طالبان از نظر عقیدتی تغییر نکرده‌اند

اشاره: با امضای توافق‌نامه‌ی صلح میان امریکا وطالبان، نگرانی‌هایی شهروندان افغان به ویژه زنان، بیشتر از پیش افزایش یافته است. آن‌ها تأکید دارند، در صورتی که روی این نگرانی‌ها مثل حقوق‌بشر و حقوق شهروندی، در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، چانه‌زنی نشود و یک هیأت مذاکره‌کننده‌ی فراگیر تشکیل نشود، دیگر باید فاتحه‌ی دموکراسی را در افغانستان خواند.

در گفت‌وگویی با حبیبه سرابی، معاون پیشین شورای عالی صلح؛ کسی که عملا در گفت‌وگوهای صلح دخیل بوده است، در مورد این نگرانی‌ها، پرسیده‌ایم.

صبح کابل: نگاه شما و در کل، نگاه شورای عالی صلح، به توافق‌نامه‌ی صلح امریکا و طالبان، چگونه است؟
سرابی: در ابتدا باید واضح کنم، به دلیل این‌که وظیفه‌ی من در شورای عالی صلح، به حالت تعلیق است؛ نمی‌توانم از آن آدرس صحبت کنم. حرف‌های که من با شما در میان خواهم گذاشت، نظر شخصی‌ام خواهد بود، به عنوان کسی که از مدت‌ها به این‌سو، در گفت‌وگوهای صلح دخیل بوده‌ام.
در مورد توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان، باید بگویم که مردم افغانستان، از صلح استقبال می‌کنند و همه‌ی آن‌ها، تشنه‌ی صلح‌اند؛ اما این مهم است که صلح به چه قیمتی؛ قیمت صلح چطور پیمایش می‌شود، چه چیزهایی را می‌توانیم حفظ کنیم و چه‌چیزهایی را نمی‌توانیم؟ برخی زنان، حتا حاضر به این شده‌اند که چادری بپوشند، تا صلح بیاید؛ ولی شما می‌دانید که دیدگاه‌ها متفاوت است. توافق‌نامه‌ی که میان امریکا و طالبان، امضاء شده است، آغاز کار است؛ اما ما انتظار داریم که در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، بیشتر روی جزئیات، نگرانی‌ها و خواست‌های مردم افغانستان، توجه شود.
صبح کابل: شما به عنوان کسی که در گفت‌وگوهای صلح، دخیل بوده‌اید و دیداری هم، با نمایندگان طالبان داشته‌اید؛ از دید شما طالبان چقدر تغییر کرده‌اند و چقدر نگرانی‌های زنان، از بازگشت دوباره‌ی عقیده‌ی طالبان در افغانستان، به جا است؟
سرابی: بار نخست که من با طالبان گفت‌وگو کردم، گفت‌وگویی بسیار کوتاه سر نان چاشت، در مسکو بود؛ اما بار دوم در دوحه، با آن‌ها گفت‌وگوی طولانی‌تری داشتیم؛ به باور من، طالبان ازنگاه عقیدتی تغییر نکرده‌اند. افرادی که فکر می‌کنند طالبان تغییر کرده‌اند، از طالبانی حرف می‌زنند که در خارج از کشور استند. در حالی‌که در داخل افغانستان، طالبانی که در سنگرها، در حال جنگ استند، هیچ تغییری در افکار آن‌ها، نیامده است؛ اما در کنار آن‌ها، نباید فراموش کنیم، طالبان، هم‌چنانی که در بیانیه‌های شان ذکر کرده‌اند، به کمک خارجی‌ها، نیاز دارند. آن‌ها گفته‌اند که روابط شان را با کشورهای خارجی، گسترش می‌دهند. در گفت‌وگوهایی که ما با طالبان داشتیم، آن‌ها پذیرفتند که در دوره‌ی حاکمیت‌ شان در افغانستان، برخی اشتباهاتی را مرتکب شده‌اند؛ از جمله، قطع روابط‌ شان با کشورهای مختلف و بسته‌شدن مکاتب دختران.
