گاهی برای انجام یک جرم سایبری، تنها نیاز به انترنت و کمپیوتر است. یک مجرم سایبری با همین دو ابزار می‌تواند دست به کارهای مخرب زیادی بزند. جرائم سایبری به جرم‌هایی گفته می‌شود که در فضای انترنتی صورت می‌گیرد و این دسته از جرم‌ها، سالانه خسارات فراوانی به امنیت ملی، اقتصادی و فرهنگی کشورها وارد می‌کند. با گسترش فن‌آوری‌های ارتباطی و شکسته شدن مرزهای جغرافیایی به دست انترنت، جرایم سایبری نیز دست در دست فن‌آوری رشد کرده است. هرچند استفاده از انترنت و فضای سایبر به پیش‌رفت‌های بشر کمک‌های فراوانی کرده؛ اما در صورتی که نتوانید از خود در این دنیای پرازدحام محافظت کنید، بی‌تردید ضربه‌های سنگینی از آن خواهید خورد.
جرائم سایبری در افغانستان
ممکن است صحبت در مورد جرائم سایبری، موضوع جدیدی در میان حتا جوانان و کاربران انترنتی باشد، با آن هم نمی‌توان از کنار این بحث که اهمیت زیادی دارد، به راحتی گذشت. مردم افغانستان همانند دیگر جهانیان، مجذوب مزایای فوق‌العاده باارزش انترنت و فضای سایبری شده اند.
با همه‌ی خوبی‌هایی که دنیای انترنت دارد، ممکن است گاهی ضربه‌های جبران‌ناپذیری از آن بخوریم. دولت‌ها برای درز نکردن اطلاعات محرمانه‌ی شان، سالانه پول زیادی را صرف امنیت سایبری شان می‌کنند. دولت افغانستان هم با استفاده‌ی روزافزون شهروندان کشور از ابزارهای انترنتی، در تلاش آن است که فضای امنی برای مردم ایجاد کند تا با خیال راحت کارهای مورد نیاز شان را انجام دهند.
شیرشاه نوابی، مشاور رسانه‌ای وزارت مخابرات و فن‌آوری افغانستان، می‌گوید: «وضعیت امنیت سایبری کشور در حد میانه است؛ یعنی ما نه در سطح فوق‌العاده‌ای قرار داریم و نه وضع امنیت سایبری مان بی‌اندازه نابه‌سامان است.»
بر خلاف گفته‌ی آقای نوابی، فهرست جهانی امنیت سایبری که منبع بسیار معتبری در سراسر دنیا محسوب می‌شود، افغانستان را جزء کشورهایی در جهان می‌داند که در مقابل حملات سایبری، بیشترین آسیب‌پذیری را دارند و امنیت سایبری در آن جا پایین است؛ البته در این لیست، نام کشورهای دیگری مانند تاجیکستان، الجزایر و قرقیزستان که از آرامش خوبی برخوردارند و سطح رفاه بالایی دارند نیز به چشم می‌خورد. آقای نوابی با اشاره به این که امنیت سایبری افغانستان نسبت به کشورهای همسایه نیز پایین است، گفت که وزارت مخابرات برنامه‌های وسیعی را برای تأمین امنیت فضای سایبری روی دست دارد.
انواع جرائم سایبری
جرائم سایبری انواع گوناگون و بسیار زیادی دارد که هر کدام از آن‌ها می‌تواند تأثیرات مخرب و ویران‌گری برای فرد یا نهاد مورد نظر داشته باشد. انواع مشهور جرائم سایبری، جاسوسی و یا دست‌یابی و پخش اطلاعات کاملا محرمانه‌ی افراد و دولت‌ها، کلاه‌برداری، قاچاق مواد مخدر و تروریزم است. والتر لاکور، یکی از متخصصان تروریزم در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی ایالات متحده می‌گوید: «اگرچه هدف تروریست‌ها معمولا قتل سران سیاسی، گروگان‌گیری یا بعضا حمله‌ی ناگهانی به تسهیلات دولتی یا عمومی است؛ اما صدمه‌ای که ممکن است به وسیله‌ی حمله‌ی الکترونیکی به شبکه‌های کمپیوتری وارد آید، می‌تواند بسیار غم‌انگیزتر باشد و اثرات آن تا مدت‌ها باقی بماند.» آقای لاکور باور دارد که تروریزم کمپیوتری ممکن است برای تعداد کثیری از مردم، بسیار ویران‌کننده‌تر از جنگ‌های بیولوژیک یا شیمیایی باشد.
حضور طالبان و داعش در فضای سایبری
از اقدامات سایبر ترور، ارتباط بین تروریست‌ها از طریق شبکه‌های بین‌المللی و تبادل افکار و اعمال مجرمانه در سطح بسیار پیچیده است که از ویژگی‌های این نوع ارتباط، عدم توانایی پولیس در کنترل و شنود آن‌ها می‌باشد. در این که تروریست‌های طالبان و داعش در افغانستان با استفاده از فضای سایبری سعی در هم‌آهنگ کردن و انجام حملات شان علیه مردم و دولت دارند، شکی نیست؛ اما هنوز هم مقوله‌ی جنگ سایبری یا حتا جرائم سایبری در افغانستان، دغدغه‌ی اصلی حکومت و مردم نیست.
