نویسنده: اسد هاشم – الجزیزه
سه تحلیلگر از واشنگتن، اسلامآباد و دهلی نو به بررسی ملاقات عمران خان، نخستوزیر پاکستان، از امریکا میپردازند.
اسلامآباد، پاکستان – عمران خان، نخستوزیر پاکستان، پس از سه روز دیدار از ایالات متحده روز پنجشنبه (۳ اسد) به پایتخت پاکستان برگشت. بازگشت آقای خان، با استقبال گرم از سوی هوادارانش و این که با چه دستآوردی برای دولت خود از این ملاقات بازگشته است، مواجه شد.
آقای خان، بازیکن سابق کریکت، در صبح روز پنجشنبه به هوادارانش در میدان هوایی اسلامآباد گفت: «امروز، احساس نمیکنم که از یک سفر خارجی برگشتهام؛ بلکه حس میکنم از پیروزی در جام جهانی کریکت برگشتهام.» عمران خان، با دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، روز دوشنبه (۳۱ سرطان) ملاقات کردند. در این ملاقات، هر دو طرف، بر همکاری با روند صلح افغانستان تعهد کردند و آقای ترامپ، میانجیگری در مسألهی کشمیر را برای آقای خان پیشنهاد داد.
جنرال قمر جاوید بَجوا، رییس ستاد ارتش و جنرال فیض حمید، رییس استخبارات پاکستان، آقای خان را همراهی کردند. نخستوزیر پاکستان و هیأت همراهش، با مایک پومپیو، وزیر خارجهی امریکا، اعضای ارشد کانگرس امریکا، اعضای ارشد صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی نیز دیدار و گفتوگو کردهاند.
در برگشت، آقای خان با لحن مصمم گفته است که پاکستان در تلاش است با امریکا روابط مستحکم خود را از سر بگیرد تا باهم شریکهای برابر باشیم. او گفته است: «هرگز به کسی تعظیم نکردهام؛ و هرگز نباید ملت من به کسی تعظیم کند. ما باید به ملت خودکفا تبدیل شویم.»
الجزیره، با تحلیلگرانی در واشنگتن، اسلامآباد و دهلی نو گفتوگو کرده و به بررسی این ملاقات پرداخته است.
مایکل کوجِلمن، معاون رییس مرکز بینالمللی دانشمندان ویلسن، در واشنگتن دیسی
الجزیره: از دید امریکا و پاکستان این دیدار را چگونه بررسی میکنید؟
کوجِلمن: به نظر من، هر دو طرف به آنچه که میخواستند، دست یافتند. هدف واشنگتن این بود تا تمام موانع را برداشته و از پاکستان به خاطر همکاریهایش در جریان یک سال گذشته تشکری کرده و از او به خوبی میزبانی کند. من فکر میکنم که انگیزهی دیگری نیز وجود داشت. واشنگتن امیدوار است که همکاریهای بیشتر پاکستان را در مسألهی افغانستان جلب کند. پاکستان میخواست بداند همکاریهایی که با امریکا انجام میدهد، چگونه با آن برخورد میشود و پاکستان از سوی مقامهای بلندرتبهی امریکا به گرمی استقبال شد.
الجزیزه: به نظر شما، قدمهای بعدی در گفتوگو با طالبان چه خواهد بود؟
کوجلمن: خواستهای امریکا اینبار، با نرمی مطرح شده است؛ در حالی که در گذشته، این مسأله با اجبار و تهدید همراه بود؛ اما اینبار، با لحن ملایمتر برخورد شده است. آقای ترامپ و دیگر مقامهای امریکایی، از اسلام آباد خواسته اند تا همکاریهایش را در روند صلح افغانستان به مرحلهی بعد ببرد. قدمهای بعد در گفتوگو با طالبان، نخست به پاکستان و مهمتر از آن به طالبان برمیگردد که چه پاسخی خواهند داد. درخواستهای واشنگتن از اسلام آباد بلندپروازانه است. کشاندن طالبان به میز مذاکره یک بحث است؛ و قناعت دادن طالبان برای آتشبس و گفتوگو با دولت افغانستان یک بحث دیگر؛ که تاکنون از سوی طالبان به شدت رد شده است.
