اشاره: فوزیه کوفی نماینده‌ی پیشین مجلس نمایندگان و یکی از چهره‌های مطرح زنان در سال‌های اخیر است که دو دوره به عنوان نماینده‌ی مردم بدخشان در مجلس کار کرده است. او ضمن آن که در گفت‌وگوی جریان‌های سیاسی با طالبان در دوحه و مسکو حضور داشته، در تصویب قوانین مهم مثل منع آزار و اذیت زنان و کودکان در افغانستان نقش مؤثر داشته است. ایشان رهبری جریان سیاسی موج تحول افغانستان را به عهده دارند.
صبح کابل: نگرانی اصلی از عدم حضور نماینده‌های رسمی حکومت افغانستان در گفت‌وگوهای صلح امریکا با طالبان کدام است؟
فوزیه کوفی: از ۱۸ ماه پیش که گفت‌وگوهای صلح امریکا و طالبان آغاز شد، باید هم‌زمان هیئت گفت‌وگو کننده‌ی افغانی نیز شکل می‌گرفت تا مذاکرات بینالافغانی نیز به سرعت آغاز می‌شد. این کمک می‌کرد که طالبان و حکومت، در ردیف قرار گرفته و احساس برتری نمی‌داشتند؛ اما چون طالبان با امریکا توافق کردند، این ذهنیت برای طالبان پیدا شد که برنده شده اند و برای همین، دیگر خود را ملزم به گفت‌وگو با هیئت افغانستان نمی‌دانند. از این لحاظ، این یک خلای بزرگ در گفت‌وگوهای صلح است. مردم نگران استند و بحث حقوق زنان نیز جدی است.
صبح کابل: به نظر شما چه مواردی در بحث حقوق زنان، نگران کننده است؟
فوزیه کوفی: من در دروان طالبان در کابل زندگی کرده و تجربهی حکومت طالبان را دارم، زنان افغانستان حق دارند که نگران و به توافق‌های سیاسی بی‌باور باشند و این بی‌باوری از تجربهی حکومت طالبان ریشه می‌گیرد؛ زیرا برخورد طالبان با زنان به هیچ عنوان برخورد انسانی نبود. مسأله‌ی کار کردن، مشارکت سیاسی، اجتماعی و انتخاب پوشش زنان نگران کننده است. من روزانه با گروه‌های مختلف زنان حرف می‌زنم، تقریبا نگرانی‌ها مشابه است؛ اما بیشترین نگرانی را زنانِ جوانی دارند که تجربهی حکومت طالبان را نداشته و با ارزش‌های پس از طالبان بزرگ شده اند.
صبح کابل: توافق‌نامه‌ای که میان طالبان و امریکا امضا شد، چقدر همه‌شمول بود و انگشت روی مسایلی گذاشت که نگرانی‌های مردم افغانستان و مخصوصا زنان را تشکیل می‌داد؟
فوزیه کوفی: در توافق‌نامه‌ی که میان طالبان و امریکا امضا شد، متاسفانه هیچ یک از مسایلی که برای مردم افغانستان نگران کننده بود، در نظر گرفته نشد. این توافق‌نامه احتوا کننده‌ی چهار چیزی است که برای طالبان و امریکا مسأله است، نه مردم افغانستان؛ اما انتظار این بود که یکی از ماده‌هایش باید به تعهد طالبان به برابری و حقوق زنان می‌بود و امریکا نیز از آن حمایت می‌کرد؛ اما این اتفاق نیفتاد. در گفت‌وگوهای بینالافغانی باید به تمام جزئیاتی که مردم افغانستان در قبال آن نگران اند، پرداخته شود، مخصوصا حقوق زنان.
صبح کابل: حالا که حقوق زنان، آزادی بیان، رسانه‌ها، معامله و یا حذف شود؛ آیا مردم افغانستان و مخصوصا زنان می‌توانند این معامله‌ی کلان را بپذیرند؟
فوزیه کوفی: اول این‌که فکر نمی‌کنم چنین شود و امیدوارم این اتفاق نیفتد و سؤالی که در باره‌ی حقوق زن مطرح است، این که حقوق زن ارتباط مستقیم با تمام آزادی‌های دیگر دارد، اگر آن عده از سیاسیون مرد که از آدرس افغانستان در گفت‌وگوها اشتراک می‌کنند، خود شان را تنها مکلف به گفت‌وگو در مورد آزادی‌های مورد علاقه‌ی خودشان دانسته و از حقوق زنان دفاع نکنند، دچار یک اشتباه بزرگ شده‌اند؛ زیرا آزادی بیان، آزادی کارهای سیاسی به این ربط دارد که چقدر زن‌ها در تشکیلات آن نقش دارند. در انتخابات که بحث دموکراسی و جمهوریت است، بدون در نظر گرفتن انتخابات ۲۰۱۹، بیشترین رای دهنده‌ها زنان بودند که در نخستین دوره‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری، ۵۲ درصد را تشکیل دادند. اول این‌که باید از زنان پرسیده شود که خواست شان چیست؛ زیرا همیشه آزادی زنان از سوی مردان سوء تعبیر می‌شود و باید این مسأله را بدانند که آزادی بیان و رسانه‌ها، ارتباط مستقیم با آزادی زنان دارد.
