زندگی شهری معایب و مزایای خودش را دارد؛ شهرها به طور معمول جمعیت بیشتری را نسبت به روستاها در خود جا داده است؛ اما شهرنشینی تنها محدود به عامل جمعیتی نیست؛ بلکه شامل تغییرات و تحولات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانشناسی است که همهی آنها در مجموع تحول جمعیتی را شکل میدهند.
از مزایای زندگی شهری میتوان از رشد اقتصادی خانوادهها، تغییرات گسترده در سازمانها و نهادهای اجتماعی، تغییر سبکهای زندگی خانوادگی و دسترسی به امکانات بیشتر یاد کرد.
از سوی دیگر، شهرنشینی، به دلیل تأثیر افزایش عوامل استرس زا و عواملی مانند محیطهای پُرسروصدا و آلوده، میزان زیاد خشونت، افزایش خطر آتشسوزیهای گسترده، فروریختن ساختمانهای بلند در اثر زلزله و محیطهای کاری ناامن، سلامت روانی شهرنیشنان را تهدید میکند.
ساختمانهای بلند و مجلل، برجهای آسمانخراش، سرکهای آسفالت شده، وسایط نقلیهی زمینی و هوایی و انبوهی از چراغها و نورهایی که در گذشتهها نمادهای تمدن و پیشرفت تلقی میشد و موجب آرامش روحی و روانی مردم بود؛ اکنون به نمادهای وحشت و اضطراب مبدل شده اند.
آیا زندگی شهری، بر سلامت روان ما تأثیر دارد؟
شهرنشينها در مقايسه با مردمی كه در مكانهای آرامتری زندگی میكنند، بيشتر دچار استرس، افسردگی و ساير بيماریهای روانی و حتا جسمی میشوند. بر اساس گزارشی كه در یکی از نشريههای بینالمللی بهنام ديسكاوری منتشر شده، خطر ابتلا به اسكيزوفرنيا (بیماری فراموشی مقطعی) بين شهرنشينان دو برابر بيشتر از افرادی است كه در محيطهای آرام مانند روستاها زندگی میكنند. همچنين خطر اختلالات اضطرابی بیست درصد و خطر ابتلا به افسردگی و ساير اختلالات روانی چهل درصد در ساكنان شهرها بالاتر است.
زمانی که در يك خيابانی پُرسروصدا قدم میزنيم، مغز ما مرتب بايد مراقب اطراف باشد، از برخورد با عابران اجتناب كند و وضعيت ترافيك و حركت وسایط نقلیه را مَد نظر بگيریم. با اين كه شايد در نظر ما اين موضوع چندان آشكار نباشد؛ اما اين نظارت آشكار به محيط اطراف میتواند عملكرد بخشی از قسمتهای مهم مغز را مختل کند.
شايد متوجه میشويد كه چرا زندگی شهری در درازمدت انسانها را در معرض بيماریهای روحی و روانی قرار میدهد. همهی اين مشغوليتهای ذهنی باعث میشوند که شهرنشينها فعاليت بيشتری در قسمتی از مغز «آميگدالای» كه مسؤول پاسخ فرار يا گريز، اضطراب و افسردگی است، انجام دهند؛ البته هر چه محل سكونت بزرگتر باشد، اين فعاليتها هم بيشتر میشود.
استرس و زندگی شهری در قرنهای بیست و ۲۱ زمينهی اصلی بروز بيماریهای مغز و اعصاب و سكتهی مغزی است. در واقع امروزه با توجه به تغيير روش زندگی، افزايش جمعيت شهرنشينان و عوارض ناشی از آن به ويژه عدم رعايت رژيم غذايی مناسب و استرس، زمينهی بروز بيماری مغز و اعصاب را به وجود آورده است. در كنار آن آلودگی هوا ناشی از زندگی شهرنشينی، صنعتی شدن شهرها نیز تأثير به سزايی در روند بیشتری بيماریهای حاضر دارد.