هکرها در فضای سایبری افغانستان
با این وجود نمی‌توان فراموش کرد که با گذشت هر روز، جرائم ابتدایی در فضای سایبریِ افغانستان رو به افزایش است. حتما شما هم کسانی را می‌شناسید که به دلیل بی‌توجهی یا دانش کمی که در رابطه با استفاده از ابزارهای انترنتی داشته اند، قربانی جرایم ابتدایی سایبری شده باشند. به گفته‌ی آقای نوابی، مشاور رسانه‌ای وزارت مخابرات کشور، بیشترِ جرایم و تخطی‌های اینترنتی در فیس‌بوک که محبوب‌ترین ابزار ارتباطی در میان مردم افغانستان است، صورت می‌گیرد. نوابی می‌گوید این جرایم شامل هک حساب‌های کاربری افراد، هتک حرمت، سوء استفاده از نام افراد، اهانت و بدنام‌سازی شهروندان افغانستان بوده است. او گفت: «نداشتن آگاهی کافی در استفاده از انترنت و تعیین نکردن گذرواژه‌های مناسب و پیچیده برای حساب‌های کاربری، از معمول‌ترین دلایلی اند که باعث هک شدن حساب کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌شود که می‌تواند پیامدهای زیان‌باری برای مردم داشته باشد.» حساب کاربران فیس‌بوک معمولا به دلیل توجه ناکافی و انتخاب گذرواژه‌هایی که به راحتی حدس زده می‌شوند، هک شده و هکرها در بدل پخش نکردن عکس و یا اطلاعات خصوصی قربانیان، از آن‌ها تقاضای پول کرده اند.
حمله‌ی هکرها به سایت‌های دولتی
جدا از باج‌گیری‌هایی که به موضوع عامی در میان شهروندان و کاربران فیس‌بوک در این روزها تبدیل شده است، در طول سال‌های اخیر، حملات زیادی بر وب‌سایت‌های دولتی و غیردولتی در کشور صورت گرفته است. در مشهورترین نمونه‌ی هک شدن وب‌سایت‌های دولتی، گروهی از هکرها که خود را «ارتش سایبری هزارستان» می‌نامیدند، در ماه قوس سال ۱۳۹۵ وب‌سایت شورای امنیت ملی افغانستان را هک کردند و در پیامی روی آن وب‌سایت نوشتند «ما عدالت و برابری برای همه اقوام افغانستان را می‌خواهیم و تا برقراری عدالت از پا نخواهیم نشست.» اقدام این گروه پس از آن انجام شد که دولت تصمیم گرفته بود، مسیر خط انتقال برق توتاپ را تغییر دهد و متعاقبا در یک حمله‌ی تروریستی که داعش مسؤولیت آن را بر عهده گرفت، ۸۶ تن از معترضان به این تصمیم دولت، در میدان دهمزنگِ شهر کابل جان باختند و بیش از ۲۳۰ تن دیگر زخمی شدند.
از دیگر موارد هک شدن سایت‌های دولتی، می‌توان از هک وب‌سایت‌های وزارت عدلیه، وزارت دفاع، وزارت امور خارجه، وزارت مهاجرین و دادستانی کل کشور یاد کرد.
تیم واکنش سریع سایبری افغانستان (AFCERT)
اگرچه وزارت مخابرات ۱۱ سال پیش از امروز در ۱۳۸۷ دست به ایجاد تیم واکنش سریع سایبری یا (AFCERT) زد؛ اما نوابی در مورد دست‌آوردهای این تیم، به مورد خاصی اشاره نکرد و گفت: «کسانی که شکایت‌هایی در رابطه به جرایم صورت گرفته‌ی سایبری داشته اند، به ما مراجعه کرده و پس از طی شدن مراحل قانونی، این تیم و وزارت مخابرات توانسته است که به دشواری‌های آن‌ها رسیدگی کند. در سال جاری به ۳۵۰ قضیه‌ی جرائم سایبری رسیدگی شده که این قضایا بیشتر از سوی نهادهای امنیتی و عدلی مورد پی‌گرد قرار گرفته اند.»
آقای نوابی در مورد آمار جرائم سایبری گفت: «بیش از ۱۰۰۰ پرونده که بیشتر شان تخطی‌های سایبری بوده اند، از سال گذشته به این سو توسط وزارت مخابرات شناسایی شده است. ما به هر اداره‌ای که تقاضای کمک کرده، پاسخ مثبت داده ایم و تیم‌های ما در این بخش کارهای زیادی انجام داده است.» مشاور رسانه‌ای وزارت مخابرات می‌گوید که این مجرمان سایبری توسط ریاست امنیت سایبریِ وزارت مخابرات شناسایی شده و سپس جهت دستگیری شان، به مراجع عدلی و قضایی معرفی می‌شوند.