صبح کابل: طالبان حکومت افغانستان را به رسمیت نمی‌شناسند؛ آیا به رسمیت شناخته نشدن حکومتی که با آرای مردم شکل گرفته، می‌تواند نشانه‌ای حذف مردم‌سالاری، بعد از سهیم شدن طالبان در حکومت باشد؟
فوزیه کوفی: مشکلات در داخل حکومت افغانستان نیز وجود دارد. در چتر کلان نظام ما، اختلاف‌های سیاسی و زد و بندهای تیمی وجود دارد. انتخابات شدیدا روی پروسه‌ی صلح تأثیر گذاشت. انتخابات شدیدا مردم را متفرق و پراکنده کرد و پروسه‌ی صلحی که به آن نیاز داشتیم، به آن نرسیدیم؛ زیرا جناح‌ها تلاش کردند تا از پروسه‌ی صلح، به نفع مبارزات انتخاباتی خود استفاده کنند. این یکی از مشکلاتی بود که افغانستان با آن روبه‌رو و باعث شد که طالبان در مقایسه با حکومت افغانستان در موقف منسجم‌تری قرار بگیرند. بحث صلح، پروسه‌ی همه شمول است، این هیئت باید پای‌بند به دفاع از تمام ارزش‌هایی باشد که برای مردم افغانستان مهم است و این که هیئت، قادر به گفت‌وگو و استدلال قوی با طالبان باشند.
صبح کابل: اگر اجماع ملی از سوی حکومت افغانستان شکل بگیرد، می‌توانیم برگ برنده‌ی در گفت‌وگوهای بینالافغانی داشته باشیم؟
فوزیه کوفی: اگر حکومت، جامعه‌ی سیاسی، مدنی و زنان، زیر یک چتر کلان توافق کرده و یک هیئت گفت‌وگو کننده‌ی متحد را تشکیل بدهند که دارای تمام معیارهای مورد نیاز باشد موفق می‌شویم؛ اما اگر هیئت گفت‌وگو کننده، تنها منسوبین حکومت باشد، اختلافات سیاسی در درون نظام عمیق‌تر می‌شود. اگر هیئت گفت‌وگو کننده با همین توافق شکل بگیرد، حکومت افغانستان با موفقیت وارد گفت‌وگوها با طالبان خواهد شد.
صبح کابل: آیا توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان و اعلامیه‌ی افغانستان و امریکا، برای آمدن صلح پایدار ضمانت اجرایی دارد؟
فوزیه کوفی: در اعلامیه‌ی مشترکی که از سوی افغانستان و امریکا نشر شد، تعهد امریکا برای حمایت از نیروهای امنیتی و دفاعی، نظام جمهوری، حقوق‌بشر و حمایت از حقوق زن بود. من فکر می‌کنم امریکا و ناتو به حمایت از افغانستان ادامه می‌دهند؛ اما این حمایت، تا ابد نخواهد بود و ما باید خود را آماده بسازیم که اگر زمانی توافق امریکا با طالبان منجر به خروج نیروهای امریکایی از کشور شود، آماده باشیم.
صبح کابل: توافق‌نامه‌ی که برای صلح افغانستان میان امریکا و طالبان امضا شد، ظاهرا نفعش بیشتر برای طالبان و امریکا بود، آیا این مسأله می‌تواند مشروعیت این توافق‌نامه را در افغانستان زیر پرسش ببرد؟
فوزیه کوفی: در هیچ جای توافق‌نامه تعهدی برای آتش‌بس نشده است، به همین خاطر، ما باید در گفت‌وگوهای بینالافغانی، روی آتش‌بس، کاهش خشونت‌ها و مسائلی که مربوط به ما است تمرکز کنیم. البته که این توافق‌نامه، معایب خودش را نیز دارد، مثلا در آن‌جا گفته نشده که کاهش خشونت‌ها باید تا زمانی ادامه داشته باشد که بتوانیم به آتش‌بس برسیم؛ ولی با تأسف، اختلافات داخلی ما، طالبان را در موقعیت بهتر قرار داده است که به ضرر افغانستان و مردمش است. سیاسیون باید سلیقه‌های کوچک خود را کنار بگذارند و در مورد آینده‌ی حرف بزنند که شاید دیگر آن را نداشته باشند.
