اشاره: شاهحسین مرتضوی، پس از سالها کار در رسانه و انتقاد از حکومت، وارد نظام سیاسی شد و پلههای ترقی را به سرعت و پشت سر هم طی کرد. مرتضوی در پستهای گوناگون حکومت کار کرده و حالا مشاور ارشد فرهنگی رییسجمهور است. مرتضوی که علوم سیاسی خوانده است، با صراحت لهجه و مدارای زیاد در مواجهه با منتقدان حکومت و خودش روبهرو میشود.
صبح کابل: سؤال نخست در بارهی خود تان است، محل تولد، میزان تحصیل، سابقهی کارهای فرهنگی، رسانهای و سیاسی؟
مرتضوی: در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی متولد شدهام، در دانشگاه کاتب، علوم سیاسی و روابط بینالملل خواندهام، بیش از ده سال سابقهی کار مطبوعاتی در کابل دارم و بیشتر از ۹ سال سردبیر روزنامهی هشت صبح بودم؛ نزدیک به چهار سال است که در حکومت استم، سرپرست دفتر سخنگوی رییسجمهور بودم، معاون سخنگو و در حال حاضر، مشاور ارشد رییسجمهور در بخش فرهنگی استم.
صبح کابل: از وضعیت جاری صلح بگویید؛ مشخص است که افغانستان، امریکا و طالبان به کدام طرف در حرکت استند؟
مرتضوی: پروسهی صلح، مغلق، پیچیده و چندبُعدی است؛ چون بخشی از آن حکومت و مردم افغانستان استند، بخش دیگر آن کشورهای منطقه و فرامنطقه است. تمام جریانها به صورت متمرکز روی صلح کار میکنند؛ اما آنچه که مهم است، این است که مالکیت صلح باید از مردم افغانستان باشد. حداقل سه طرحی را که رییسجمهور غنی در بارهی صلح ارائه کرده، مبتنی بر خواست مردم افغانستان است؛ به خصوص خواستهایی که در جرگهی صلح بیان کردند. در بارهی صلح گامهایی برداشته شده است؛ ولی این یک پروسهی طولانی است و ما از مرحلهی شروع گفتوگوها تا زمان توافق، ادغام و بسترسازی برای هضم شدن طالبان در جامعه، نیاز به کارهای سیاسی، امنیتی و فرهنگی داریم.
صبح کابل: هضم شدن طالبان در جامعه و یا این که طالبان چطور میتوانند جامعهی امروز را هضم کنند، دوسویه است؛ نظر شما چیست؟
مرتضوی: طالبان باید واقعیتهای عینی جامعهی امروز افغانستان و این که با یک جامعهی جدید روبهرو استند، بپذیرند. حضور زنان امروز بسیار قوی و گسترده است، از خود نمایندگی کرده و مطالبات به حق خود را دارند. آزادی بیان در جامعه در حال نهادینه شدن است و مهمتر از همه این که مردم به ارزشهای مدنی و قانون اساسی افغانستان باور دارند؛ این نشان میدهد که طالبان باید چشمهای شان را در برابر واقعیتهای جامعه باز کنند و بدانند که افغانستان امروز با افغانستان دوران طالبان زمین تا آسمان تفاوت دارد.
صبح کابل: در بارهی مفاد مهم و برجستهی طرح رییسجمهور برای صلح بگویید؟
مرتضوی: یک طرح پنجمادهای بود که در نشست کابل مطرح شد؛ طرح دیگر در نشست جنوا بود و پس از آن رییسجمهور برای اجرایی شدن طرحها تأکید کرد؛ آنچه که در پیامها و صحبتهای رییسجمهور دیده میشود، این است که صلح اولویت بوده و مالکیت آن باید در اختیار افغانها باشد. چیزی جدیدی که رییسجمهور روی آن تأکید دارد، این است که پیش از آغاز گفتوگوها، باید طالبان در راستای برقراری آتشبس اقدامهای عملی داشته باشند؛ موضوعی که به صورت کاملا جدی برای تمام طرفها قابل بحث است و این که اجماع سیاسی و مراحل دیگر مثل گفتوگوها، شناسایی نقاط سرخ و این که در کجا میتوان انعطاف داشت و کجا نقاط سرخ است، باید طی شود. تمام این نقاط برگرفته شده از صحبتها و خواستهای خود مردم نیز است که از جرگهی مشورتی صلح و دیدارهای رییسجمهور در ولایتها و کابل با مردم میآید. حالا خوشبختانه وزارت صلح شکل گرفته و کارهایش را به پیش میبرد. ما میخواهیم یک اجماع سیاسی قوی در داخل برای صلح به وجود بیاید تا پروسهی صلح به صورت درست مدیریت شود.
