کارنامه‌ی ناموفق مسؤولان کمیسیون انتخابات

اشاره:
در این جستار، خواستم نگاهی بیندازم به مدیریت رییس‌های کمیسیون انتخابات در چهار دوره‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان. تا کنون نظر همگانی، از مردم تا نهادهای ناظر انتخاباتی در داخل و خارج کشور، بر این است که هیچ یکی از رؤسای این کمیسیون، کارنامه‌ی موفقی نداشته و عدم مدیریت، شناخت و آگاهی شان در مورد قانون انتخابات سبب آن شده که انتخابات هر چهار دوره کارنامه‌ی قابل قبولی از خود به جای نگذارد.

انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۳
نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان به تاریخ ۱۸ میزان سال ۱۳۸۳، با اشتراک بیش ‌از هشت میلیون و یک‌صدهزار رأی‌دهنده برگزار شد. این انتخابات تحت نظارت کمیسیون مشترک تنظیم انتخابات، به ریاست زکیم شاه و معاون ارشدش ری کندی، کارمند سازمان ملل، برگزار شد.
ذکیم شاه، در فرمان ۳۹ حامدکرزی، رییس‌جمهور موقت افغانستان، به حیث رییس کمیسیون مؤقت انتخابات انتخاب شد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری۱۳۸۳، دفتر مشترک تنظیم انتخابات و یوناما، انتخابات را به‌گونه‌ی مشترک مدیریت می‌کردند. دفتر مشترک تنظیم انتخابات (JEMB) با فرمان شماره ١١٠ مورخ ١٨ فبرورى ٢٠٠٤ به دفتر مشترک تنظيم انتخابات مسئووليت کامل و مزيد در قسمت آمادگى، تنظيم، فراخوان و سرپرستى انتخابات عمومى سال ٢٠٠٤ تفويض شد. دفتر مشترک تنظیم انتخابات شامل (٩) تن اعضای کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان و تعدادی از اعضای بین‌اللملی تعیین شده از جانب نماینده‌ی خاص سرمنشی ملل متحد بود. رییس دفتر انتخابات، یک عضو غیر رأی‌دهنده‌ی دفتر مشترک تنظیم انتخابات می‌باشد.
ذکيم شاه، رييس دفتر مشترک تنظيم انتخابات افغانستان، عصر روز چهارشنبه (۳ نوامبر) با حضور در تالار راديو و تلويزيون ملی این کشور، پايان رسمی کارش (شمارش آرأی انتخابات رياست‌جمهوری) را اعلام کرد.
دفتر مشترک تنظیم انتخابات و یوناما، در آن دوره‌ی انتخابات متهم به آن شدند که انتخابات را به ‌نفع حامدکرزی مدیریت کردند. چاپِ بیش ‌از ۲۰ میلیون برگه‌ی رأی‌دهی برأی ۱۰،۴میلیون رأی‌دهنده، بخش دیگری از زمینه‌های تقلب در این انتخابات خوانده شده ‌است. مواردی چون پاک شدن رنگ، رأی دادن نیروهای خارجی، برگه‌های اضافی رأی‌دهی برأی تقلب به یک نامزد مشخص، عدم راهنمايی لازم توسط کارمندان، تأخير در باز شدن مراکز رأی‌دهی و سيستم رأی‌گيری، شامل نواقص انتخاباتی در این دوره‌ی کاری بود. در این انتخابات، تخطی و تقلب به‌ حدی بود که ازجمله ۱۶ نامزد، ۱۵تن شان انتخابات را تحریم کردند؛ اما دفتر مشترک تنظیم انتخابات اعلام کرد که تقلب‌ها ناچیز است و بالای نتیجه‌ی نهایی تأثیری ندارد.

انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸
انتخابات ۲۹ اسد ۸۸، دومین انتخابات ریاست‌جمهوری بود. برگزاری دومین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان را کمیسیون مستقل انتخابات به عهده داشت که تمام اعضای آن افغان بودند. این کمیسیون که بر اساس فرمان رییس‌جمهوری افغانستان در نوزدهم جولای سال ۲۰۰۵ تشکیل شد، ۹ عضو، به شمول یک رییس و یک معاون داشت که دو عضو آن زنان بودند.
عزیزالله لودین که لیسانس در رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی و دکترا در اقتصاد دارد، در سال ۱۳۸۶ رییس این کمیسیون انتخاب شد. لودین برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان را به عهده داشت. این انتخابات به دلیل ثبت بعضی از موارد تقلب به نفع رییس‌جمهور افغانستان به دور دوم کشانده شد. آقای لودین در جریان انتخابات دوم ریاست‌جمهوری افغانستان به شدت مورد انتقاد عبدالله عبدالله، رقیب انتخاباتی حامدکرزی بود.
دور دوم انتخابات افغانستان، به ‌دلیل نگرانی‌های امنیتی، مشارکت کمتر مردم نسبت به انتخابات گذشته و تقلب‌های گسترده، متفاوت‌تر از نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور خوانده شد. در این انتخابات بیش ‌از ۹۰ درصد آرأی ۲۴۵۱ مرکز رأی‌دهی به یک نامزد مشخص داده شده بود و همچنان آرأی ۲۱۴ مرکز بیش‌تر از تعداد رأی‌دهنده‌ها بوده‌ است.
باطل شدنِ دستِ‌کم یک‌ونیم میلیون رأی تقلبی از سوی کمیسیون رسیدگی به‌شکایت‌های انتخاباتی، سبب شد تا آرأی حامد کرزی از ۵۵٪ به ۴۹٪ کاهش یابد و انتخابات به دَور دوم بروَد؛ اما پس ‌از چندین هفته کش‌مَکش میان دو نامزد برتر (کرزی و عبدالله)، عزیزالله لودین رییس آن وقت کمیسیون انتخابات اعلام کرد که به‌ دلیل انصراف آقای عبدالله از دَور دوم انتخابات، حامد کرزی تنها نامزد برنده‌ی انتخابات است.
عزیز الله لودین در سال ۱۳۸۹ به دلیل اعتراض نیروهای مخالف دولت از این سمت استعفا داد.

انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۳
انتخابات ۱۶حمل سال ۱۳۹۳، پُرماجراترین انتخابات ریاست‌جمهوری بود. در ابتدای این دور، فضل‌احمد معنوی ریاست کمیسیون مستقل انتخابات را عهده دار بود. حامد کرزی، رییس‌جمهور وقت افغانستان، فضل‌احمد معنوی را بعد از آن تعیین کرد که رییس پیشین کمیسیون انتخابات بعد از گزارش‌های تقلب وسیع در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری از سمتش استعفا داد. فضل‌احمد معنوي، روز پنج‌شنبه ۲۸ حمل سال ۱۳۹۳ رسما به كار آغاز كرد و آقای معنوی انتخابات جنجالی مجلس نمایندگان را در سال ۱۳۸۹ و دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری را در سال ۹۳ برگزار کرد.
بعد از وی، یوسف نورستانی، در انتخابات درونی اعضای کمیسیون مستقل انتخابات، جاگزین فضل‌احمد معنوی، رییس سابق این کمیسیون انتخاب شد.
احمد یوسف نورستانی کار خود را با حکومت حامدکرزی از سال ۲۰۰۲ به عنوان سخنگو و دستیار رییس‌جمهوری آغاز کرد و از افراد نزدیک به حامدکرزی است.
هیأت رهبری کمیسیون مستقل انتخابات در حالی معرفی شد که حکومت افغانستان اعضای جدید این کمیسیون را از میان ۲۷ نفری که کمیته‌ی گزینش معرفی کرده بود، انتصاب کرد. این افراد قرار بود که انتخابات پیش روی ریاست‌جمهوری و شوراهای ولایتی که تا کمتر از هشت ماه دیگر برگزار می‌شد را، مدیریت کنند. با دو نگاه مي شود كار نامه‌ی كميسيون را به بررسي گرفت. یک نگاه این است که نابسانی‌ها و ندانم‌کاری‌های کمیسیون را به آدرس کمیسیون بچسپانیم به عنوان یک نهاد که افراد زیادی در پیش‌برد آن سهم دارند و نگاه دوم این است که همه‌ی این مسؤولیت‌ها را به دوش رؤسای کمیسیون بیندازیم که صلاحیت بیش‌برد کمیسیون را دارند.
کمیسیون مستقل انتخابات به تاریخ ۳۰ سنبله‌ی سال ۱۳۹۳، محمد اشرف‌غنی را رییس‌جمهور افغانستان اعلام کرد. اعلام نتایج انتخابات در آن روز بدون جزئیات صورت گرفت. ساعاتی قبل از اعلام نتیجه‌ی انتخابات از سوی آقای نورستانی، هردو نامزد در حضور رییس‌جمهوری آن زمان آقای حامدکرزی، رهبران جهادی و دیپلمات‌های خارجی، توافق‌نامه‌ی تشکیل دولت وحدت ملی را امضا کردند. این دو نامزد توافق کردند که نتایج انتخابات بدون ذکر جزئیات آماری از سوی کمیسیون انتخابات اعلام شود. به اساس این موافقت‌نامه، نامزدی که بیشترین رأی را به دست آورد، رییس‌جمهور شد و پست ریاست اجرایی در اختیار تیم نامزد دیگر قرار گرفت. ادعاها و سر و صداهای زیادی از تقلب‌های گسترده در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری، سبب شد دو نامزد ریاست‌جمهوری افغانستان با پادرمیانی جان کری، وزیر خارجه‌ی امریکا، با یک‌دیگر بر تشکیل یک حکومت مشترک توافق کنند.
بعدها یوسف نورستانی، رییس کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان از سمتش کنار رفت. ظفر هاشمی، معاون سخنگوی ریاست‌جمهوری در صفحه‌ی توییترش نوشته بود که رییس‌جمهور افغانستان، استعفای آقای نورستانی را پذیرفت. دلیل استعفای آقای نورستانی وضعیت بحرانی افغانستان و نیاز برأی بهبود آن خوانده شد.
اشرف‌غنی، رییس‌جمهور افغانستان، فرمان تقنینی اصلاح نهادهای انتخاباتی را امضا کرد. با امضای این فرمان، اعضای برحال هر دو نهاد انتخاباتی جای خود را به افراد جدیدی باید می‌دادند. یوسف نورستانی، سه سال به عنوان رییس کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان ایفای وظیفه کرد. انتخابات ریاست‌جمهوری جنجالی ۲۰۱۴ در افغانستان که منجر به تقسیم قدرت و ایجاد پست ریاست اجرأیی شد، زیر نظر آقای نورستانی برگزار شده بود. ضیاؤالحق امرخیل، رییس دبیرخانه‌ی این کمیسیون، از سوی عبدالله عبدالله یکی از نامزدان ریاست‌جمهوری در آن زمان، متهم به سازماندهی تقلب گسترده در انتخابات سال ۲۰۱۴ شد. آقای امرخیل، اتهامات وارد شده را تکذیب کرد و از سمتش استعفا داد.
کمیسیون‌های برگزارکننده‌ی انتخابات به صورت کل در سه دوره‌ی گذشته یکی از طرف‌های بحران انتخاباتی محسوب می‌شدند و بن‌بست انتخابات را پیچیده‌تر می‌کردند. یکی از شرأیط ایجاد حکومت وحدت ملی، اصلاحات گسترده در کمیسیون‌های برگزارکننده‌ی انتخابات و نظام انتخاباتی بود.

انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان ۹۸
روز شنبه، ششم میزان ۹۸، چهارمین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان برگزار شد. ۹ میلیون و شش‌صدهزار نفر برای رأی‌دادن ثبت نام کرده‌ بودند؛ نرخ پایین مشارکت مردم افغانستان در این دوره مشخصه‌ی اصلی این دوره است.
در این دوره، حوا علم نورستانی، در نتیجه‌ی انتخابات هیأت اداری کمیسیون مستقل انتخابات، با به دست آوردن ۴ رأی به عنوان رییس این کمیسیون انتخاب شد. خانم نورستانی قبلا به حیث نماینده‌ی مردم نورستان در دور پانزدهم مجلس نمایندگان، به عنوان عضو کمیسیون مستقل حقوق بشر و عضو کمیسیون دسترسی به اطلاعات کار کرده است.
قرار بود کمیسیون مستقل انتخابات، به تاریخ ۲۷ میزان نتایج ابتدایی و به تاریخ ۱۶ عقرب نتایج نهایی را اعلام کند.
حوا‌علم نورستانی، رییس کمیسیون مستقل انتخابات، یک‌شنبه پنج عقرب، در یک نشست مطبوعاتی گفت که نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان به تاریخ ۲۳ عقرب سال روان اعلام خواهد شد. خانم نورستانی گفت که هدف تأخیر در اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری شفافیت در روند شمارش آرا است.
حوا علم نورستانی در حال حاضر ادعا دارد که از سوی شماری از کاندیدان بر کمیسیون فشار آورده می‌شود تا نتایج این انتخابات را زود اعلام کند. او، از مقام‌های ناتو و سفارت بریتانیا در کابل خواسته است، از نامزدان انتخابات بخواهند بر این کمیسیون فشار نیاورند.
بانو نورستانی نگفته است که کدام نامزدان بالای کمیسیون انتخابات فشار آورده اند؛ اما شماری از دسته‌های انتخاباتی از کار کمیسیون انتخابات به گونه‌ی کامل راضی نیستند.
حبیب‌الرحمن ننگ، رییس دارالانشای کمیسیون انتخابات گفته است که بنا بر نبود ناظران، در کار‌های کمیسیون ۳ روز تأخیر به میان آمده و تا اکنون روند بررسی و شمارش آرا حدود ۵۰ درصد پیش رفته است.
شماری از تحلیل‌گران به این باور اند که کمیسیون انتخابات باید غیر جانب‌دارانه عمل کند که متأسفانه تا کنون هیچ یک از رییس‌های کمیسیون انتخابات نتوانسته اند بی‌طرفی خود را حفظ کنند.