صبح کابل: جنگ طالبان با افغانستان یک جنگ ایدیولوژیک است یا جنگ بر سر قدرت؟
فوزیه کوفی: اگر جنگ، جنگ ایدیولوژیک باشد، حالا که امریکا با طالبان بر سر خروج نیروهای شان از افغانستان توافق کرده اند، پس اعلام جنگ در برابر نیروهای امنیتی چه معنایی دارد؟ معلوم است که این یک جنگ ایدیولوژیک نبوده و جنگ سیاسی است. ما در کشوری هستیم که نظام جمهوری در آن حاکم است، قانون اساسی ما یکی از اسلامی‌ترین قوانین منطقه است، پس دلیلی برای جنگ ایدیولوژیک باقی نمی‌ماند؛ مخصوصا بعد از امضا شدن توافق‌نامه، این که هنوز هم طالبان به ادامه‌ی جنگ با نیروهای امنیتی افغانستان ادامه می‌دهند، از اعتبار ادعای شان مبنی بر این‌که ما در برابر اشغال می‌جنگیم، تا حد زیادی کاسته می‌شود.
صبح کابل: در نشست‌های بینالافغانی تا چه اندازه حضور زنان در نظر گرفته شده است؟
فوزیه کوفی: تلاش ما این است که با حکومت، سیاسیون و جامعه‌ی جهانی کار کنیم که حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد هیئت مذاکره کننده، زنان باشند. کسانی باشند که افغانستان را بشناسند، از اعتبار لازم اجتماعی برخوردار باشند، زمانی‌که در گفت‌وگوها اشتراک می‌کنند، در مورد مسائل مربوط آگاهی داشته باشند و در موردش بحث کنند. انتخاب این شخصیت‌ها، بسیار مهم است؛ زیرا قرار است ما با کسانی صحبت کنیم که تا ۲۰ سال قبل ما را به عنوان انسانی دارای حقوق برابر نمی‌شناختند؛ لازم است در گفت‌وگوها زنانی باشند که وابستگی‌های سیاسی را کنار بگذارند و برای افغانستانی که زن و مرد در آن حقوق مساوی دارند، صحبت کنند.
صبح کابل: بعد از توافق‌نامه‌ی امریکا با طالبان، ویدیوهای در صفحات اجتماعی نشر شد که در آن اعضای طالبان، احترام به حقوق زنان را در چارچوب شریعت اسلامی جایز می‌دانند؛ آیا شما باورمند به تغییر طالبان هستید؟
فوزیه کوفی: همین اصطلاح حقوق اسلامی زنان، بسیار وسیع است. تعبیر و تفسیرهای مختلف دارد و هر کسی به زعم خود اساسات اسلام را تفسیر می‌کنند. متاسفانه به خاطر حفظ قدرت، بیشترین فشار بر زنان اعمال می‌شود و تعریف اساسات دین، یک تعریف بسیار مردسالارانه دارد که توسط خود مردان ارائه می‌شود. من در نشست‌های قبلی نیز برای طالبان گفتم که، ما یک کشور اسلامی هستیم و وضعیت زنان افغانستان، بدترین وضعیتِ حقوق‌بشری در افغانستان است، دیگر چقدر می‌خواهید که زنان افغانستان قربانی بدهند و برای آمدن صلح از حقوق شان بگذرند؟ تحت تاثیر برداشت‌های مختلفی که از اساسات اسلامی وجود دارد، دیگر نباید بیشتر از این بر زنان افغانستان فشار وارد شود. ما یک کشور اسلامی استیم.
صبح کابل: امیدواریِ وجود دارد که در گفت‌وگوهای بینالافغانی این موارد مطرح شود؟
فوزیه کوفی: ما نباید هیچ‌وقت امید خود را از دست بدهیم و در مورد این‌که آیا مسایل مربوط به زنان تا چه اندازه جدی گرفته می‌شود، باید ببینیم که در ترکیب هیئت چه کسانی حضور خواهند داشت و کسانی‌که انتخاب می‌شوند، چقدر متعهد به حقوق شهروندی همه‌ی انسان‌هااند.
صبح کابل: چه کسانی در انتخاب این هیئت نقش دارند؟
فوزیه کوفی: حکومت، سیاسیون و رهبران سیاسی بیشتر در انتخاب اعضای هیئت نقش دارند. باید ببینیم که هیئت انتخاب شده، چقدر همه‌شمول است و در آن نسل نو و زن‌ها نمایندگی می‌کنند؟ مرور زمان این مسأله را ثابت می‌کند؛ اما حقوق و آزادی زن‌ها اساسی‌ترین بحث است.