الجزیزه: برداشت شما از اظهارات رییس جمهور ترامپ دربارهی کشمیر چیست؟
کوجلمن: من فکر میکنم که چیزی خاصی نگفت. سخنش بیشتر جنبهی غیرارادی داشت که به هیچ وجه، سیاست خارجی جدید امریکا به حساب نمیرود
الجزیزه: از پاکستان در این مورد چه انتظاری میرود؟
کوجلمن: پاکستان در تلاش این است تا با همکاری در روند صلح افغانستان منافع ملی خود را تأمین کند و برای اسلام آباد، دولتی پس از جنگ که طالبان نیز در آن نقش داشته باشد، اهمیت دارد.
حسن اکبر، تحلیلگر سیاست خارجی، در اسلام آباد
الجزیره: از دید امریکا و پاکستان این ملاقات را چگونه بررسی میکنید؟
اکبر: برای دولت آقای ترامپ، مهمترین دستآورد ملاقات با عمران خان و رهبری ارتش پاکستان، تعهدات جدید اسلام آباد برای همکاری و پیدا کردن یک راه حل همهشمول و صلحآمیز برای پایان دادن به جنگ طولانی در افغانستان است.
برای پاکستان، این ملاقات در دو بُعد مفید واقع شد. یکی این که، آقای خان توانست که نگاه مثبتی را برای خود و دولتش کسب کند؛ با وجودی که در سیاست داخلی مخالفتهای شدید در پاکستان دارد. و دوم، دولت ترامپ به میزان بالایی از رهبری پاکستان درخواست همکاری برای ایجاد روابط دوجانبه کرده است؛ همچنان تلاشهای پاکستان در جهت مبارزه علیه تروریزم هم از سوی کاخ سفید و هم از طرف کانگرس امریکا جلب شده است.
الجزیزه: قدمهای بعدی در گفتوگو با طالبان چه خواهد بود؟
اکبر: تا قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ماه سپتمبر (۶ میزان)، توافقی دستیافتنی است. واشنگتن در پی یک گفتوگوی بینالافغانی و آتشبس دایمی است؛ تا جدول خروج نیروهایش را آغاز کند. این مسأله، برای انتخاب دوبارهی آقای ترامپ بسیار حیاتی محسوب میشود. عمران خان، برای فشار آوردن بالای طالبان برای گفتوگو با دولت افغانستان تمایل نشان داده است. نخستوزیر پاکستان، همچنان تذکر داد که پاکستان میخواهد تا طالبان بخشی از انتخابات همهشمول افغانستان باشند. این نشان میدهد که در ماههای بعدی، قدمهای اساسی در این روند برداشته میشود.
خواستهای واشنگتن تغییر نکرده است. با وجودی که ایالات متحده به وضاحت از تلاشهای پاکستان در پیشبرد روند صلح افغانستان و قدمهای موثر در جهت اقناع گروه طالبان به صورت واضح یاد کرده است و امریکا در این مورد، خواستهایش را بررسی کرده است.
الجزیزه: برداشت شما از پیشنهاد میانجیگری رییس جمهور ترامپ در مسألهی کشمیر چیست؟
اکبر: آن اظهارات در پیوند به مسألهی هند و پاکستان بیربط بود. آقای ترامپ در اظهارات گنگ و ابهامآمیز شهره است. به سختی میتوان باور کرد که او در گفتوگوی با نرندرا مودی، نخستوزیر هند، دربارهی چنین مسألهای که روابط هند و پاکستان را نشان میدهد، داشته است. بیشتر احتمال میرود که آقای مودی از امریکا کمک خواسته باشد به خاطر مدیریت روابط هند و پاکستان تا میانجیگری.
چه پیشنهاد میانجیگری از سوی آقای مودی داده شده باشد یا خیر، پیشکشیدن مسألهی کشمیر در این گفتوگو برگ برنده را برای پاکستان رقم زد. این هم بالای دولت مودی فشار وارد خواهد کرد. اگر احتمال چنین چیزی میان دو کشور وجود داشته باشد، دولت مودی به شدت از سوی رسانههای هندی مورد پرسش واقع میشود.
