قمه‌زنی؛ حرامی که عاشقانه اجرا می‌شود

مسلمانان شیعه‌،‌ از دهه‌ی عاشورا، با برگزاری مراسم نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، نذربخشی، سیاه‌پوش کردن تکیه‌خانه‌ها، مساجد و تبلیغ شعارهای دینی، گرامی‌داشت به عمل می‌آورند؛ اما شماری از افرادی که خود را عاشقان امام حسین می‌خوانند، در این دهه، قمه‌زنی می‌کنند. این مراسم، در کابل، هرات و برخی از ولایت‌های دیگر از خود علاقه‌مندانی دارد و بیش‌تر، در روز هفتم تا دهم محرم، برگزار می‌شود.

در دهه‌ی محرم، شماری از عاشقان حسین، تا جایی با قمه خود را می‌زنند که زیر قمه‌خوردن، غش می‌کنند و دیگران او را بلند کرده و کشان -کشان از میدان، به گوشه‌ای دیگر می‌برند. قمه‌زنی در افغانستان، پاکستان، هند، ایران و عراق نیز رواج دارد. در هند و پاکستان، بعضی از عزاداران، پا‌برهنه وارد آتش و زغال می‌شوند. تیغ زدن و رد شدن از آتش، خشن‌ترین بخش مراسم عزاداری است که از سوی اکثر آیت‌الله‌های مذهب تشیع- بزرگ‌ترین مرجع امور دینی- حرام دانسته شده است.

آیت‌الله مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، سیستانی، جوادآملی، محقق کابلی و شمار دیگر از مراجع دینی، از جمله رهبر مذهبی ایران، آیت الله خامنه‌ای، بارها از تارنمای رسانه‌ای‌شان گفته اند: هر مراسمی که باعث آسیب رساندن به بدن شود و خشونت ایجاد کند، حرام است. پرسش‌های زیادی در این مورد از آیت الله‌ها پرسیده شده است، پاسخ آنان در مورد قمه‌زنی، به عنوان یک امر مذهبی منفی بوده است؛ اما با آن هم، افرادی که قمه می‌زنند، به حکم آنان توجهی نکرده‌‌ اند.

آیت‌الله محقق کابلی، در زمان حیات‌اش، به مبلغان دین، برگزار کنندگان مراسم محرم در سال ۱۳۹۷ پیامی داده بود و در این پیام توصیه‌های زیادی کرده بود. از جمله؛ از مبلغان دین و برگزار کنندگان مراسم محرم خواسته بود تا آنان به افرادی که خود را برهنه می‌کنند و یا آسیب جدی مثل قمه زنی، به بدن خود می رسانند، اجازه ندهند.

در همین حال، سالم حسنی یک عالم دین، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که اکثر مراجع تقلید در مورد قمه‌زنی، نظر یک‌سان دارند و قمه‌زنی را به دلیل این که «یک نمایش خشن و زشت از قیام امام حسین»، به نمایش می‌گذارد و موجب توهین و وهن در مذهب می‌شود، حرام می‌دانند؛ اما عده‌ای از مجتهدان قمه‌زنی را حرام نمی‌دانند، به این دلیل است که به باور آنان، این عمل «ضرر متنابع به بدن ندارد.»

آقای حسنی می‌گوید: «‌قمه‌زنی در میان علما هم اختلافی است هم اتفاقی. اختلافی است به این معنا که عده‌ی زیادی از مجتهدین فعلی، این عمل را به دلیل این که یک نمایش خشن و زشت از قیام امام حسین است و موجب توهین و وهن به مذهب می شود، حرام می‌دانند. می‌گویند که از این عمل باید اجتناب شود و هیچ مناسبتی در عزاداری امام حسین ندارد.»

به‌گفته‌ی این عالم دین، کسانی که قمه‌زنی می‌کنند، بر اساس فتوای مجتهدانی که این عمل را حرام می‌دانند، عمل حرام انجام می‌دهند و مرتکب گناه می‌شوند و بنا بر فتوای مجتهدانی که آن را جایز می‌دانند، گناه نکرده‌ اند؛ اما یک عمل ناپسند و یک عمل غیر ضروی را مرتکب شده اند.

 

در صف تیز کردن قمه‌ها

فردی با سر و صورت خاک گرفته و عرقی که نمی گذاشت پیشانی‌اش خشک شود؛ پشت چرخی نشسته و با خستگی، مصروف تیز کردن قمه‌ها است. آهسته به او نزدیک شدم، با هم حرف زدیم و اجازه داد که عکسی هم از او داشته باشم.

