روند توزیع کتاب کودک به نام (قصه‌ی مشاهیر وطن)، متوقف شد. این کتاب، تحفه‌ی صدمین سالروز استقلال افغانستان برای کودکان بود. تصمیم منع توزیع تحفه‌ی کودکان (کتاب قصه‌ی کودک که به مناسبت جشن استقلال به صورت رایگان به کودکان توزیع می‌شد) بعد از آن گرفته شد که کاربران شبکه‌های اجتماعی و نویسندگان، نوع نگارش و ادبیات کتاب را نقد و به اشتباهات دستور زبانی- املایی اشاره کردند.
انتقادها بعد از آن شروع شد که محمد یونس طغیان، استاد دانشگاه کابل، دهم دسمبر، در مورد کتاب «قصه‌ی مشاهیر وطن» در صفحه‌ی فیس‌بوکش نوشت: «این کتاب از جانب مؤسسه‌ای به نام بنیاد ملی ادبیات کودک افغانستان چاپ شده است که رییس جمهور برای چاپ این کتاب‌ها بودجه‌ی ویژه‌ای را هم اختصاص داده بود. کتاب شامل ده داستان‌واره برای کودکان است. این‌جا نخستین داستان‌واره در باره‌ی شیرشاه گذاشته شده است که غیر از مشکلات بسیار، دارای پیام فوق‌العاده غیر اخلاقی است. حوصله کنید و اوراقی را که عکس برداشته ام بخوانید.»
نوشته‌ی آقای طغیان، ۲۴ بار از صفحه‌اش به اشتراک گذاشته شد و دست به دست میان کاربران شبکه‌های اجتماعی چرخید. حال که نشر این کتاب‌ها با انتقادهای فراوانی روبه‌رو است، بر آن شدیم تا این انتقادها را مورد بررسی قرار دهیم.
مسؤولان از بنیاد ملی ادبیات کودک که ناشر این سری کتاب‌ها بودند، در پیوند به این انتقادها، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گویند که تمام انتقادها به جا نیست؛ اما بعضی از انتقادهای واردشده را بنیاد ملی ادبیات کودک تصمیم دارد تا مورد بررسی قرار دهد.
نعیمه غنی، رییس بنیاد ملی ادبیات کودک گفت: «همان طور که همه تحسین‌ها واقعی نیست، انتقادها نیز خیلی مواقع درست نیست. بنیاد ملی ادبیات کودک، انتقادهایی را که به کتاب قصه‌ی مشاهیر وطن وارد شده، بررسی کرده و اجازه نمی‌دهد که انتقادهای جزئی، تمام کارهای ما را زیر سوال ببرد.»
خانم غنی، اضافه می‌کند که آنچه که در کتاب نقد شده، برداشت از نوع نگارش است که نویسنده حتا کوچک‌ترین منظوری از آن نداشته است. او، اضافه کرد که کتاب پیش از بازخوانی و به گونه‌ی غیر اصولی از سوی انتشارات در اختیار افراد قرار گرفته است.
انتقادها
اما آن گونه که خانم غنی می‌گوید، انتقاد تنها از نوع نگارش کتاب «قصه‌ی مشاهیر وطن» نیست. کتاب ده داستان دارد که از محتوای آن گرفته تا نوع نگارش و حتا ادبیات آن مورد انتقاد است. انتقادها بُعد‌های مختلف دارد.
اول: به باور منتقدان، داستان‌های کتاب با ادبیات کودک منطبق نبوده و تا اندازه‌ای رکیک است.
دوم: به باور منتقدان، ادبیات به کار رفته در بیان قصه‌ها، ادبیات زن‌ستیزانه است که حتا پیام آن تقویه‌ی روحیه‌ی زن‌ستیزی است. منتقدان می‌گویند که جرم عمل شخصی است؛ اما محتوای داستان خلاف آن را به کودکان بیان می‌کند و در بیان دیگر، شاهزاده‌ی سوری گناه کرده؛ اما به‌جای او، زنش مجازات شده است.
منتقدان می‌گویند، در صورتی که کتاب در اختیار کودکان قرار داده شود، سبب تقویه‌ی بارو‌های کلیشه‌ای ضد زن در جامعه خواهد شد. ذبیح مهدی، نویسنده و عضو گروه گهواره، می‌گوید: «پیام تنها یک داستان مملو از بدآموزی است. پیام داستان ظلم بر زن است؛ اما وارونه‌ی آن، برای پیاده کردن عدالت اجتماعی به کار رفته‌است.»