صبح کابل: اگر حقوق و آزادی زن‌ها در گفت‌وگوهای صلح در نظر گرفته نشود، مشروعیت و پایداری صلح را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟
فوزیه کوفی: بلی. من با گروه‌های مختلف زنان دیدار کرده‌ام، مخصوصا خانم‌های خانه. تمام زن‌ها به این باور اند، صلحی را که به قیمت عقب‌گرد خود و فرزندان ما باشد نمی‌خواهیم. صلح باید باعزت باشد. وقتی باعزت می‌گوییم منظور این است که عزت تمام مردم افغانستان باید حفظ شود.
صبح کابل: آینده‌ی صلح افغانستان بعد از گفت‌وگوهای بینالافغانی چه خواهد شد؟
فوزیه کوفی: بستگی به این دارد که در هیئت بینالافغانی چه کسانی انتخاب خواهند شد، آیا اجماع سیاسی در درون نظام به وجود خواهد آمد یا خیر. صلح یکی از ضروریات بسیار مهم مردم افغانستان است و حالا وقت آن رسیده که در مورد آن گپ بزنیم که چگونه صلحی می‌خواهیم؟ صلحی می‌خواهیم که افغانستان دوباره به کشور مرده‌ها تبدیل نشود.
صبح کابل: شما طرفدار چگونه حکومتی هستید؟
فوزیه کوفی: در ۱۸ سال پسین، دموکراسی مشکلات بسیار زیادی در افغانستان داشت، مخصوصا این‌که مردم رای می‌دهند و برای آرای مردم ارزش و احترام قایل نمی‌شوند. انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری شدیدا به مضحکه کشانده شد؛ اما دیگر هیچ بدیلی برای دموکراسی نداریم. من طرفدار نظامی هستم که مردم در آن صدا داشته باشند، زمانی‌که مردم صدا داشته باشند، صدای من و شما نیز منعکس خواهد شد.
صبح کابل: در گفت‌وگوهای مستقیمی که با مردم داشتیم، آن‌ها زیاد خوش‌بین به امضا شدن توافق‌نامه نبوده و تصور می‌کنند که این توافق نمی‌تواند صلح را به افغانستان آورد؛ نظر شما چیست؟
فوزیه کوفی: مردم حق دارند بدبین باشند، چون مردم می‌خواهند خیلی زود نتیجه‌ی پروسه را ببینند. مردم یک جنگ بسیار طولانی را تجربه کرده‌اند و دوست دارند جنگ متوقف شود. به نظرم صفحه‌ی جدیدی با امضا شدن این توافق‌نامه باز شد و این می‌تواند هم چالش باشد و هم فرصت. در صورتی می‌تواند فرصت باشد که ما در داخل نظام اتفاق داشته باشیم و از یک موقف بسیار قوی با طالبان گفت‌وگو کنیم و در صورتی می‌تواند چالش باشد که ما اختلاف نظر داشته و در محور مسایل بسیار کوچک بپیچیم.
صبح کابل: طالبان برای مذاکره با حکومت افغانستان، آزادی ۵هزار زندانی را پیش شرط گذاشته و حکومت نیز پیش‌شرط صلح با طالبان را خروج شان از پاکستان عنوان کرده، تا چه اندازه این واکنش عاقلانه است؟
فوزیه کوفی: صلح نیاز به انعطاف پذیری دارد. اگر طرفین روی موضع خود شان مقاومت کنند، به این معنا است که دنبال صلح نیستیم. یک مقدار انعطاف در پروسه‌ی صلح نیاز است تا به نتیجه برسیم؛ اما نباید خواست اصلی خود را در اول مطرح کنیم، ما باید از مسیری وارد شویم که اول اعتماد شکل بگیرد و در بحث رهایی پنج هزار زندانی، می‌خواهم بگویم که باید قانون اساسی افغانستان در نظر گرفته شود و از لحاظ لوجستیکی نیز پنج هزار زندانی تعداد زیادی است که تا روز مقرر رها شوند؛ اما یک مقدار انعطاف با حفظ قوانین افغانستان لازم است.
صبح کابل: پیام تان برای نگرانی زنان برای به مخاطره افتادن آزادی‌ها و دست‌آوردهایشان چیست؟
فوزیه کوفی: زنان افغانستان حق دارند که نگران باشند؛ چون آن‌ها یا تجربهی زندگی کردن در نظام طالبان را دارند، یا هم در مورد جنایات شان شنیده‌اند؛ اما تنها نگرانی مشکل را حل نمی‌کند، زنان افغانستان باید رهبری سرنوشت خود را به دست بگیرند، زنان افغانستان برخلاف باورها قوی هستند. آنان باید عملا خود شان را در پروسه‌ی صلح دخیل کنند و هر کدام شان ناظر پروسه باشند و اجازه ندهند که به نقطه‌ی صفر برگردیم.
