تخطی‌های طبی، قاتل نامریی بیماران

«انگار در یک شهر ویرانه استی که افرادی به نام متخصص و داکتر با جان آدمی بازی می‌کنند. نمی‌دانم این قصابان چگونه تخصص گرفته و جواز فعالیت به دست آورده اند.»
این بریده‌ای از صحبت‌های محمود است. داکتران خواهر او را به نام آپاندیس جراحی کردند؛ اما بعد مشخص شد که بیماری خواهرش ربطی به آپاندیس نداشته ‌است. او تنها از عمل خواهرش شاکی نیست بلکه که خودش نیز قربانی تشخیص غلط داکتران شده است و در نهایت مجبور شد که برای درمان زخم معده و عوارض به جامانده از داروهای تجویز شده‌، برای تداوی به پاکستان برود.
الیاس، بیمار دیگری است که بنا بر کمبود ویتامین D در وجودش اوضاع صحی خوبی ندارد. او می‌گوید: «پشت شانه‌ام دردی بدی احساس می‌کردم، داکتر رفتم. او با انجام معاینه‌های زیاد گفت که به دلیل نشستن طولانی‌مدت مهره‌های گردنم جفت شده است و باید تمرینات فیزوتراپی انجام دهم؛ اما تا حالا با مصرف دارو و تمرینات حالم بهبود نیافت.»
داکتر دیگری علت بیماری الیاس را خون‌ریزی داخلی تشخیص داد و برایش دارو داد. مصرف دارو‌های مختلف که به الیاس تجویز شد، بیماری‌اش را شدت ‌بخشید و او مجبور می‌شد که به داکتر دیگری مراجعه کند. سرانجام داکتری بیماری او را کمبود ویتامین D تشخیص می‌دهد.
« داکتر نابلد خطر جان و ملای بی‌سواد، خطر ایمان»
اما این گونه نیست که همه از تشخیص اشتباه داکتر جان سالم بدر برده‌ باشند، در مواردی حتا تشخیص غلط منجر به مرگ بیماران نیز شده است.
علی‌رضا پدرش را که مبتلا به فشار خون بود، بر اثر تزریق سِرُم نمکی در یکی از شفاخانه‌های خصوصی شهر کابل از دست داده ‌است. او می‌گوید: «شب فشار خون پدرم بلند رفت و ما او را به شفاخانه خصوصی بردیم. شفاخانه بدون معاینه و پرسان، برایش سِرُم تزریق کرد و…»
علی‌رضا افزود که «شهر بی در و پیکر است. معلوم است که همه؛ استاد دانشگاه، وزیر صحت و تمام مراجع ذیربط دخیل و مسؤول اند. چطور ممکن است که قصاب بدون دخالت داکتر شود.»

کمیته‌ی ارزیابی تخطی‌های طبی
با این وجود، هیچ کدام از بیمارانی که با آن‌ها صحبت داشتیم، شکایت درج نکرده اند. شماری معتقدند که بیماری، مرگ و صحت‌مندی از جانب خداوند است و شماری هم می‌گویند: «به کی و به کدام جا مراجعه کنیم از اشتباهات داکتران (تخطی‌های طبی) شکایت کنیم؟»
تخطی‌های طبی در افغانستان شامل موارد، غفلت وظیفوی، عدم رعایت مقررات طبی، عدم تشخیص درست و اهمال وظیفوی می‌شود که در اثر آن بیماران جان‌ شان را از دست داده‌ و یا مشکل صحی جدی پیدا می‌کنند. در کنار این موارد فعالیت‌های غیر قانونی عرضه‌ی خدمات طبی نیز شامل تخطی‌های طبی می‌شود.
چنانچه اسنادی که به روزنامه‌ی صبح کابل رسیده، نشان می‌دهد، به اثر غفلت وظیفوی داکتران شفاخانه‌ی ولایتی بادغیس، یک کودک جانش را از دست داده ‌است. به همین ترتیب در شفاخانه‌ی ولایتی کندز نیز یک کودک جانش را از دست داده و کودک دیگری سقط شده است. در بامیان نیز بیماری بر اثر عدم رعایت مقررات طبی جانش را از دست داده و ده‌ها پرونده‌ی دیگر که هنوز نه تنها رسانه‌ای نشده بلکه متضررها از آن شکایت نیز نکرده اند.
وزارت صحت افغانستان دو سال پیش شورای عالی طبی را به منظور بالا بردن کیفیت عرضه‌ی خدماتی صحی ایجاد کرد. این شورا سال گذشته به همین منظور تفاهم‌نامه‌ای را با اداره‌ی دادستانی کل کشور به امضا رساند تا دادستانی پرونده‌های تخطی داکتران را رسیدگی‌ کند. اکنون با گذشته ده ماه از امضای این تفاهم‌نامه، با آن که دادستانی ‌کل آماری از تخطی‌های طبی را مشخص نمی‌کند؛ اما می‌گوید، شکایت‌های جدی از تخطی‌های طبی از سراسر افغانستان دریافت کرده‌ که شمار زیادی از این تخطی‌ها از شفاخانه‌های دولتی بوده است.