صبح کابل: به نظر میرسد که در داخل، برای طرح و اجماع ملی سیاسی پراکندگی وجود دارد؛ برای رسیدن به اجماع ملی، طرح واحد و همهشمول صلح، چه باید کرد؟
مرتضوی: رییسجمهور در شروع مذاکرههای صلح، بارها با تمام جریانهای سیاسی در افغانستان، اقشار مختلف و شورای ملی صحبت کرد و تأکید شد که اگر طرحی برای صلح دارند، به صورت مکتوب ارائه کنند؛ برای همین، شورایی ایجاد شد که در رأس آن بیشتر رهبران جهادی بودند. امروز نیز، این صحبتها با تمام جریانها در کشور ادامه دارد و هدف این است که همه در پروسهی مهم و ملی صلح که تأثیر آن روی تمام کشور است، به صورت مشترک و هماهنگ وارد شویم؛ ولی دیدگاههای متفاوتی وجود دارد که به همه شان احترام گذاشته خواهد شد. رییسجمهور همواره اعلام کرده است که همه در پروسهی صلح سهیم باشند.
صبح کابل: از اقدام عملی طالبان برای آتشبس گفتید؛ در حالی که اپوزیسیون حکومت معتقد است که نظام با پیششرط آتشبس، در صدد گروگانگیری پروسهی صلح است.
مرتضوی: تأکید میکنم که حکومت افغانستان بیشترین انعطاف را با جریانهای مختلف سیاسی داشته و در تمام مراحل آنها را در جریان گذاشته و دیدگاههای شان را شنیده است. در بحث آتشبس ما یک تجربهی بسیار موفق داشتیم که در یکی از عیدها، آتشبس اعلان شد و بسیار موفق بود؛ بنا بر این، باید طالبان گام عملی بردارند و اگر آنها باور به صلح و بر نیروهای نظامی شان تسلط دارند، باید به خشونتها پایان دهند. رییسجمهور این مسأله را با رییسجمهور امریکا مطرح کرده و ما امیدوار استیم که طالبان به این موضوع تن داده و پیش از شروع گفتوگوها، آتشبس اعلام کنند.
صبح کابل: گفته میشود که آتشبس، محور بحث طالبان و امریکا نیست و حرف روی کاهش خشونتها و مدت آن است؛ نظر شما چیست؟
مرتضوی: طالبان و امریکا مدت طولانی است که با یکدیگر صحبت میکنند و هر کدام خواستهای مشخص خود را دارند؛ ولی آن چه که مربوط به حکومت افغانستان است، این است؛ هر سندی که بین امریکا و طالبان امضا شود، در نهایت باید مورد توافق حکومت و مردم بوده و امضای حکومت افغانستان پای آن باشد.
صبح کابل: آیا حکومت افغانستان در این مدت از مفاد گفتوگوهای امریکا و طالبان، مطلع بوده است؟
مرتضوی: بلی، در چند مدت اخیر، رییسجمهور دو بار با رییسجمهور امریکا صحبت کرده است. حکومت افغانستان در مورد صلح، با عالیترین سطح مقامهای امریکا در ارتباط است و هر بار نمایندهی ویژهی امریکا در امور صلح «زلمی خلیلزاد»، به کابل آمده و با رییسجمهور صحبت کرده است. حکومت افغانستان در پروسهی صلح در حاشیه نبوده و از همه چیز آگاه است. کسی نمیتواند حکومت و مردم افغانستان را به حاشیه ببرد و یا آن را دور بزند.
صبح کابل: با توجه به شرایط مبهم انتخابات و صلح، رابطهی حکومت افغانستان و امریکا این روزها چگونه است؟
مرتضوی: رابطهی افغانستان و امریکا، استراتژیک، دوامدار، تعریفشده و بر اساس منافع مردم و حکومتهای دو کشور است که تقویت نیز خواهد شد. رییسجمهور دو تماس مستقیم در این اواخر با رییسجمهور امریکا داشته است و ما در ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی با امریکا رابطهی قوی و مستحکمی داریم. دولت و مردم افغانستان قدردان حمایت و کمکهای مردم و حکومت امریکا در تمام زمینهها استند.
