صبح کابل: ریاست محیط زیست کابل برای آلودگی هوای شهر کابل کدام عامل‌ها را شناسایی کرده است؟
کاظم همایون: از دید توپوگرافی، پیچیده‌ترین جغرافیا را شهر کابل دارد که اطراف آن را کوه گرفته است که مانع تابش خورشید پس از سه‌ی چاشت میشود، که به نام وارونگی‌های فروتابشی یاد میشود. از سویی این کوه‌ها مانع وزش باد در شهر میشود که خود باعث آلودگی هوا در کابل شده است.
عوامل انسانی آن جمعیت بیش از اندازه است، شهر کابل یک شهر محیط زیستی نیست، امکان زندگی در کابل برای بیش از ۵۰۰ هزار نفر واقعا دشوار است. نبود ساحات سبز پوششی و همین‌طور وجود خانه‌های خودسر؛ به اساس گزارش جایکا ۷۲ درصد خانه‌ها در شهر کابل خودسر ساخته شده اند. زیرساخت‌های شهری وجود ندارد و از سوی دیگر ساختار اقتصاد بازار نیز عامل دیگر آلودگی هوا در شهر کابل است؛ چون زیرساخت‌ها برای این نظام اقتصادی در کشور وجود نداشت.
صبح کابل: استفاده از ذغال سنگ را چقدر در آلودگی هوای کابل مؤثر می‌دانید؟
کاظم همایون: استفاده از زغال سنگ، آغاز یک پایان است؛ خطرناک‌ترین مواد سوختی در سطح جهان است؛ اما به نحوی که در افغانستان استفاده میشود در هیچ جای جهان نیست. در امریکا که بزرگ‌ترین استخراج‌کننده‌ی زغال سنگ در جهان است؛ آن‌ها پیش از استفاده آن را تصفیه می‌کنند، سلفر‌زدایی و سرب‌زدایی می‌کنند و همین‌طور مونو اکساید کاربن آن را کاهش می‌دهند؛ اما در افغانستان پس از استخراج به مصرف می‌رسد. بزرگ‌ترین چالش ما در شهر کابل استفاده از زغال سنگ است که تهدید‌های بسیار جدی را برای زندگی و برای انسان‌ها به وجود می‌آورد.
صبح کابل: ریاست محیط زیست کابل برای کاهش استفاده از ذغال سنگ چه برنامه‌هایی داشته است؟
کاظم همایون: ما برنامه‌ی آگاهی‌دهی را راه انداختیم. کمپاین بسیج علیه دود‌گرایی گرفته ایم که تعهد ۱۲۴ هزار باشنده‌ی کابل را می‌گیریم و گفتمان میان مردم خلق می‌کنیم و قصد داریم این رقم را به یک میلیون و ۲۴۰ هزار نفر برسانیم. که هر کدام برای دیگران نیز از ضررهای استفاده از زغال سنگ آگاهی‌دهی کنند.
صبح کابل: آیا با این برنامه‌ها می‌توان مانع استفاده از ذغال سنگ در میان مردم فقیر کابل شد؟
کاظم همایون: آگاهی می‌دهیم مردم را که جای این که سه کیلو ذغال سنگ مصرف کنند یک کیلو مصرف کنند. تنها این در محدوده‌ی صلاحیت ریاست محیط زیست کابل است. ما برای کاهش آلودگی هوای کابل مطابق شرایط عینی جامعه برنامه داریم؛ اما حرف ریاست محیط زیست کابل در محدوده‌ی کابل است؛ این باید در سطح سیاست‌های کلان اقتصادی کشور مطرح شود.
من بارها در رسانه‌ها گفته‌ام که ما می‌توانیم مبدل‌ها را ارائه کنیم. به گونه‌ی نمونه ما اگر بتوانیم نرخ گاز را پایین آورده، از شروع تا پایان سال قمیت آن را ۴۰ افغانی نگه‌داریم، هیچ کسی دنبال مصرف انرژی ناپاک نمی‌رود.