آن مرد، هر تیغ را ۲۰ افغانی تیز می‌کرد و هر قمه ۵ تیغ دارد. او شاید در این روزها، ده‌ها قمه را روزانه تیز‌ کند و آن را برنده‌تر از «کارد قصاب»، برای قمه‌زنان آماده کند. قمه‌زنان با افتخار، این کاردهای تیز شده را به پشت خود در شب‌ و روز‌های محرم می‌زنند. قمه‌زنان این کار را به خاطر عشق امام حسین انجام می‌دهند و گفته‌ی خودشان در راه امام حسین، حاضر به هر کار، حتا ریختاندن خون‌شان استند.

علی، یکی از قمه‌زنانی است که منتظر تیز شدن قمه‌اش است. از او پرسیدم، چه لازم است که قمه‌ بزنی؟ مگر نمی‌شود که عشق و علاقه‌مندی خود را به امام حسین، به شکل دیگری ابراز کنی. مثلا، بروی به بانک خون که قبلا به نام امام حسین ایجاد شده، خون بدهی تا جان کسی نجات یابد؛ اما او می‌گوید که هم به بانک خون، خون خواهد داد و هم قمه‌زنی خواهد کرد. او می‌گوید که در راه امام حسین، حاضر به انجام دادن هرکاری است.

امسال با وجود همه‌گیری کووید-۱۹، تعداد قمه‌‌فروشان، نسبت به سال گذشته، بیش‌تر شده است. قمه‌‌فروشان، برای همه سن‌ها قمه دارد؛ برای بزرگان، جوانان و نوجوانان و حتا کودکان. قمه‌های کوچک برای کودکان ۶-۷ ساله نیز به فروش می‌رسد. قمه زدن در کودکی، خیلی جرأت می‌خواهد.

کودکان نه تنها از دین چیزی نمی‌فهمد، بلکه در افغانستان مراسم عزاداری را از پدر و مادرشان یاد می‌گیرند. پدران قمه‌زن، پسران‌شان را در این راه، تشویق می‌کنند. پیرمردی که حالا نزدیک به ۷۰ سال سن دارد، می‌گوید که از ۱۸ سالگی قمه‌زنی را آغاز کرده و مثل او، پسرانش نیز قمه می‌زنند. او حاضر نشد که نامش را بگوید. در کنار این پیرمرد، یک نوجوان ۱۰ ساله، قمه‌ی در دست داشت و می‌گفت که قمه می‌زند. وقتی از او پرسیدم که چرا قمه می‌زند، مثل دیگران گفت که «عشق امام حسین است.»

 

کمپ‌های محرمی

کمپ‌های محرمی(سقاخانه‌ها) که در سال‌های اخیر رواج شده، در هر جاده و چهار‌راه کابل، به چشم می‌خورد. در این کمپ‌ها، تعدادی از جوانان حضور دارند، پرچم‌ها و پارچه‌های عزاداری را به رنگ‌های سیاه، سرخ، سفید و سبز در کمپ‌های محرمی‌شان نصب می‌کند. صدای نوحه در لودستپیکرها، بلند است و تعدای از این افراد، چای، شیر و یا سوپ داغ به مردم توزیع می‌کنند.

در کنار این، در چهارراه‌ها، دروازه‌های سیاه پوش نیز به چشم می‌خورد و در هر چند صد قدمی، صدای نوحه به گوش می‌رسد. هم‌چنان برخی‌ها در بایسکل، موترسایکل و یا موترشان، بیرق‌های عزاداری را بلند کرده اند و یا هم موترهای‌شان را به رنگ عزاداری، رنگ پاشیده اند.

امسال که کرونا مهمان ناخوانده‌ی خانه‌های مردم است و هنوز هم، روزانه جان شماری از افراد را می‌گیرد، تغییری در اجرای مراسم محرم نیامده است. از رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی خبری نیست و رهنمودهای صحی وزارت صحت، در مراسم‌ها جدی گرفته نمی‌شوند.

این در حالی است که پیش از آغاز برگزاری مراسم محرم، وزارت صحت از شیوع موج دوم کرونا اخطار داده بود و از مردم خواسته بود تا مراسم محرم را برگزار نکنند و اگر برگزار می‌کنند، به صورت جدی رهنمودهای صحی را رعایت کنند.

در کمپ‌های محرمی، صندوق صدقه نیز گذاشته می‌شود. دراین صندوق‌ها افراد رهگذر پول نذرشان را می‌ریزند. مسؤول یکی از کمپ‌ها می‌گوید که نذرهای جمع شده، به خاطر مصرف روزانه‌ی خود کمپ است.