صبح کابل: چند وقت پیش روزنامهی صبح کابل گفتوگویی با ملا عبدالمنان نیازی، فرماندهی طالبان داشت و او گفته بود، مذاکرهکنندگان قطر، نمایندهی طالبان نه که فرستادگان پاکستان اند؛ نظر شما در این باره چیست؟
مرتضوی: این سؤال مطرح است، بحث اصرار ما برای برقراری آتشبس پیش از شروع گفتوگوها نیز همین است که آیا شاخههای نظامی طالبان که در داخل افغانستان مشغول جنگ اند، از دستور دفتر قطر اطاعت میکنند یا خیر؟ این پرسش در نزد مردم نیز هست و باید عملا نشان داده شود که اگر دستور آتشبس داده شود، کدام تغییری در وضعیت جنگ و خشونتها دارد یا نه؟ مشخص است که طالبان نیز دارای هماهنگی و موقف واحد و یکپارچه نیستند. آنچه که برای ما مهم است، این است که جنگ باید به پایان برسد و این که طالبان آدرسهای متفاوت دارند، در آن شکی نیست.
صبح کابل: برخی مقامهای طالبان گفتند، آقای نیازی و برخی شاخههای دیگر طالبان با حکومت افغانستان هماهنگ اند؛ آیا شما این را تأیید میکنید؟
مرتضوی: این سؤال را سخنگویان حکومت میتوانند به صورت رسمی با شما مطرح کنند؛ اما واقعیت این است که یکصدایی در بین طالبان نیست و حتا کسانی که در دوران امارت طالبان با این گروه همکار بودند و حالا در کابل استند نیز دیدگاههای خود را دارند.
صبح کابل: سؤال دیگر این است که چقدر حکومت افغانستان به صداقت «زلمی خلیلزاد» اعتماد دارد؟
مرتضوی: آقای خلیلزاد از آدرس حکومت امریکا در حال تلاش و فعالیت برای صلح است و من باز هم تأکید میکنم که حکومت افغانستان با امریکا رابطهی استراتژیک و تعریفشده دارد. آقای خلیلزاد در مذاکرههای صلح به نیابت و نمایندگی از حکومت افغانستان صحبت نمیکند؛ ما مطالبه، خواست و نمایندههای خود را داریم.
صبح کابل: چرا خلیلزاد پس از هر دور مذاکرهی صلح در قطر و یا کشورهای دیگر به پاکستان میرود؟ نقش پاکستان در این پروسه تا چه اندازه مهم است؟
مرتضوی: پاکستان از کشورهای مهم منطقه و همسایهی ما است که اتهامهای بزرگی بر آن وارد است؛ مثلا همین لحظه، شورای کویتهی طالبان در شهر کویته است یا تمام سران طالبان و گروههای تروریستی دیگر در این کشور کشته شده و یا مرده اند؛ از بن لادن تا ملا عمر. پاکستان کشوری است که در تمام ابعاد جنگ افغانستان دخیل است و با تأسف که در سالهای اخیر نقش مثبت نداشته است. به این خاطر بخش بزرگی از مشکلات ما در پاکستان است و انتظار داریم که با همکاری کشورهای دوست، پاکستان بتواند نقش مهم در صلح داشته باشد.
صبح کابل: پس از هر دور مذاکرهی صلح، خلیلزاد با نظامیان پاکستانی دیدار میکند. چندی پیش، ایشان با رییس ستاد ارتش این کشور ملاقات کرد؛ حکومت افغانستان ملاحظهای در این زمینه دارد؟
مرتضوی: حضور خلیلزاد در پاکستان مربوط به حکومت امریکا است؛ اما آنچه که به حکومت افغانستان مربوط است این است که چگونه میتوان به یک جنگ طولانی و هزینهبر برای افغانستان و همکاران بینالمللی مان پایان دهیم. امریکا نیز در جنگ افغانستان صدمه دیده و هزینه کرده است؛ تمام این سفرها و کوششها برای پایان جنگ است.