سوم: نقدی بر محتوای کتاب نیز وارد است. آن چنان که از نامش بر می‌آید، کتاب باید بر اساس متحوای تاریخی تهیه می‌شد؛ در حالی که منتقدان می‌گویند، محتوای کتاب تحریف از تاریخ و دامن‌زدن به تبعیض نژادی و قومی است.
پرتو نادری، شاعر و نویسنده، در نقد بر یکی از داستان‌های این کتاب می‌نویسد: «این نویسنده‌ی درباری، هنوز نفهمیده که اگر روایتی را بر اساس داده‌های تاریخ می‌نویسی، باید روایت مبنای تاریخی داشته باشد نه جعلی که در این روایت دیده می‌شود.»
چهارم: نقد بر نوع نگارش و کاربرد کلمه‌ها و طرح ساختار جمله‌ها در کتاب است که خالی از اشتباه انشایی نیست. منتقدان می‌گویند که از بنیاد ملی ادبیات کودک در افغانستان انتظار نمی‌رود که چنین کتاب‌های بی‌محتوا را به خورد جامعه، به ویژه کودکان دهد.
بنیاد ملی ادبیات کودک
بنیاد ملی ادبیات کودک افغانستان، یک و نیم سال پیش، بر اساس فرمان رییس‌جمهور غنی با ده نفر عضو (نعیمه غنی، محمد عزیز آسوده، گل‌بلوچ، ترینا ستار، محمود مرهون، فرزانه شریف، فخرالدین هاشمی، نرگس مهمند حسنزی و همایون هیواد) ایجاد شد. نعیمه غنی، رییس این بنیاد در رشته‌ی تعلیمات اسلامی، تحصیلات عالی دارد و معلم نیز است. او، در عرصه‌ی ادبیات کودک چهارده عنوان کتاب دارد. خانم غنی، می‌گوید که براساس فرمان رییس‌جمهور و به اساس رأی‌گیری از بین نویسندگان افغانستان، اعضای بورد بنیاد ملی ادبیات کودک بر اساس آرای بلند انتخاب شده اند تا در عرصه‌ی ادبیات کودک فعالیت کنند. به گفته‌ی خانم غنی، برای هیچ یک از نویسندگان این بنیاد، کار در این حوزه، شغل اصلی نیست.
طرح تشکیل و ساختار این بنیاد، زیر نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ صورت گرفته است؛ اما مسؤولان این وزارت می‌گویند که کارهای آن بنیاد مستقلانه است و این وزارت دخالتی در کارهای بنیاد کودک ندارد.
نعیمه غنی، رییس بنیاد کودک، نیز می‌گوید که این بنیاد دولتی نه، بلکه بنیاد شخصی است و در یک و نیم سال گذشته با پول کمکی دولت فعالیت کرده است. بنیاد ملی ادبیات کودک افغانستان، از زمان ایجادش تا اکنون ۳۷ عنوان کتاب کودک نوشته است. ۳۲ عنوان از این کتاب‌ها به بهانه‌ی جشن استقلال و با حمایت مالی دارالأنشای برگزاری جشن صدمین سالروز استقلال کشور چاپ شده است؛ این کتاب‌ها به زبان‌های فارسی، پشتو، اوزبیکی، پشه‌ای و نورستانی است.
برای برگزاری جشن صدمین سالروز استقلال، حکومت بیش از ۳۸۲ میلیون افغانی، بودجه اختصاص داد. این پول‌ها در بخش‌های تزئین جاده‌ها، نصب بیرق‌های افغانستان، ساخت و اجرای آهنگ‌های میهنی، تبلیغات رسانه‌ای-محیطی، برگزاری فستیوال‌های هنری و ورزشی و … هزینه شد که هزینه‌ی چاپ ۳۲ عنوان کتاب بنیاد ملی ادبیات کودک نیز از همین مجرا بوده تا این کتاب‌ها با پیام میهنی چاپ شود و به عنوان تحفه‌ی استقلال، به صورت رایگان در سراسر افغانستان توزیع شود. با وجودی که مقدار این هزینه‌ها معلوم نیست، محتوای ضعیف و خلاف اصول کتاب کودک، وجود غلط‌های املایی و انشایی، این کتاب‌ها را شدیدا مورد انتقاد قرار داده است.