تحول فرهنگی
تغییر و تحول فرهنگی، به ویژه تغییر فرهنگ روستایی به جامعهی مدرن یا گذار از فرهنگ روستایی به فرهنگ شهری، به عنوان یکی از دلایل اختلال روانی محسوب میشود و بسیاری از ناهنجاریهای حاکم در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، ناشی از این عامل است .
فرهنگی شهرنشینی با افزایش اختلالات روانی همراه است؛ دلیل آن این است که افزایش جمعیت مردم در مناطق شهری، مستلزم دسترسی به امکانات و زیرساختهای بیشتری است و از آنجا که تناسبی بین افزایش جمعیت و دسترسی به این خدمات وجود ندارد، کمبود خدمات زیربنایی، خطر انواع فقر و واقع شدن در معرض انواع آسیبهای زیست محیطی را افزایش میدهد.
شهرها با طیف وسیعی از اختلالات و انحرافات مواجه استند. برخی از اختلالات شامل اختلالات شدید روانی، افسردگی، اعتیاد به الکل و سایر مواد مخدر، جرم و جنایت، فروپاشی خانواده و از خودبیگانگی میشود.
کمبود فضای سبز
كمبود فضاي سبز بر افزايش مشكلات روحي و رواني شهرنشينان تأثير زیادی دارد. مطالعات نشان میدهد برای اولين بار در طول تاريخ بیشترین جمعيت جهان در شهرها ساكن شده اند. اين در حالی است كه انسانها در همه دورههای تكاملی زندگی در قبيلهها، محيطهای طبيعی را تجربه كرده بودند؛ اما اكنون جای تمام اين درختان، حيوانات خانگی و گل و گياه را ميليونها ساختمان و سرک گرفته است.
آلودگی صوتی
آلودگی صوتی در زندگی مدرن یا عصر تکنولوژی از جمله شایعترین آلودگیهای محیط زیستی است. این آلودگی نه تنها بر سلامت جسمی انسانها تأثیر ناگوار دارد، بلکه بر روح و روان افراد نیز تأثیر بدی به جا میگذارد. آلودگی صوتی سبب استرس و فشار روحی و عصبی میشود.
سازمان بهداشت جهانی «آلودگی صوتی» را سومین نوع آلودگی خطرناک در شهرها عنوان کرده است که علاوه بر امراض جسمی، افزایش امراض قلبی، عروقی و دیابت؛ امراض روحی و روانی، سردردی، خستگی، استرس، اختلال در خواب، آزار صوتی، خشونت و تأثیرات اجتماعی آن را به همراه دارد.
جنراتورها، بلندگوهای صوتی و هارنهای بیش از اندازهی موترها در نقاط مزدحم شهر از جمله عواملی است که آلودگی صوتی ایجاد میکند.
در کنار این عوامل، عواملی مانند ازدحام ترافیک، بیثباتی شغلی و بیکاری، هزینههای بالای زندگی در شهرها و كاهش روابط اجتماعی که از مهمترين عوامل ابتلا به بيماریهای روانی است. از عوارض کاهش روابط اجتماعی میتوان به احساس تنهايی، افسردگی و نااميدی در ميان مردم شهرنشين اشاره كرد.
راهکارهای سلامت روان در شهرها
زیباسازی فضای شهری از مهمترین راهکارهای کاهش استرس شهروندان است. دسترسی داشتن به فضای سبز، کاهش آلودگیهای بصری و پیرایش نماهای فرسوده برای کاهش استرس و احساس افسردگی مفید است.
همچنین رنگها نیز در سلامت روان تأثیرگذار است؛ استفاده از رنگهای روشن در لباسها و طراحی ساختمانها و خانهها میتواند بر سلامت روان مفید باشد.
براساس پیشبینیهای بخش جمعیت سازمان ملل متحد، تا سال ۲۰۳۰، بخش بیشتر جمعیت کشورهای در حال توسعه در شهرها ساکن خواهند شد و تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت این کشورها، جمعیت شهری خواهند بود که نیاز به مدیریت درست و مناسب دارد تا از افزایش استرس، بیماریهای روانی و فیزیکی و اثرات منفی روانی زندگی شهری جلوگیری شود.