الجزیزه: این پیشنهاد چقدر دارای اهمیت است؟
اکبر: بسیار کم احتمال میرود که مسألهی کشمیر مطرح شود. پیشرفت واقعی بر سر اختلاف کشمیر وقتی صورت میگیرد که دولت مودی رویکردش را در این موضوع تغییر بدهد. در نبود یک سیاست مستحکم از سوی دهلی نو به «سریناگر» مرکز کشمیر، هر گونه رابطه میان هند و پاکستان، به مسایلی چون حقوق بشر و خشونت در داخل کشمیر منتهی میشود.
الجزیزه: چه نکتهی مثتی در روابط دو رهبر دیده شده است؟
اکبر: ترامپ، به سرمایهگذاری روی روابط شخصیاش با رهبران جهان بیشتر شناخته شده است. به نظر میرسد که آقای خان و رییس جمهور ترامپ یک رابطهی دوطرفه ایجاد کردهاند و این کمک خواهد کرد؛ اما چالشهایی چون مسایل افغانستان، تروریزم، هند و چین سد راه روابط امریکا و پاکستان میشود. این مسائل همچنان پیچیده مانده است.
الجزیره: نقش اعضای ارشد ارتش و استخارات پاکستان را در این ملاقات چگونه میبینید؟
اکبر: رابطهی ایالات متحده و پاکستان دارای یک زاویهی امنیتی مهم است. حضور اعضای ارشد ارتش و استخبارات پاکستان همزمان، نشاندهندهی همفکری هر دو نهاد پاکستانی را در این تعهدات بود.
مانوج جوشی، عضو ارشد بنیاد تحقیقاتی آبزَروَر، در دهلی نو
الجزیره: از نظر شما، دیدار رییس جمهور امریکا و نخستوزیر پاکستان، چگونه بود و این که روی همکاریها و تعهدات بیشتر هر دو طرف تأکید شد را چگونه بررسی میکنید؟
جوشی: به نظر من باید احتیاط کرد. بخشی از سیاست خارجی هند، یعنی دشمنی با پاکستان، برجستهتر شد. در واقع، روابط پاکستان و امریکا در چند سال اخیر بحرانی بوده است و این سیاست خارجی دهلوی نو را قوی نشان میدهد؛ اما حالا باید درست بررسی و دقت شود.
الجزیره: واکنش دهلی نو، در مورد اظهارات رییس جمهور ترامپ دربارهی مسألهی کشمیر، چگونه بود و این چگونه روی حل بحران کشمیر نقش خواهد داشت؟
جوشی: دولت هند، هر گونه گفتوگو میان رییس جمهور ترامپ و نخستوزیر مودی را در مورد مسالهی کشمیر، به صراحت رد کرده است. دولت هند، همیشه حاکمیت خود را داشته است و هر گونه گفتوگوی نخستوزیر مودی با آقای ترامپ، نشاندهندهی مداخلهی دولت ترامپ در سیاست خارجی هند میباشد.
الجزیره: اگر درخواستی از سوی آقای مودی، برای میانجیگری ترامپ در مسألهی کمشیر طرح شده باشد، این خبر چقدر تاثیر منفی بالای سیاست داخلی دولت مودی خواهد گذاشت؟
جوشی: مخاطبان داخلی، به آقای مودی و دولت او باور دارند؛ زیرا شهرت آقای ترامپ در چنین مسایلی بسیار واضح است و مهمتر از آن، این که طرح چنین مسألهای از سوی دولت هند، کاملا برخلاف سیاست خارجی او تاکنون بوده است و حتا در بحرانیترین حالت در دههی ۱۹۹۰ هر گونه میانجیگری از سوی دولت هند رد شده است.
الجزیره: در مورد گروههای شورشیای چون لشکر طیبه و جیش محمد، کشور امریکا و پاکستان در یک نظر استند. به نظر شما این مسأله چگونه است؟
جوشی: بله. من فکر میکنم که امریکا به پاکستان حق میدهد، تا اقدام جدی علیه این گروهها انجام دهد؛ اما اگر حادثهای رخ بدهد که در قلمرو پاکستان باشد، این اعتبار آقای خان را مخدوش خواهد کرد.