صبح کابل: پس چرا تا هنوز در این زمینه کاری نشده است و از این مبدل‌ها خبری نیست؟
کاظم همایون: متأسفانه حکومت افغانستان در همچون سیاست، بازی‌گوشی کرده و این مسائل را بسیار عادی گرفته است؛ در حالی که از تروریزم خطرناک‌تر است؛ در حقیقت این تروریزم مخفی است که میانگین عمر را پایین آورده، سلامت و جان مردم را گرفته و همین طور مردم را تنش‌زا و پرخاش‌گر کرده است.
به اساس تحقیقات فارن پالیسی، که بسیار دقیق می‌باشد؛ باشندگان کابل، سالانه چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون دالر هزینه‌ی پنهانی می‌دهند.
از طریق پوشاک و وسایل شان که زود کهنه میشود، مریض می‌شوند و از این که خاک شان فرسوده شده و نسل‌های بعدی شان آسیب می‌پذیرد. ما سالانه ۳٫۵ میلیارد دالر ادویه‌ی بی‌کیفیت وارد می‌کنیم؛ اگر ما جلوگیری کنیم و حکومت سبزنگر و آینده‌نگر باشد؛ مطمئن استم که ما این برنامه را داریم و گام به گام پیش برده می‌توانیم؛ اما متأسفانه از سیاست‌های کلان، دست محیط زیست کابل، کوتاه است.
صبح کابل: برنامه‌ی آگاهی‌دهی تان چگونه است؟
کاظم همایون: برنامه‌ی آگاهی‌دهی در چند بخش است. در گام نخست در مکاتب روشن‌گری کرده ایم؛ تا حال سی مکتب را زیر پوشش گرفته ایم؛ می‌رویم در مکتب به دانش‌آموزان از آسیب‌ها و خطرهای آلودگی الگوهای مصرفی برای شان می‌گوییم و از خطرهای مصرف زیاد آب برای شان گفته ایم. کمپاین خانه به خانه راه انداخته ایم که سه ناحیه را تمام کرده ایم در این کمپاین در مورد آلودگی‌های خانه برای مادران گفته ایم.
از صنف‌های آلوده‌زا تعهد گرفته ایم که کمتر انرژی مصرف کنند و از فیلترهای تصفیه‌ی دود استفاده کنند، تمام گرمابه‌های کابل را گازی ساخته ایم و اجازه نمی‌دهیم که ذغال سنگ مصرف کنند.
صبح کابل: بزرگ‌ترین مشکل این ریاست در کاهش آلودگی هوا چیست؟
کاظم همایون: مشکل بزرگ ما خانواده‌ها است؛ در قانون محیط زیست آلودگی‌های داخل خانه را در تعریف آلودگی نگنجانده ایم که یک مشکل حقوقی است؛ روی این دلیل ما نمی‌توانیم از خانواده‌ها نظارت کرده و آن‌ها را ملزم بسازیم که از خانه‌های شان دود بلند نشود.
همه پرسی‌ای را که ما در سراسر کابل به راه انداخیتم، نشان می‌داد که ۶۷ درصد مشکل آلودگی محیط زیست کابل نبود آگاهی مردم است. روی این دلیل ما بیشتر روی آگاهی‌دهی اذهان عامه تمرکز کرده ایم.
صبح کابل: راه حل بحران آلودگی هوای کابل چه بوده می‌تواند؟
کاظم همایون: از دید توپو گرافی، میشود دهلیز باد را از حوزه شمال غرب کابل ساخته و باد را به درون شهر کابل دعوت کنیم تا آلودگی را مهار کند که این کار نیازمند یک تحقیق گسترده است.
اما هزینه‌ی آن کم است و می‌تواند آلودگی را کاهش دهد. این گونه میشود، شهر خود را پایدار ساخته و هزینه‌های پنهانی را کاهش دهیم.
در شهرهایی مثل جغرافیای کابل راه حل دیگر این است که جمعیت آن را مهار کرده و در گام دوم ساحات سبز آن را افزایش دهیم. در فصل سرما باید نظارت خود را شدید بسازیم و موتران دودزا را از حلقه‌ی ترافیک بیرون کنیم. همین‌طور نظام فلتریشن را توصیه کرده ایم که حتا پس از اول قوس امسال در صورت تخلف ممکن این فعالیت‌ها (دودزا) تا ۴۵۰ هزار افغانی جریمه‌ی نقدی شود. حتا می‌توانیم به مراجع عدلی و قضایی معرفی کنیم.