صبح کابل: شما شاید بخشی از توافق‌نامه‌ی طالبان و امریکا را خوانده باشید، چقدر نگرانی‌های مردم از این توافق‌نامه به جا است؟
سرابی: آن‌چه که در این توافق‌نامه، جای داده شده است، بیشتر نگرانی‌هایی خود امریکا است. هیچ یکی از خواست‌های افغان‌ها، در آن بحث نشده است. خواست‌ها و نگرانی‌های مردم افغانستان؛ آتش‌بس، نوع نظام و امثال آن، از موضوعات مهمی بوده است که امریکا از آن، بسیار ساده، شانه خالی کرده و گفته است که این، مربوط خود حکومت افغانستان می‌شود و حتا کلمه‌ی امارت را در این توافق‌نامه، به گونه‌ی مکرر استعمال کرده‌اند، این مسایل از نگرانی‌های عمده و‌ اساسی مردم افغانستان است.
صبح کابل: پس، همه‌ی مردم افغانستان به مذاکرات بین‌الافغانی، چشم دوخته‌اند که نگرانی‌ها و صدای شان در این گفت‌وگو‌ها، جدی گرفته شود. به نظر شما، با جدایی که میان رهبران افغان ایجاد شده، حکومت افغانستان چقدر خواهد توانست، روی این نگرانی‌ها با طالبان، چانه‌زنی کند؟
سرابی: پراگندگی سیاسی که به میان آمده است، بدون شک تأثیرگذار است و جریان گفت‌وگوها را مخدوش خواهد کرد. در این مورد، یک راه حل وجود دارد؛ رهبران سیاسی اگر بتوانند که خواست‌‌های خود را از سرشان دور کنند و برای چند روزی هم که شده، در کنار هم، برای آوردن صلح هم‌دست شوند. باید یک قوت، داخل گفت‌وگو شوند و بتوانند بسیار خوب، چانه‌زنی کنند در غیر آن، مشکل خواهد بود.

صبح کابل: به عنوان یک زن سیاست‌مدار و یک خانم افغان، چه خواست‌هایی دارید که در گفت‌وگوها و توافق‌نامه‌ی میان حکومت افغانستان و طالبان در نظر گرفته شود؟
سرابی: هنوز به نظرم زود است که روی توافق‌نامه‌، صحبت کنیم؛ اما موضوعاتی که باید روی آن، در این گفت‌وگوها چانه‌زنی شود، در بحث‌ها و گفت‌وگوهای طالبان و حکومت، شامل شود، حقوق‌شهروندی، حقوق‌بشر، حقوق زنان، حقوق کودکان و همه‎ی اقشار جامعه است. موضوع دیگر، مسأله‌ی مردم‌سالاری است. مردم افغانستان دیگر نمی‌توانند به نظام‌های دیکتاتوری، تن دهند. در این چند سال، هرچند که این دموکراسی یک دموکراسی نیم‌بند بوده و چالش‌های خودش را داشته؛ اما بهترین راه برای نهادینه کردن حکومت‌داری خوب، همین راه است که ما در آن، روان استیم و هنوز هم رییس‌جمهور، توسط رأی مردم انتخاب می‌شود. آزادی بیان، از دیگر نگرانی‌های مردم افغانستان است که باید در این گفت‌وگوها، جدی گرفته شود.
صبح کابل: برای دفاع از حقوق‌بشر، حقوق شهروندی، حقوق زنان و تمام حق‌های که شما مطرح کردید، چه نوع هیأت مذاکره‌کننده‌ی تعیین شود؟
سرابی: متأسفانه در مورد تعیین هیأت مذاکره‌کننده، یک اجماع کلی وجود ندارد. یک عده از احزاب سیاسی، خود را حاکم مطلق مردم افغانستان می‌دانند و فکر می‌کنند که این‌ها، نماینده‌های مردم افغانستان استند و تنها، آن‌ها می‌توانند از مردم، نمایندگی کنند. آن‌چه مهم است، تیم باید فراگیر باشد و به نوعی، انعکاس‌دهنده‌ی صدای همه‌ی‌ اقشار جامعه‌ی افغانستان، در این گفت‌وگوها باشد.
