انتخابات به عنوان یک سازوکار سیاسی، بیرون آمده از متن قانون اساسی افغانستان است؛ قانونی که تمام ارزش‌های دموکراتیک را در دل خود جای داده است؛ در این شکی نیست که انتخابات از مهم‌ترین دست‌آوردهای مردم افغانستان است و هرگونه نگاه حاشیه‌ای به این روند، روحیه‌ی قانون اساسی را تضعیف و دست شورشیان داخلی را برای شکستن این قانون، باز می‌گذارد.
توافق احتمالی نمایندگان امریکا و گروه طالبان در نهمین دور گفت‌وگوهای صلح در قطر، ارزش‌های هجده سال پسین افغانستان را در تهدید باالقوه‌ی طالبان قرار داده است. حفظ نظام جمهوریت و تداوم انتخابات که از مؤلفه‌های بنیادی دموکراسی است، در میان عناصر متعدد ارزشی، سر بلند کرد و پایه‌های نظام سیاسی هجده سال اخیر را با ثبات نگه داشت. شهروندان کشور طی چهار دور انتخابات، با قبول تهدیدهای امنیتی با استفاده از این مؤلفه، اراده‌ی شان را اعمال کردند و در شکل‌گیری دولت مشروع تلاش ورزیدند. هرچند نظام جمهوری در طول دو دهه‌ی اخیر، با کاستی‌هایی همراه بوده است؛ ولی با آن هم در هر فصل انتخابات، شهروندان افغانستان با ایده‌ی تغییر به دنبال جابه‌جایی نخبگان سیاسی شتافتند تا بتوانند با مشارکت شان در این روند مسالمت‌آمیز، از میزان کاستی‌ها بکاهند.
چالشی که در جامعه‌ی افغانستان جاخوش کرده، فرهنگ سیاسی مشارکت مردم در انتخابات مبتنی قومیت است؛ به همین منظور، چرخش نخبگان در امر بهبود وضعیت نظام سیاسی کمتر نتیجه‌بخش بوده است. جابه‌جایی قدرت به طور مسالمت‌آمیز از یک فرد به فرد دیگر با استفاده از روند انتخابات، از موضوعات مهم هر نظام سیاسی است و این امر ممکن است برای کشورهای توسعه‌یافته، به یک رویه‌ی معمول تبدیل شده باشد؛ اما پیمودن این راه در افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افغانستانی که در چهل سال گذشته با انبوهی از منازعات و تحولات ویران‌گر همراه بود؛ اما جابه‌جایی قدرت در افغانستان حد اقل در طول هجده سال پسین، به سوی قاعده‌مندسازی حرکت کرد و یک تحول مثبت را در صفحه‌ی تاریخ رقم زد.
ارزش‌های نظام جمهوری به ویژه روند انتخابات که آهسته و پیوسته نهادینه می‌شود؛ اما اینک در معرض آسیب‌پذیری و تهدید گروه طالبان قرار گرفته است. توافق احتمالی نمایندگان امریکا و طالبان، به میزان این نگرانی‌ها افزوده است که پس از خروج نظامیان خارجی، طالبان به عنوان یک گروه غیرقابل اعتماد، افغانستان را در شرایط ناگواری قرار خواهند داد. رژیم طالبان که در دهه‌ی هشتاد ساقط شد؛ اما در جریان سال‌های اخیر بار دیگر ساختار تشکیلاتی خود را تنظیم کرده و به یک نظم سازمانی دست یافته است. طالبانی که از یک طرف حملات تروریستی را سازمان‌دهی می‌کنند و از سوی دیگر، به روابط دیپلماتیک با کشورهای منطقه روی آورده اند؛ طبیعتا این شیوه‌ی رفتاری طالبان، تهدید بالقوه‌ای برای نظام جمهوری ایجاد کرده است.
روند صلح و انتخابات که اکنون بر علیه یک‌دیگر قد کشیده، چگونه می‌تواند کنار بیاید و یا به عبارت دیگر، آیا می‌توان تقابل دو روند را به تعامل واداشت؟
شماری از اعضای مجلس نمایندگان پاسخ می‌دهند که در شرایط حاضر، تعامل صلح و انتخابات در یک صورت امکان‌پذیر است که پیشبرد گفت‌وگوهای صلح به بعد از انتخابات واگذار شود؛ زیرا مهم‌تر از هرچیزی، برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری برای مردم افغانستان است و ممکن نیست که یک روند ملی(انتخابات) قربانی مذاکرات صلح ابهام‌آلود شود.
ریحانه آزاد، عضو مجلس نمایندگان، به روزنامه‌ی صبح کابل بیان کرد که نظام سیاسی افغانستان مبتنی بر دموکراسی با قربانی‌های مردم به دست آمده است و این مردم است که می‌خواهند با مشارکت شان در انتخابات، راه نظام جمهوری را ادامه دهند.