کلان‌ترین چالش ما در این بخش نبود نهاد‌های مدنی به معنی واقعی است. در صدد این استیم که نهاد‌های مدنی سبز نگر را به وجود بیاوریم که نگاه شان انجویی نباشد، انگیزه‌های سبز انسانی داشته و برای سلامتی مردم و پاکی محیط زیست کار کنند. که این‌ها اعمال فشار کنند؛ بیایند یقه‌ی مرا بگیرند و یقه‌ی رییس‌جمهور را گرفته و خواهان هوای پاک شوند؛ این‌ها بیایند علیه حکومت اقامه‌ی دعوا کنند و بگویند که از این فعالیت‌ها آسیب می‌بینیم؛ برای همین می‌رویم به مکتب‌ها و دانشگاه‌ها تا این‌گونه بتوانیم قانون را بهتر تطبیق کنیم.
صبح کابل: این ریاست برای پاک شدن هوایی که ما تنفس می‌کنیم چه برنامه‌هایی دارد؟
کاظم همایون: بلند‌بردن ساحات سبز پوششی و آگاهی‌دهی مردم از روزنه‌های مختلف است. به دلیل مذهبی بودن کشور در پیوند به این من دوبار با رییس مسجد‌ها و اماکن مقدس در مورد استفاده از آب و انرژی صحبت کرده ام.
اما متأسفانه در خود مسجد‌ها آب و انرژی بیشتر مصرف میشود و با این که اصراف در اسلام حرام است؛ متأسفانه ملاهای ما بسیار اصراف می‌کنند؛ بلند‌گوهای شان را آن‌قدر بلند می‌کنند که باعث اذیت مردم می‌شوند و بیشتر انرژی مصرف می‌کنند.
همین‌گونه راه نظارتی و آگاهی‌دهی مردم و ایجاد گفتمان‌ها و نسخه‌ی راه‌کارها است.
صبح کابل: این ریاست آیا توانایی نظارت از همه‌ی کابل را دارد؟
کاظم همایون: متأسفانه اراده‌ی سیاسی در پیوند به کاهش آلودگی‌ها وجود ندارد؛ نه در حکومت کرزی وجود داشته و نه در حکومت آقای غنی. نگاه این حکومت‌ها نگاه سبز استراتیژیک آینده‌نگر نبوده و نیست.
من ۲۴ کارمند دارم که چهار نفر آن نظارت می‌کند. اگر جمعیت کابل را پنج میلیون فرض کنیم، هر کارمند این ریاست بیشتر از یک ملیون و ۲۵۰هزار نفر را نظارت می‌کند؛ اما ترانسپورت نداریم؛ بدون موتر ما چگونه از فعالیت‌ها نظارت کنیم؟
صبح کابل: میشود گفت که در کل حکومت نگاه جدی به محیط زیست و آلودگی هوای کابل ندارد؟
کاظم همایون: به هیچ عنوان، در اولویت کاری شان نیست؛ فرزندان بیشتر این‌ها بیرون از کشور در محل‌های وی آی پی زندگی می‌کنند، برای همین از درد مردم نمی‌آیند و یا بیشتر از ارزش این مسأله نمی‌دانند.
بودجه‌ی سالانه‌ی این ریاست ۷ میلیون افغانی است که تنها معاش کارمندان است. در مورد آگاهی‌دهی ما هیچ بودجه‌ای نداریم. اگر امکانات باشد ما توانایی و دانش آن را داریم که هوای شهر کابل را در دو سال بسیار تغییر داده و در سطح استندردها نگه داریم.
صبح کابل: واکنش ریاست محیط زیست کابل در برابر عمل‌کرد‌های ضد محیط زیستی مثل قطع درختان چیست؟
کاظم همایون: ما شرکت امریکایی، که درختان اطراف سرک میدان هوایی را قطع کرده بود، پنج میلیون و هفت صد هزار افغانی جریمه کردیم. ما هفته‌ی گذشته، مکتوبی به دنشگاه مارشال فهیم که صد اصله درخت را برای ساختن مانع قطع کرده بودند، هیأتی به این دانشگاه روان کردیم؛ اما به هیأت اجازه‌ی ورود ندادند و همین طور در مسجد ابوذر، روبه‌روی این دانشگاه نیز درخت قطع شده بود که به این دلیل به رییس مسجد‌ها و اماکن مقدسه زنگ زدم؛ اما گوشی را نگرفت؛ مکتوب فرستادیم و یادآور شدیم که شما جای این که برای نگه‌داری از درختان به دیگران آگاهی بدهید، خود تان درخت را قطع می‌کنید.