صبح کابل: در گفت‌وگوهایی که تا کنون صورت گرفته است، انتقاد زنان افغان، این بوده است که حضور آن‌ها در این گفت‌وگوها، کم بوده است. توقع شما به‌عنوان یک زن، در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی چیست؟
سرابی: نخستین خواست زنان، این است که در تمام مراحل گفت‌وگوها، باید حضور داشته باشند؛ چه پیش از مذاکره، چه در جریان مذاکره و بعد از امضای توافق‌نامه. در حال حاضر، همان سهم ۳۰ درصدی زنان که در این گفت‌وگوها، در نظر گرفته شده است، باید رعایت شود و معلوم‌ دار، زنانی باید انتخاب شوند که بیشتر مهارت چانه‌زنی، در گفت‌وگوها را داشته باشد.
مسأله‌ی مهمی را که باید در این بخش، به آن اشاره کنم، این است که برخی زنان می‌خواهند به پیش طالبان، چادر بیاندازند و به اصطلاح، پیش آن‌ها عذر کنند که صلح کنند؛ ولی این را طالبان بدانند که ما دیگر، حق خود را از کسی گدایی نمی‌کنیم؛ ما حق شهروندی خود را می‌خواهیم و این، ابتدایی‌ترین حق یک بشر است.
صبح کابل: طالبان به‌نوعی می‌خواهند که در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، حکومت را در حاشیه قرار دهند؛ شما دیدید که آن‌ها اعلام کردند با رهبران حکومت، به عنوان افراد سیاسی گفت‌وگو می‌کنند، نه نماینده‌ی حکومت. این مسأله در گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، چقدر چالش‌زا خواهد بود؟
سرابی: به نظر من، این حرف‌ طالبان، یک امتیازطلبی است که در شروع مذاکره می‌زنند. به نظر شما ۵ هزار زندانی، توسط کی رها خواهد شد؟ معلوم دار است که صلاحیت رهایی آن‌ها را تنها حکومت دارد. اگر سیاسیون به صورت مجزا، گفت‌وگو کند و سرانجام به یک نتیجه‌ای برسند، این حکومت افغانستان خواهد بود که پای آن توافق، باید امضا کند؛ پس معلوم ‌دار است که حکومت، یک طرف قضیه است.
صبح کابل: خیلی‌ها در مورد محل برگزاری گفت‌وگوها نیز انتقاد دارند؛ آن‌ها می‌گویند، وقتی که مذاکرات افغانی است و خود افغان‌ها، روی مسایل افغانستان حرف می‌زنند، پس چرا قطر و کشورهای دیگر، چرا در افغانستان این گفت‌وگوها برگزار نمی‌شود. شما چقدر به این نظر موافق استید؟
سرابی: من هم به این باور استم که اگر طالبان به مردم افغانستان و هم‌و‌طنان شان باور دارند، باید این گفت‌وگو در داخل افغانستان، صورت بگیرد. رییس‌جمهور غنی، حتا در کنفرانس کابل۲، نیز گفت که طالبان، هر محلی را که برای گفت‌وگو انتخاب می‌کنند، حکومت امنیت آن‌ها را تأمین می‌کند. به نظر من، این کار درستی نیست که گفت‌وگوها، بود و باش و همه‌ی مسائل مذاکره در قطر است، در حالی که آن‌ها ادعا دارند از افغانستان استند.
صبح کابل: از دید شما، به عنوان کسی که در شورای عالی صلح، وظیفه اجرا کرده‌اید، مجری اصلی گفت‌وگوهای صلح، کدام نهاد است؛ شواری عالی صلح، وزارت دولت در امور صلح و یاهم حکومت؟
سرابی: شورای عالی صلح، در حال حاضر در حالت تعلیق است و دبیرخانه‌ی آن، با وزارت دولت در امور صلح، مدغم شد. بنابر این، ما نمی‌توانیم روی این شورا، زیاد تأکید کنیم. قرار است که یک شورای عالی مصالحه، ساخته شود؛ چیزی که هم از سوی حکومت و هم سیاسیون، مطرح شده است. وزارت دولت در امور صلح، بیشتر تسهیل کننده‌ی روند صلح است و رهبریت این پروسه را حکومت افغانستان، به عهده دارد؛ چون در بخش اجرایی این روند، مثل امضای توافق‌نامه و رهایی زندانیان، بیشتر مسؤولیت و صلاحیت حکومت است.