لیبرال آرتس؛ یعنی تمرین آزاد ذهن. این سخن را در متن کوچکی می‌خوانیم که به مناسبت استقبال از دانشجویان سال اول دانشگاه یل در ۲۸ اگست ۱۹۹۳ نوشته شده و در اختیار آنان قرار گرفته است. در این متن نکته‌های فراوانی است که می‌تواند ما را با مفهوم آموزش لیبرال آشنا کند. وقتی سخنان ساده و روشن این متن را مرور می‌کردم، حس می‌کردم نکته‌های فراوانی در آن وجود دارد که شاید قبل از همه دانش‌آموزان و دوستان همکارم در لیسه‌ی عالی معرفت به مرور کردن آن‌ها احتیاج داشته باشند. بعد از خواندن این متن و سخنانی که آقای مایکل کپیلو، رییس برنامه‌ی ورلد فیلوز در مورد اهمیت آموزش لیبرال ارائه کرد و ساختار نظام آموزشی یل را بر اساس آن توضیح داد، فرصت زیادی یافتم که با دانشجویان، استادان و رهنمایانی که در همراهی ما استند و هر کدام در دوره‌های مختلفی از دانشگاه مشغول تحصیل اند، گفت‌وگو کنم و با تفصیل جست‌وجو کنم که واقعا در این محوطه‌ی بزرگ علمی چه می‌گذرد و چه چیزی باعث شده است که یل در میان مؤسسات و دانشگاه‌های دیگر از چنین اهمیت و اعتباری برخوردار شود.
الف – آموزش لیبرال: تفکر نقاد و خلاق
نکته‌ی جالبی که به عنوان جوهر اساسی در نظام آموزشی لیبرال می‌بینیم، تأکید بر پرورش تفکر نقاد و خلاق است. در جزوه‌ای که خطاب به دانشجویان نوشته شده است، می‌گویند که یکی از وجوه تفکر نقاد و خلاق این است که از لحاظ فکری به مرتبه‌ای از قدرت و صلابت دست یابیم که ارزش‌های مان را به طور مداوم مورد سؤال قرار دهیم و آن‌ها را به طور مداوم بازتعریف کنیم. مایکل کپیلو می‌گوید که ارزش‌های ما جدا از خود ما معنی ندارند. ما هر چیزی را که به عنوان ارزش می‌شناسیم، خیلی ساده می‌گوییم که در یکی از بخش‌های زندگی و حیات به درد ما می‌خورند. وقتی چیزی را ارزش می‌گوییم ولی نمی‌دانیم که این ارزش چیست و در چه چیزی به درد ما می‌خورد، در واقع خود را سرگردان کرده ایم. این نکته در نظریات مایکل صرفا یک تیوری و نظریه‌ی ذهنی نیست، جزئی از باوری است که دانشگاه یل بر اساس آن برنامه‌ریزی و بر اساس آن همه‌ی فعالیت‌های روزانه‌ی خود را تنظیم کرده است.
مایکل می‌گوید که باید همیشه ببینیم ارزش‌های مورد اعتقاد ما در زندگی ما چه اثر دارند و چگونه زندگی ما را بهتر می‌سازند. او می‌گوید که فرقی نمی‌کند مبنای این ارزش را مذهبی بدانید یا فرهنگی و سیاسی؛ مهم این است که ببینید بالاخره این ارزش‌ها کجای مشکل تان در زندگی را نشانه می‌گیرد و در کجا می‌تواند به درد شما بخورد. او می‌گوید که آموزش لیبرال به سادگی شما را قادر می‌کند با همچون دید نسبت به ارزش‌های خود برخورد کنید و با همچون دید ارزش‌های خود را به طور مداوم بازنگری کنید.
ب – آموزش لیبرال: آزادی در تفکر
در جزوه می‌نویسند که ماهیت آموزش لیبرال رشد دادن آزادی در تفکر است. تفکر باید خلاقانه و مستقلانه نسبت به همه چیز تحلیل و ارزیابی کند. تفکر باید در کامل‌ترین صورت آن بتواند حرکت کند و از هرگونه تعصب، جزمیت و خرافه مصؤون باشد. تفکر نمی‌تواند در نقطه‌ای توقف کند و نمی‌تواند در برابر بن‌بست یا دیواری که قرار می‌گیرد سپر بیندازد و تسلیم شود. مایکل کپیلو در توضیح این حرف می‌گوید که اگر تفکر به این مرحله رسید، دیگر تفکر نیست و شما نمی‌توانید صفت تفکر را به آن بچسبانید.
