌های‌شان در جریان عملیات بالای خانه‌های‌شان کشته شدند.»
کاهش خشونت‌ها یا افزایش؟
بر اساس توافقی که میان امریکا و طالبان امضا شد، این گروه تعهد کرد که حملات خود علیه امریکا را متوقف می‌کند و از سویی هم تعهد شد که حملات بزرگ در کلان‌شهرهای افغانستان پایان می‌یابد؛ اما برخلاف این تعهدات، طالبان همچنان حملات‌شان را افزایش دادند. تنها در ۵ ماه اخیر، بیش از ۱۰ حمله‌ی موتربمب در چندین ولایت افغانستان انجام شده است.
این رویدادها در ولایت‌های فاریاب، غزنی، زابل، کندهار، ننگرهار، کابل و هرات رخ داده است که درنتیجه ده‌ها تن از نیروهای امنیتی و غیرنظامیان جان باختند و صدها تن دیگر نیز زخمی شده‌اند.
از سویی هم در گزارش سالانه‌ی یوناما نیز آمده است که هم‌زمان با آغاز گفت‌وگوهای صلح، تلفات غیرنظامیان افزایش یافته است. در این سال تنها بیش از ۳ هزار غیرنظامی در کشور کشته شدند.
بر اساس این گزارش، گروه طالبان مسئول ۶۴ درصد از تلفات غیرنظامیان است. دیبرا لاینز، نماینده‌ی ویژه‌ی سازمان ملل متحد در افغانستان، هنگام نشر گزارش گفت: «سال ۲۰۲۰ می‌توانست، سال صلح در افغانستان باشد؛ اما هزاران غیرنظامی افغان به دلیل درگیری‌ها کشته و زخمی شدند.»
میز خالی گفت‌وگوها در دوحه، نشان‌دهنده‌ی عدم تعهد طالبان است
مطابق توافق‌نامه‌ی دوحه، گفت‌وگوهای صلح افغانستان باید در ۲۰ حوت؛ یعنی ۱۰ روز پس از امضای این توافق آغاز می‌شد؛ اما به دلیل بی‌میلی و بهانه‌های طالبان این روند پس از ۶ ماه تأخیر در ۲۲ سنبله سال روان آغاز شد.
در یک بخشی از مواد توافق‌نامه آمده است: «آتش‌بس دائمی و جامع یک موضوع آجندای گفت‌وگو و مذاکرات بین‌الافغانی خواهد بود. شرکت‌کنندگان مذاکرات بین‌الافغانی در مورد تاریخ و چگونگی آتش‌بس دائمی و فراگیر، ازجمله مکانیسم‌های اجرایی بحث خواهند کرد.»
با آن‌که ۶ ماه از آغاز گفت‌وگوهای صلح افغانستان گذشته؛ اما تا اکنون هیئت طالبان با هیئت دولت افغانستان در حتا یک مورد هم توافق نکردند. زمانی که دور نخست گفت‌وگوها پایان یافت؛ هیئت دولت در برگشت به افغانستان، اعلام کرد که دور دوم را با هدف گفت‌وگو در مورد آتش‌بس به دوحه می‌روند.
دور دوم گفت‌وگوها در قطر، هم‌زمان شد با به قدرت رسیدن چهل‌وششمین رییس‌جمهور امریکا. جو بایدن، رییس‌جمهور جدید امریکا پس از گرفتن قدرت، فیصله کرد که توافق‌نامه‌ی دوحه را دوباره بازنگری می‌کند. از آن زمان تا اکنون نزدیک به دو ماه می‌شود که گفت‌وگوها در قطر متوقف است. این در حالی است که پیش‌ازاین نیز طالبان بارها میز گفت‌وگو با نمایندگان امریکا را ترک کرده بودند. همین اکنون نیز طالبان به‌جای گفت‌وگو با هیئت دولت، به سفرهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود ادامه می‌دهند.
با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد، طالبان تقریباً همه‌ی تعهداتی را در دوحه کرده بودند را شکستند و به باور آگاهان سیاسی، ممکن است بررسی جو بایدن حتا به لغو توافق‌نامه‌ی دوحه بینجامد و در کل گفت‌وگوهای صلح افغانستان لغو شود و جنگ ادامه داشته باشد.
علی‌سجاد مولایی، آگاه روابط بین‌الملل به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که توافق‌نامه دوحه یک شانس بود که می‌توانست جنگ افغانستان را پایان دهد؛ اما قربانی بازی‌های انتخاباتی خلیل‌زاد و ترامپ شد.
آقای مولایی، تأکید می‌کند که توافق‌نامه‌ی دوحه به دلیل یک‌جانبه بودن دست طالبان را بالا داشت و این وسط دولت افغانستان است که هر روز تحت‌فشار قرار می‌گیرد. «امروز طالبان است که برای ما خط نشان می‌کشد. با این حال، با توجه به مواردی که طالبان نقض کردند، فاتحه توافق‌نامه دوحه را خواندند.»