دشواری‌ها به اندازه‌ای است که مهار آن بدون مشارکت مردم، رسانه‌های سبزنگر و حکومت مشکل است؛ مشکلی که نه شاه می‌شناسد و نه گدا، همه را متأثر می‌کند؛ بنا بر این باید همه برای آن کار کنند؛ اما متأسفانه در بخش محیط زیست کود جزای افغانستان جریمه‌ی نقدی از جرایم محیط زیستی را خیلی پایین تعیین کرده اند. در حالی که باید دیده می‌شد که یک درخت چه اندازه اکسیجن می‌دهد و چقدر در گرمایش زمین نقش دارد. در افغانستان چون کسانی نبوده اند که محیط زیست و یا حقوق بین‌الملل محیط زیست را بدانند، این‌ها جریمه‌ی قطع درخت کوچک را ۵۰۰۰ افغانی و درخت بزرگ را ۱۰۰۰۰ افغانی گفته اند که درخت کوچک و بزرگ را نیز تعریف نکرده اند. این یک مشکل حقوقی است؛ ما این نگرانی را به اداره‌ی محیط زیست که در زمنیه تصمیم‌گیرنده است مطرح کرده ایم؛ اما ما بیشتر دنبال پشتیبانی مردم در این بخش استیم.
صبح کابل: امروز، بحث محیط زیست و آلودگی هوا در جهان به جایی رسیده که احتمال شروع نابودی زمین را پس از ۲۰۲۰ داده اند؛ در چنین شرایطی توجه به محیط زیست در افغانستان چگونه است؟
کاظم همایون: آگاهی مردم بسیار پایین و فقر فراگیر است. میشود گفت که این (کابل) یک جغرافیای مریض است. مشکل دیگر این است که بالای ۹۰ درصد مردم زیر خط سرخ زندگی می‌کنند، تنها یک درصد با دزدی و غصب در راحتی به سر می‌برند. در جامعه‌ای که بیشتر جمعیت آن فقیر باشد، دموکراسی تمثیل نشده و کارهای عدالت‌خواهی نمی‌شود. در صورتی که دستم به آن‌جا برسد؛ سیاست من این است که طبقه‌ی متوسط جامعه را کلان کنیم.
به هر اندازه‌ای که طبقه‌ی متوسط جامعه کلان شود در آن جامعه دموکراسی تمثیل میشود به همان اندازه گفتمان‌های محیط زیستی به وجود می‌آید و کارهای مثبت صورت می‌گیرد.
از فقیر، چیز بیشتری توقع نمی‌توانی داشته باشی. طبقه‌ی فقیر ناچار استند تنها درخت پیش روی خانه‌ی شان را نیز قطع کنند تا از سرمای زمستان خود و کودکان شان نجات یافته باشند.
این طبقه بسیار کلان است که ما توسط سیاست‌های مالیاتی سبز و سیاست‌های مالیاتی تشویقی از این قلدر و زوردار و هزینه‌هایی که باعث آلودگی بیشتر هوا میشود، یک قسمت پول‌ها را بگیریم و برای رفاه اجتماعی بیشتر عرضه کنیم که در این صورت حال و روز طبقه‌ی متوسط بهبود پیدا کرده و باعث بهتر شدن هوا میشود.
صبح کابل: اگر برای از میان بردن آلودگی هوا کاری نشود، کابل به کجا خواهد رفت؟
کاظم همایون: وضعیت بسیار بد‌تر از آنی است که مردم تصور می‌کنند. ما سه نسل دیگر را از طریق زنجیره‌ی غذایی متأثر ساخته ایم؛ اگر این حالت ادامه پیدا کند پس از ده سال هیچ کسی نمی‌تواند در کابل زندگی کند. کابل شهری بی‌سکنه میشود. تغیرات اقلیمی نیز آسیب خود را می‌گذارد و همین‌طور آب کاهش یافته، آلوده و در نهایت به بی‌آبی منتهی میشود که مسؤولیت آن به دولت بر می‌گردد.