جکی و دیوید هر دو دانشجویان دوره‌ی کارشناسی اند. آن‌ها را به عنوان رابط من با دانشگاه معرفی کرده اند. هر «همراه جهانی» (ورلد فیلو) دو نفر رابط دارد که بخش‌های مختلف دانشگاه را نشان می‌دهند و برنامه‌های دیدار و ملاقات‌ها را تنظیم می‌کنند. جکی، دختری است اهل نیویورک و دیوید چان، پسری از سنگاپور. هر دوی آن‌ها دانشجوی علوم سیاسی اند و از برنامه‌ها و شیوه‌ی تدریسی که در دانشگاه می‌شود با معلومات دقیقی سخن می‌گویند. آن دو مرا بردند تا از کالج‌های مختلف و قسمت‌هایی که دانشگاه یل را به عنوان یک مکان اکادمیک تشخص می‌بخشند، دیدار کنم. در تحقیقی که برای درک نظام آموزش لیبرال دارم، این دو دانشجو نیز سخنان زیادی برای گفتن دارند. آن‌ها می‌گویند: درس بار زیادی روی دانشجو نمی‌گذارد؛ اما فضایی خلق می‌کند که دانشجو خودش هدر دادن زمانش را یک ضایعه احساس می‌کند.
تید ادوارد نیز دانشجوی دوره‌ی کارشناسی ارشد در رشته‌ی علوم سیاسی است. او، مدت‌های زیادی را در آسیای میانه و عراق و افغانستان و پاکستان سپری کرده و حالا در کنار درس‌های خود در دانشگاه از هم‌راهان امریکایی در این برنامه است. او در تشریح جنبه‌های مختلف نظام آموزش لیبرال می‌گوید که یکی از ویژگی‌های این آموزش اهمیت دادن به آزادی در تفکر است و آزادی در تفکر به طور طبیعی نتایج و پیامدهای خود را دارد. وقتی شما بیاموزید که آزادانه فکر کنید و آزادانه هر مسأله‌ای را مورد بررسی نقادانه قرار دهید، قید و بندهای زیادی از پیش روی تان برداشته می‌شود. این است که آزادی و احترام به آزادی در امریکا تقریبا به یک زیربنای محکم در دید و بینش همه‌ی مردم تبدیل شده است. دانشجویان از همان ابتدا یاد می‌گیرند که آزادی خود را با هیچ چیزی دیگر معاوضه نکنند.
در جزوه‌ی کوچک دیگری که آن هم از نشرات دانشگاه یل است، رابطه‌ی لیبرال آرتس با ساینس و ریاضیات توضیح داده می‌شود. در این جزوه می‌نویسند که شاید کسانی از اسم لیبرال‌آرتس احساس کنند که در این نظام آموزشی جایگاه کمی برای ساینس و ریاضیات وجود دارد؛ اما تأکید می‌شود که این برداشت نه تنها درست نیست، بلکه لیبرال آرتس اصولا هم رشددهنده‌ی ریاضیات است و هم خود بر اساس فلسفه‌ی ریاضیات استوار است. در این جزوه می‌گویند که آزادی در تفکر ممکن نیست مگر این که بفهمیم چگونه در هر چیزی با قیاس منطقی به استنتاج دست بزنیم و از شواهد و مقدمات اولیه به نتیجه برسیم. این عملیه به خودی خود یک عملیه‌ی ریاضی است. مایکل کپیلو هم می‌گوید که در لیبرال آرتس، بر محاسبه و دقت تأکید زیادی می‌شود و دانشجو یاد می‌گیرد که از کنار هیچ چیزی به طور کلی و سرسری عبور نکند.
در تشریح جنبه‌های مختلف نظام آموزش لیبرال گفته می‌شود که ممکن نیست کسی بتواند آزادانه فکر کند مگر این که یاد بگیرد چگونه فکر خود را با اصول و شیوه‌های منطقی به کار اندازد. مایکل کپیلو هم می‌گوید که باید این قدرت را در خود پرورش دهیم که چگونه در مورد هر چیزی که حس می‌کنیم بر زندگی ما تأثیر دارد، آزادانه سؤال کنیم و رفتارهای خود را بر اساس دریافت‌های خود تنظیم کنیم.
(ادامه دارد)