صبح کابل: از صلح فاصله بگیریم و به انتخابات بپردازیم، مشکل انتخابات ما دقیقا چیست؟ آیا دلیل این همه تأخیر، به ناهنجاریهای فنی مرتبط است یا به مسائل منطقهای و فرامنطقهای ارتباط دارد؟
مرتضوی: با اعلام شدن نتایج ابتدایی، انتخابات یک گام به پیش رفت؛ اما خوب است منتظر باشیم تا نهادهای قانونی به دور از جنجالها، تصمیم بگیرند. با تأسف که روند کارهای ما طولانی و زمانگیر است؛ مثلا شما یک بار در ولایت شکایت میکنید، سپس در مرکز استینافخواهی میشود که زمان زیادی در بر میگیرد؛ سپس کمیسیون انتخابات به کمیسیون شکایات آن را ارجاع میدهد و برعکس آن. این است که پروسه طولانی میشود. خوب است که از مجموع انتخابات افغانستان در گذشته، درس بگیریم و روند را کوتاه و ساده بسازیم.
صبح کابل: اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد و مشکل انتخابات حل نشود، تکلیف حکومت چه خواهد شد؟
مرتضوی: تمام کارهای حکومت و رییسجمهور در مطابقت با قانون اساسی کشور است و تا زمانی که نتیجهی انتخابات مشخص نشود، رییسجمهور به کارش ادامه خواهد داد.
صبح کابل: چرا هر دفعه انتخابات افغانستان با مشکلهای تکنیکی و مدیریتی روبهرو میشود؛ چرا افراد توانا در رأس کمیسیونها گماشته نمیشوند؟
مرتضوی: این سؤال را باری رییسجمهور نیز مطرح کرد که با وجود مصرف یک میلیارد دالر برای سازوکار انتخابات، چرا در این همه سال، زیرساخت نهادهای انتخاباتی ما ضعیف است. این بار قانون تعدیل شد و با یک برنامهی نو، نامزدان، خود شان کمیشنران کمیسیون انتخابات را برگزیدند. ما با درس گرفتن از گذشته باید بدون مداخلههای داخلی و خارجی در تقویت نهادهای انتخاباتی بکوشیم.
صبح کابل: شما از عدم مداخله در امور انتخابات صحبت کردید؛ اما شائبههایی وجود دارد که همواره دخالتهای داخلی و بیرونی در انتخابات افغانستان بوده است.
مرتضوی: در گذشته زورمندان به روشهای گوناگون در انتخابات مداخله میکردند و حتا صندوقها را به خانه برده و پر میکردند؛ اما این بار رییسجمهور حتا کمیشنران کمیسیون انتخابات و مسؤولان دیگر آن را به تنهایی ملاقات نکردند تا شائبهی دخالت در امور انتخابات به وجود نیاید. رییسجمهور حکم جداگانه به نیروهای امنیتی داد که کسی حق دخالت ندارد و نباید از امکانات دولتی در انتخابات استفاده شود؛ برای همین، دخالت نیروهای امنیتی در انتخابات بینهایت کم و یا هیچ بود.
صبح کابل: برای آن که روزی بتوانیم انتخابات بیحرف و حدیث داشته باشیم، چه باید کرد؟
مرتضوی: مهمترین مسأله این است که افغانستان آمار دقیقی از جمعیت خود داشته باشد. باید تذکرهی الکترونیکی عام شود؛ چون امروز ممکن است یک نفر چند تذکره داشته باشد و از آنها استفاده کند. دوم این که انتخابات باید الکترونیکی شود؛ هرچند این بار مشکلات زیادی داشتیم؛ اما این کمک میکند که در آینده انتخابات بهتر برگزار شود.
صبح کابل: رقیب انتخاباتی آقای غنی، شما را به دادستانی معرفی کرد؛ موضوع چی بود؟
مرتضوی: من در بارهی یکی از پستهای فیسبوکیای که داکتر عبدالله در بارهی رییسجمهور صحبت کرده بود، نوشته بودم که داکتر عبدالله در این باره دروغ گفته است. دفتر ایشان در کمیسیون شکایات انتخابات شکایت کرده بود و گفته بودند، کلمهای را که من نوشتهام، هتک حرمت است. این موضوع به دادستانی ارجاع شده بود که دادستانی برایم استعلام داد و من با مشوره با مشاوران حقوقی، جواب استعلام را تا امروز چهارشنبه خواهم داد. امیدوارم که موضوع حل شود.