نعیمه غنی، رییس بنیاد ملی کودک، با تأیید وجود غلط‌های املایی- انشایی، می‌گوید که آن غلطی‌ها آن قدر جدی و زیاد نیستند که تمام کارکرد بنیاد را مبنی بر چاپ ۳۲ عنوان کتاب کودک و در محدوده‌ی زمانی اندک، زیر سوال ببرد: «می‌پذیریم که کتاب‌ها خالی از غلطی‌های املایی و انشایی نیست؛ اما برای چاپ کتاب‌ها وقت کم بود.»
بررسی این کتاب‌ها نشان می‌دهد، در کنار آن که محتوای بسیاری آن‌ها ضعیف است، کتاب‌ها حاوی غلط‌های املایی و انشایی زیادی است. به نظر می‌رسد که انتقادها بیشتر روی یکی از کتاب‌ها با عنوان (کتاب قصه‌ی مشاهیر وطن) است.
غلطی‌های املایی و انشایی
در روزهای گذشته، بیشترین انتقادها در باره‌ی نشر کتاب قصه‌ی مشاهیر وطن است؛ آن هم از سوی بنیادی که قرار بود روی ارتقای کیفیت کتاب کودک و خلق داستان‌های کودکانه در افغانستان کار کند. کتاب‌هایی که قرار بود با حمایت دولت منتشر شده و در سطح وسیعی از طریق وزارت معارف افغانستان در مکاتب توزیع شود؛ اما به دلیل مشکلات املایی، انشایی و محتوایی، توزیع نشد و بنیاد ملی ادبیات کودک افغانستان اکنون می‌گوید که این کتاب‌ها هنوز در مطبعه است و روی تصمیم توزیع آن تجدید نظر خواهد شد.
از سوی دیگر، وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گوید که این وزارت بر اساس قانون رسانه‌های همگانی، حق بررسی محتوای کتاب‌ها را پیش از نشر ندارد. جعفر راستین، رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «وزارت در جریان انتقاد بر کتاب نشرشده از سوی بنیاد ادبیات کودک قرار دارد؛ اما وزارت مطابق قانون حق بررسی پیش از نشر را ندارد. از این رو، در روزهای آینده کتاب بررسی خواهد شد و اگر ثابت شود که محتوای کتاب، خلاف ادبیات کودک بوده و پیام آن ناهنجارهای اجتماعی را دامن می‌زند، متوقف می‌شود.»
نعیمه غنی، رییس بنیاد ادبیات کودک، می‌گوید: «در صورتی که بعد از بررسی کتاب، درستی انتقادها مبنی بر ضعف محتوایی، غلط‌های املایی و انشایی آن معلوم شود، کتاب توزیع نخواهد شد.»
افزون بر این، مسؤولان برگزاری جشن استقلال نیز، موضوع بررسی معیار انتخاب کتاب‌ها را کار تخنیکی و زمان‌بر می‌دانند. به هر حال، غلطی‌های املایی و انشایی موضوع تازه‌ای نیست. غلطی‌ها در ادبیات نوشتاری و گفتاری فارسی در افغانستان از سطح بالاترین اداره‌های اکادمیک، از دفتر ریاست‌جمهوری، پارلمان، وزارت‌خانه‌ها گرفته تا نهادهای بین‌المللی و دانشگاه‌ها معمول است و بحث تازه‌ای نیست و حتا اشتباهات زبانی در کتاب‌های درسی افغانستان از صنف‌های ابتدایی تا صنف دوازده‌هم بیداد می‌کند. در کنار این، محتوای کتاب‌های درسی نیز نه تنها با چالش‌های فراوان روبه‌رو است، بلکه نگارش آن نیز به شدت ضعیف و ابتدایی است. چیزی که سبب شد، در جریان سال روان دانش‌آموزان کارزاری اصلاح‌طلبانه‌ای را در شبکه‌های مجازی راه بیندازند. در این کارزار، دانش‌آموزان با ثبت فیلمی در حال خواندن بخشی از متن کتاب درسی خود از وزیر معارف می‌خواهند تا به آن‌ها بگوید معنای آن متن چیست. هدف این کارزار، برجسته کردن اشتباهاتی است که این کتاب‌ها دارد و خواهان توجه مسؤولان و رفع آن‌ها شده اند. به هر حال، پراشتباه نوشتن در ادبیات فارسی از دید نویسندگان و کارشناسان این حوزه در کشور اسف‌بار و به شدت نگران‌کننده است؛ آنان خواهان توجه جدی به اصلاح این نارسایی‌ها و جدی گرفتن آن اند.