امنیت اطلاعات شهروندان افغانستان
آن‌چه در فضای سایبری برای کشورها اهمیت دارد، اطلاعات است. اطلاعات می‌تواند در شکل‌های مختلفی باشد که هکرها سعی در دزدیدن آن دارند. هکرها به صورت عموم با استفاده از اطلاعات، از قربانیان باج می‌گیرند یا اطلاعات به دست آورده‌ی شان را به افراد دیگری می‌فروشند.
تأکید تمامی سرویس‌دهندگان گوناگون انترنتی بر این است که کاربران بتوانند از اطلاعات شخصی شان محافظت کنند. در یکی از بزرگ‌ترین جرائم سایبری، در سال ۲۰۱۶، سه میلیارد حساب کاربری «یاهو» هک شد که ضربه‌ی مهلکی به اعتبار این وب‌سایت زد.
در سطح کشوری اما، بی‌بی‌سی در تاریخ ۶ عقرب امسال (۱۳۹۸) گزارشی در رابطه به عمومی‌سازی اطلاعات شخصی صدها هزار شهروند افغان توسط دولت نشر کرد. بی‌بی‌سی در این گزارش مدعی شد «دست‌کم نیمی از سفارت‌خانه‌ها و دفاتر کنسولی افغانستان در اروپا به نحوی اطلاعات شخصی شهروندان افغانستان را که در این دفاتر مراجعه کرده اند در دسترس عموم قرار داده است.» این عمومی‌سازی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد؛ چون از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین جزئیات زندگی یک شخص، اطلاعاتی در دسترس همگان قرار می‌گیرد.
وزارت مخابرات و دولت افغانستان تا کنون به گونه‌ی جدی روی امنیت سایبری در افغانستان کار نکرده اند؛ شاید یکی از دلایل آن نوپا بودن انترنت در میان شهروندان باشد؛ اما باید یادآور شد که با افزایش روزافزون نیازهای شخصی و عمومی به انترنت، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و قابل توجه‌تری روی امنیت سایبری در کشور است. در صورتی که امنیت فضای سایبری جدی گرفته نشود، ممکن است زیان‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی زیادی بر کشور وارد شود.
نوابی: «هم‌اکنون ۵۰-۶۵ درصد از کاربران انترنتی کشور، در معرض تهدید و خطر جرائم سایبری استند؛ اما ما برنامه‌هایی برای جلوگیری از این جرائم داریم و تا کنون آگاهی‌دهی نیز برای کاربران انترنتی صورت گرفته است. برنامه‌ی وزارت مخابرات این است که در آینده، برنامه‌های آگاهی‌دهی بیشتری داشته باشد و ظرفیت تیم‌های متخصصش را بالا ببرد.»
قانون جرائم سایبری افغانستان
آقای نوابی در رابطه به قانون جرائم سایبری در کشور گفت: «در حال حاضر قانون جرائم سایبری در کود جزای کشور وجود دارد و دارای ۲۵-۳۰ ماده است؛ اما قانون جدید و بروز‌تری توسط وزارت مخابرات تهیه و نهایی شده که اکنون برای طی مراحل بعدی به وزارت عدلیه فرستاده شده است. این قانون نیازهای شهروندان کشور را در زمینه‌ی امنیت سایبری رفع می‌کند.»
آقای نوابی ابراز خوش‌بینی کرد که رهبری جدید وزارت مخابرات و فن‌آوری با برنامه‌هایی که روی دست دارد، در این امر، به زودی افغانستان را در ردیف کشورهای همسایه قرار خواهد داد. با آن هم نگرانی مردم از جرائمی است که گاهی اوقات جبرانش دشوار یا ناممکن است. شهروندان انتظار دارند که امنیت انترنتی شان تأمین و قانون جرائم سایبری توسط مراجع مربوط، به زودی تأیید و اجرایی شود. آقای نوابی در رسیدن کشور به امنیت پایدار سایبری، خواستار همکاری شهروندان و نهادهای جامعه‌ی مدنی شد. بی‌تردید، در صورت توجه بیشتر به این موضوع، در کوتاه مدت هم شاهد پیش‌رفت‌های خوبی در بالا بردن امنیت سایبری افغانستان خواهیم بود.
وزارت مخابرات با شناسایی و گماشتن افراد متخصص، قادر است پیش‌رفت خوبی را در این زمینه رقم بزند. ایجاد پولیس و دادگاه ویژه‌ی سایبری و گسترش و بالا بردن ظرفیت آن‌ها، از دیگر نیازهای فوری برای تأمین امنیت فضای سایبری در افغانستان است. با تأیید قانونِ جرائم سایبری توسط مراجع مربوط و الگوبرداری از کشورهایی مانند کانادا، ایالات متحده و آلمان که پیش‌تاز در امر مبارزه با جرائم سایبری استند، می‌توان بسیاری از نواقص و کاستی‌های موجود در بخش امنیت و جرائم اینترنتی را رفع کرد.