صبح کابل: فعلا بحث عزل و نصبهای حکومت، به خصوص پس از معرفی سرپرست وزارت خارجه، جدی شده است؛ برخی از آن به عنوان تصفیهی قومی نام میبرند، نظر شما چیست؟
مرتضوی: سال آینده (۱۳۹۹) سال همبستگی و اصلاحات است و حکومت در پی اصلاحات خواهد بود. در رابطه با وزارت خارجه باید گفت که با تأسف در گذشته سیستم منسجم و پاسخگو در این وزارت نبود. هدف این است که چگونه میتوان برای پنج حلقهی سیاست خارجی تعریفشده از سوی افغانستان، یک نهاد کارا و مؤثر ایجاد کرد. در گذشته از مجموع سفارتهای ما شاید یکی- دو سفارت گزارش کاری خود را برای رییسجمهور فرستاده است. فرهنگ پاسخدهی اصلا وجود نداشت و این که بسیار افرادی که در سفارتهای ما کار میکنند، حتا با زبان آشنا نیستند. تعریفی که رییسجمهور از وزارت خارجه داشت، این بود که این وزارت به وزارت آقازادهها بدل شده است. تأکید رییسجمهور این است که ضمن اصلاح، ظرفیتها شناسایی شود و این به معنای تصفیهی قومی نیست. سیاست ما باید اقتصادمحور باشد. سؤال این است که چند دیپلمات ما در بخشهای اقتصادی کار میکنند؟ اصلاحات در وزارت خارجه به سود افغانستان است.
صبح کابل: جو بایدن، نامزد دموکراتها در انتخابات امریکا گفته بود، محال است که افغانها ملت شوند، ملتسازی از نظر شما چیست؟
مرتضوی: ملتها بر اساس مؤلفههای مشخص شکل میگیرند؛ ملتسازی مثل گذاشتن چند خشت و آهن روی یکدیگر نیست. مردم افغانستان در سختترین شرایط در کنار هم بوده اند و دارای تاریخ کهن و طولانی استند. مردم ما همیشه در برابر بدخواهان متحدانه ایستاده اند و سال آینده نیز سال همبستگی و اصلاحات است که روی ملتسازی تأکید بیشتر خواهد شد. ملتسازی با نسخههای بیرونی شکل نمیگیرد.
صبح کابل: به عنوان مشاور فرهنگی رییسجمهور، بگویید که نقش فرهنگ و فرهنگسازی در ملتشدن تا چه اندازه است؟
مرتضوی: این سؤال بسیار مهمی است. با تأسف باید بگویم که در سالهای گذشته به دلیل آن که تمرکز روی جنگ بوده، در بخش فرهنگی کار زیادی صورت نگرفته است. خوشبختانه رییسجمهور به مسائل فرهنگی اهمیت زیادی میدهد و برای همین، آثار باارزش و تاریخی ما مثل قصر دارالامان، باغ بالای پغمان و … در حال احیا و بازسازی است. تمام تلاش ما این است که با سرعت بخشیدن به کارهای فرهنگی، جایگاه رفیع افغانستان را دوباره احیا کنیم. بدون شک، فرهنگ و هنر نقش برازنده در همبستگی مردم ما دارد.
صبح کابل: چند روز پیش پسر محمد محقق کشته شد و بسیاری در فضای مجازی ابراز خوشحالی کردند؛ این نشان میدهد که هنوز در ملت شدن مشکل داریم.
مرتضوی: مخالف این نظریه استم؛ چون دیروز رییسجمهور به خانهی آقای محقق رفت و در کابینه نیز اظهار غمشریکی کرد. مردم نیز ناراحت بودند. من خودم نیز به خانهی ایشان رفتم و تسلیت گفتم. کسانی که احساس دارند، از این حادثه ناراحت استند.
صبح کابل: حرف آخر اگر در بارهی آزادی بیان باشد بهتر است؛ چون این روزها مسألهساز شده است.
مرتضوی: روز گذشته در کابینه روی این مسأله بحث شد و رییسجمهور به تمام اعضای کابینه هدایت داد که ادارهها، تمام ۴۴ شاخصی را که کمیسیون حق دسترسی به اطلاعات بیان کرده است، رعایت کنند. یک نفر در تمام ادارهها که دسترسی به رییس اداره داشته باشد، مؤظف است که با رسانهها همکاری کند. امیدوارم که حکومت همکاری خوب با رسانهها داشته باشد و از آزادی بیان به عنوان یک ارزش، دفاع کند.