صبح کابل: آلودگی‌های آب‌های زیرزمینی کابل به چه میزانی است؟
کاظم همایون: آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد؛ اما متأسفانه هشتاد درصد آب‌هایزیر زمینی شهر کابل از دریای کابل چشمه گرفته و تغذیه میشود. وزارت صحت عامه، که مسؤولیت صحت و سلامت مردم را به عهده دارد، لابراتوارهای آن مواد سمی را به درون دریای کابل می‌اندازد. ما سه بار پی‌گیری کردیم، هشدار دادیم و به معاون آن گفته‌ام و از طریق رسانه‌ها این نگرانی را بیان کرده ام که تمام مصرف و آلودگی‌های مسجد شاه دو شمشیره به دریای کابل می‌ریزد.
صبح کابل: اگر سیسم کانالازسیون ایجاد نشود، تا چند سال دیگر تمام آب‌های زیرزمینی کابل آلوده و غیر قابل استفاده نخواهد شد؟
کاظم همایون: زمانی که من ریس پلان بودم، طرح سیستم دوات را دادم. در این سیستم چند بلند‌منزل با هم یک سیستم فاصلاب را ایجاد می‌کنند که از آب تصفیه شده‌ی آن میشود در شست‌وشو و زراعت استفاه کرده و از آلوده‌شدن آب‌های زیرزمینی نیز پیش‌گیری میشود.
فعلا در ادراه‌ی ملی محیط زیست و شهرداری کابل از این سیستم استفاده میشود. ما کار عملی این طرح را در سه مرحله در نظر گرفته ایم که در قدم نخست اداره‌های دولتی باید این سیستم را ایجاد کرده و از آن استفاه کنند؛ ما سال پار وزارت مالیه را ملزم ساختیم که بودجه‌ی ساخت این سیستم را برای همه اداره‌های دولتی بپردازد. در قدم دوم ساختمان‌های پول‌زا این سیستم را ایجاد کنند و در نهایت شهرداری کابل از این پس باید هر بلندمنزلی که تازه ساخته میشود را مکلف به ایجاد این سیستم بکند.
صبح کابل: از دید شما جدی‌ترین و خطرناک‌ترین عامل آلوده‌کننده‌ی هوای کابل چیست؟
کاظم همایون: سوخت موادهای فسیلی مثل زغال سنگ که بسیار کشنده بوده و آغاز یک پایان است.
صبح کابل: از دید شما با هزینه‌ای که برای واردات برق از کشورهای همسایه صورت گرفته است ما نمی‌توانستیم بندهای تولید برق در خود کشور به وجود آورده و باعث کم شدن سوخت‌های فسیلی می‌شدیم؟
کاظم همایون: ما اگر بند برق خود را می‌ساختیم که بهتر بود؛ اما حالا سیستمی که کشورهای پیش‌رفته روی آن میلیاردها دالر هزینه می‌کند، چرا از آن استفاده نکنیم.
حالا عضویت کنوانسیون تغیرات اقلیمی را داریم، در این سیستم سالانه ۱۰۰ میلیارد دالر از سوی کشورهای پیش‌رفته به کشورهای عقب‌مانده برای سرمایه‌گذاری در بخش کاهش گرمایش زمین کمک میشود. می‌توانیم از این پروژه‌ها استفاده کنیم. همگی را ترغیب کنیم از انرژی‌های بادی و خورشیدی استفاه کنند.
در حوزه‌ی جنوب‌غرب که بادهای ۱۲۰ روزه دارد؛ می‌توانیم از انرژی بادی استفاده کنیم و همین‌طور با این که ما بیشتر از سه صد روز آفتاب داریم یگانه راه‌کار و انرژی پاک و بدون مصرف، انرژی خورشیدی می‌تواند باشد که میشود در بخش‌های دیگر کشور از آن استفاده کرد.
اگر ظرفیت داشته و به برنامه‌ی استراتیژیک ۲۵ساله باور داشته باشیم و بتوانیم به دبیر‌خانه‌ی کنوانسیون تغیرات اقلیمی به صورت شفاف ارائه کنیم که ما چقدر کاربن خود را کم می‌سازیم، مطمئنم این کنوانسیون صد‌ها ملیون دالر برای ما کمک می‌کند.