رییس شفاخانه‌های مرکزی نیز با تأیید این گفته‌ها می‌گوید که از یک سال به این سو، بیش از ۱۳۰ تخطی طبی را ثبت کرده ‌است. این در حالی است که، شورای عالی طبی افغانستان می‌گوید، در حدود ۱۵ شکایت از تخطی‌های طبی دریافت کرده که دو تا سه تای آن جدی بوده و به دادستانی راجع شده ‌است.
داکتر نسرین اوریاخیل، رییس این شورا می‌گوید: «شهروندان می‌توانند تخطی‌های طبی را به این شورا گزارش کنند تا کمیته‌ی ارزیابی شورا آن را بررسی کند. چندتا از شکایت‌های رسیده در جریان چند ماه گذشته بررسی شده و دو تا سه تای آن به دادستانی برای اجرایی شدن عدالت سپرده شده است.»
یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل نشان می‌دهد که تخطی‌های طبی در تمام سکتور صحت افغانستان به ویژه در شفاخانه‌های خصوصی به طور گسترده وجود دارد؛ اما با این وجود شمار زیاد آن هرگز گزارش نمی‌شود و شمار دیگر نیز مرتبط به کیفیت دارو دانسته شده از آن شکایت نمی‌شود.

دوای بی‌کیفیت
با آن که بسیاری از شهروندان متعقدند که داکتران کشور فهم لازم طبابت ندارند؛ اما داکتران این گفته‌ها را درست نمی‌دانند. یکی از داکتران شفاخانه استقلال می‌گوید: «این حرف که داکتران افغان بی‌سواد اند، درست نیست. شاید شماری از داکتران لایق نباشند؛ اما قابل یادآوری است که طبابت تنها به تخصص و نداشتن آن بستگی ندارد، بل‌ که عوامل زیادی بر شیوی درمان اثرگذار است.»
بنا بر گفته‌ی او، کیفیت پایین دارو، کمبود تجهیزات پزشکی و در کنار آن پایین بودن سطح آگاهی عموم مردم، سبب شده که کیفیت درمان در پایین‌ترین سطح قرار بگیرد و دست‌آوردهای خوب طبی داکتران افغان را متأثر کنند.
عده‌ای نیز گفته‌های این داکتر را تأیید می‌کنند. نبیلا که خود را قربانی دواهای بی‌کیفیت می‌داند، می‌گوید هرچه دوا بیشتر استفاده کرده، به جای بهبود، مبتلا به امراض گوناگون شده است. «من حساسیت داشتم. برای خلاص شدن از آن به داکتر مراجعه کردم. چندین نوع دوا برایم دادند. با مصرف دوا متوجه شدم که حالم هر روز بدتر می‌شود.»
این وضع سبب شده که مردم به دوافروشان مظنون شوند؛ اما دوافروشان با وجودی که موجودیت دواهای بی‌کیفیت را رد نمی‌کنند، تقصیر را به گردن عمده‌فروشان و مقام‌های حکومتی می‌اندازند.
یکی از این دوافروشان که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، گفت تاجران دوا نقش اصلی را در وارد کردن دواهای بی‌کیفیت دارند: «تاجران به شرکت‌های دواسازی [پاکستان] فرمایش می‌دهند و می‌گویند در پوش دوا ۵۰۰ ملی‌گرام بنویسید، ولی اصل دوا را ۲۵۰ ملی‌گرام بسازید.»
در همین حال جواد حکیمی که خود در عرصه تجارت دوا فعالیت دارد، می‌گوید: «بیشتر داوی افغانستان از پاکستان وارد می‌شود. در این کشور دوا در سه سطح است. کیفیت عالی قابل مصرف در بیشتر کشور‌ها، کیفیت متوسط و کم کیفیت. بیشتر واردکننده‌ها دارو‌های کم‌کیفیت را وارد می‌کنند و در مواردی حتا به نام شرکت‌های معتبر این کار را می‌کنند.»
اداره نورم و استندرد ۸۲ معیار جهانی را برای تثبیت کیفیت دوا در کشور مشخص کرده است. انجینر غلام‌سرور هنگام، رییس سابق اداره نورم و استندرد می‌گوید: «کیفیت‌سنجی دارو در مارکیت دوایی افغانستان کار اداره‌ی نورم و استندرد نیست. ما معیارهای جهانی را برای تضمین کیفیت دارو و مواد آرایشی مشخص کرده و به وزارت صحت سپرده ‌ایم تا آن معیارها را در تعیین کیفیت داروهای وارداتی و تولیدی در نظر داشته باشد.»
مسؤولان در وزارت صحت نیز وجود داروهای بی‌کیفیت را می‌پذیرند و می‌گویند که افغانستان توان خرید داروهای باکیفیت را ندارد. بنا بر گفته‌ی مسؤولان، افغانستان به ارزش بیش از ۶۵۰ میلیون دالر در سال از چهل کشور دارو وارد می‌کند. نعمت‌الله نوروزیان، رییس انسجام مارکیت دوایی، ادراه‌ی ملی امور وزارت صحت می‌گوید: «تأمین داروی باکیفیت هزینه‌ی بسیاری نیاز دارد که توان اقتصادی ما به آن نمی‌رسد و در حال حاضر، داروهای افغانستان از نظر کیفیت درجه دو و درجه سه است.»
داکتر نسرین اوریاخیل، رییس شورای طبی، یادآور شد که این اداره از زمان تشکیل تا کنون تنها برای تصویب قوانین و مقرره‌های وظایف شورا کار کرده ‌است و اداره‌ی شورای عالی طبی تازه تأسیس است و تا کنون کار این اداره، بیشتر به منظور رسیدن به اهداف روی ورق و تصویب قوانین بوده است. قوانینی که با بودن شان این شورا کاری برای بلند بردن کیفت خدمات صحی نمی‌تواند.