او معتقد است که هرچند تأمین صلح از نیازهای جدی و آرزوی مردم افغانستان است؛ اما به دلیل زمان‌گیر بودن آن و بی‌باوری‌ها نسبت به این مذاکرات، نمی‌توان از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری عدول کرد. این عضو مجلس نمایندگان افزود: «به نظر من انتخابات نسبت به صلح مهم است و این که در مورد ایجاد حکومت مؤقت شایعاتی نشر می‌شود، برای مردم افغانستان قابل قبول نیست و باید پروسه‌ی ملی‌ای که انتخابات است، پیش برده شود و در عین حال، صلح را هم نمی‌توانیم نادیده بگیریم.»
به نظر او، باورمندی به مذاکرات صلح وجود ندارد و گروه طالبان که طرف اصلی مذاکره‌کننده با امریکا است، این گروه یک جریان وابسته به استخبارات کشورهای همسایه است. طالبان بر اساس هدایت استخبارات کشورهای همسایه، همواره از شرایط حساس سیاسی افغانستان سوءاستفاده می‌کنند. در شرایط کنونی، زمینه‌ی استفاده‌جویی برای طالبان فراهم شده و آنان با طولانی کردن مذاکرات صلح با امریکا، به دنبال بهترسازی موقعیت شان در افغانستان استند. بانو آزاد، همچنان می‌گوید که عبور موفقانه از این وضعیت حساس و شکننده، بستگی به میزان مشارکت مردم در انتخابات دارد که با سهم‌گیری گسترده در این روند، به گروه طالبان میدان ندهند.
وی بر این نظر است که مردم افغانستان پس از هجده سال با روند دموکراسی سر سازش را گرفته و از آن پاسبانی کرده اند؛ بسترسازی دموکراسی، جامعه‌ی افغانستان را با تحولات و تغییرات گسترده همراه کرد و اکنون این فرصت در اختیار مردم قرار گرفته تا بار دیگر به پای صندوق‌های رأی رفته و اراده‌ی شان را در جهت شکل‌گیری دولت مشروع، اعمال کنند.
اعضای مجلس نمایندگان، تأکید دارند که از یک جانب با گروه طالبان باید از موضع قدرت مذاکره شود و از جانب دیگر، به دلیل زمان‌گیر بودن روند صلح، نگاه‌ها به بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری به مذاکرات صلح متمرکز شود.
از سویی هم، نهادهای ناظر برروند انتخابات، نگران تاثیرگذاری مذاکرات صلح بر روند انتخابات استند. نعیم ایوب‌زاده، رییس بنیاد انتخابات شفاف افغانستان، به روزنامه‌ی صبح کابل گفت: «ما به عنوان شریک انتخابات، شدیدا نگران سه چالش عمده در انتخابات پیش رو استیم: چالش سیاسی که به صلح و سیاست دوگانه‌ی جامعه‌ی جهانی بر می‌گردد؛ تغییرات در اولویت‌های جامعه‌ی جهانی نگران کننده است. دوم، چالش امنیتی است که با گذشت هر روز میزان تهدیدها بیشتر می‌شود که این امر، تأثیرات منفی‌ای را بالای مشارکت مردم در انتخابات می‌گذارد و چالش سوم، مسائل تخنیکی انتخابات است که هنوز به جای خود باقی است. اگر این چالش‌ها رفع شود، مشارکت مردم در انتخابات گسترده خواهد بود؛ اما اگر رفع نشود، شفافیت و عادلانه بودن این روند زیر سوال خواهد رفت.»
نهادهای ناظر برروند انتخابات، معتقد استند که مسأله‌ی صلح و انتخابات در کنترل دولت افغانستان نیست و تصامیم این دو روند، توسط خارجی‌ها گرفته می‌شود و نیز بازیگران داخلی از یک اجماع سیاسی برخوردار نیستند. پس تغییر رویکرد صلح و انتخابات از تقابل به تعامل، بستگی به تغییر سیاست کشورهای خارجی دارد؛ به این معنی، اگر متحدان افغانستان سیاست‌های خود نسبت به این کشور را تغییر دهند و در دو مرحله (صلح-انتخابات) پیش بروند، امکان تعامل وجود دارد؛ اما در شرایط حاضر، سیاست جامعه‌ی جهانی به گونه‌‌ای حاکم شده که بیشتر آسیب‌پذیری را به همراه دارد.
با این همه، اولویت کشورهای حامی افغانستان به ویژه ایالات متحده‌ی امریکا، گفت‌وگوهای صلح است، نه انتخابات. جان‌بس، سفیر امریکا در کابل، در صحبت‌های اخیر خود گفته است که خواست مردم افغانستان، خواست امریکا است؛ زیرا اکثر مردم خواستار تأمین صلح می‌باشند. هرچند که قرار است به زودی، نتایج مذاکرات دور نهم نمایندگان امریکا و طالبان علنی شود؛ اما فیصله‌ی طرف‌های مذاکره‌کننده در خصوص انتخابات، مردم افغانستان را در میان ترس و دلهره قرار داده است.