صبح کابل: بیشترین محدودیت سر راه رسیدن به اهداف ریاست محیط زیست کابل کدام‌ها اند؟
کاظم همایون: بیشترین محدودیت ما حکومت افغانستان است که نگاه سبز به محیط زیست ندارد، بودجه برای ما نمی‌دهد. محدودیت دیگر هم از سوی خود اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست است.
این‌جا متأسفانه نگاه تیم من و غیر من است تا نگاه سبز و انسانی و تا زمانی که نگاه غیر مسلکی تیم من و تیم غیر من در این اداره از میان نرود این چالش‌ها نه تنها که کم نشده بکله بزرگ‌تر نیز میشود.
صبح کابل: هوای کابل چه اندازه از حد مجاز آن آلوده‌تر است؟
کاظم همایون: دستگاه تشخیص ذرات معلق در هوا یک پایه در اداره‌ی مرکزی وجود دارد که غیر فعال است، سال پار چند دستگاه سیار آورده اند که در این اداره است. اما تنش و کنشی که میان این ریاست و اداره‌ی مرکزی محیط زیست صورت گرفت این بود که این دستگاه‌ها باید به ریاست محیط زیست کابل سپرده شود تا این ریاست یک دیپارتمنت را بسازد و برای کسانی که تحقیق می‌کنند معلومات داده و همه‌روزه به رسانه‌ها آمار دهد و از سویی هم باید برای افراد اساس مثل کودکان، کهن‌سالان و آنانی که مشکل تنفسی دارند گفته شود که به کدام منظقه نروند که به دلیل آلودگی هوا امن نیست.
عامل بسیاری از بیماری‌ها و مرگ‌و میر آلودگی هوا است. ما نیاز داریم به مادران باردار آمار دهیم که باید به کدام جاها نروند و یا در کدام هنگام در کدام محل نباشند؛ اما متأسفانه تا هنوز اداره‌ی مرکزی نه خود این کار را کرده و نه هم دستگاه‌ها را به ما سپرده و به دلیل وارد بودنم در این بخش می‌دانم که هوای کابل زیر استندردها است.
صبح کابل: پیامد‌های آلودگی محیط زیست چه‌ها بوده می‌تواند؟
کاظم همایون: پایین‌آمدن میانگین عمر، سکته‌های مغزی، کودن شدن کودکان، فرار خون، تنش‌زایی، مختل ساختن سیستم هضمی، رنگ‌پریدگی، کاهش قوه‌ی شنوایی، مورفتگی، مشکل‌های پوستی و در نهایت انواع مختلف سرطان‌ها که بیشتر متوجه انسان‌ها است و همین‌طور باعث کاهش عمر پرندگان و کوچیدن شان میشود. همچنان باعث کاهش عمر خاک و در نهایت مردن خاک میشود.
صبح کابل: پیش‌بینی شما چیست آیا در زمستان پیش رو هوای کابل برای نفس‌کشیدن امن خواهد بود؟
کاظم همایون: متأسفانه من به چند دلیل بسیار نگران استم. نخست این که جنجال‌های انتخاباتی روی آلودگی محیط زیست اثرگذار است. از سوی دیگر به اساس پیش‌بینی «ناسا» زمستان امسال سرد‌ترین زمستان در چند سال گذشته خواهد بود. به هر اندازه که هوا سرد باشد انرژی بیشتر مصرف شده و آلودگی بیشتر میشود. جمعیت کابل نیز از اندازه‌ی گنجایش آن زیاد است. از سوی دیگر در آمد سرانه سال پار ۷۲۰ دالر بود؛ اما امسال این رقم به ۵۲۰ دالر رسیده است. کاهش سی‌درصدی درآمد و از سویی هم کمبود برق در کنار این عوامل مرا نگران می‌سازد. هراس دارم زمستان در وضعیتی قرار بگیریم که دیگر پیش‌گیری نتوانیم.
***
گفت‌وگوی بعدی با محبوبه ابراهیمی، شاعر و مستندساز است که روز یک‌شنبه ۱۰ قوس ۱۳۹۸ در شماره‌ی ۱۲۸ روزنامه‌ی صبح کابل به نشر خواهد رسید.
