سقط جنین؛ جرم یا حق؟

در افغانستان سقط جنین عملی غیر‌قانونی است؛ اما در صورتی ‌که زندگی مادر در خطر قرار داشته باشد و دوره‌ی بارداری و به‌دنیا‌آوردن نوزاد باعث مرگ مادر شود، سقط جنین جواز دارد؛ در غیر آن برای کسانی‌که اقدام به سقط جنین کنند، در کود جزای این کشور مجازات زندان و جریمه تعیین شده است.
به اساس کود جزا، حتا خود مادر نیز حق ندارد، به خواست خودش جنین را سقط کند. در این مورد در ماده‌ی ۵۷۲ کود جزا آمده است: «هر گاه زن حامله با وجود علم به نتیجه‌ی عمل، عمدا به خوردن ادویه و یا استعمال دیگر وسایل راضی شود؛ یا خود عمدا به این عمل مبادرت یا به شخص دیگری اجازه‌ی استعمال وسایل متذکره را بدهد و در نتیجه‌ی آن سقط جنین واقع گردد، به حبس قصیر یا جزای نقدی، از سی هزار تا شصت هزار افغانی محکوم می‌گردد.»
داکتر هما اکسیر، رییس شفاخانه‌ی ملالی، می‌گوید: «اگر مادر مشکلات صحی داشته باشد و ادامه‌ی بارداری باعث مرگ او شود، پس از معاینات دقیق، سه داکتر متخصص با دایرکردن جلسه‌ی مشوره‌دهی تثبیت می‌کنند که حیات مادر در خطر است. در آن صورت به بارداری خاتمه داده می‌شود.»
بیماری‌های قلبی، شکر پیشرفته، بیماری کلیه و بیماری‌های سرطانی از جمله بیماری‌هایی است که ممکن است منجر به مرگ مادر در هنگام بارداری شود.
در همین حال، به دلیل این ‌که سقط جنین یک امر غیر‌قانونی است، شماری از زنان به ‌صورت پنهانی در زیرزمینی‌ها اقدام به این کار می‌کنند. این زنان برای سقط جنین به قابله‌های سنتی (خانگی) مراجعه می‌کنند. این قابله‌ها به ‌طور معمول بی‌سواد اند و نمی‌دانند که چگونه از پس خون‌ریزی‌ها و دیگر پیچیدگی‌ها برآیند. مراجعه‌ی زنان به این‌گونه قابله‌ها با خطرهای بزرگی هم‌راه است و حتا ممکن است منجر به مرگ زنی که زیر عملیات می‌رود نیز شود. شماری از زنان نیز برای سقط جنین، به شفاخانه‌ها یا معاینه‌خانه‌های خصوصی پرهزینه مراجعه می‌کنند.
داکتر اکسیر با تایید این‌ که شماری از زنان به ‌صورت غیرقانونی و پنهانی اقدام به سقط جنین شان می‌کنند، می‌گوید که بیش‌تر کسانی که به روش‌های گونا‌گون و یا با مراجعه به قابله‌های خانگی تلاش به سقط می‌کنند، دچار عفونت، خون‌ریزی شدید و نارسایی‌های زیادی می‌شوند که در برخی موارد، می‌تواند به مرگ مادر نیز بینجامد.
استفاده از انواع دارو‌های گیاهی، داروهای شیمیایی و ترکیبی برای سقط، پریدن از جاهای بلند، برداشتن اشیای سنگین، نشستن در آب داغ و ترساندن، از جمله‌ روش‌هایی است که زنان برای سقط به کار می‌برند که اغلب این روش‌ها سبب آسیب‌پذیری زنان می‌شود.

سقط جنین دختر؛ نوعی خشونت جنسیتی
به گفته‌ی برخی از متخصصان صحی، شماری از خانواده‌ها در افغاستان پس از تشخیص جنسیت، جنین دختر شان را سقط می‌کنند.
داکتر اکسیر می‌گوید که شماری از زنان، پس از این‌ که جنسیت کودک شان مشخص شد، مجبور به سقط می‌شوند. او تاکید می‌کند که هر چند در شفاخانه‌های دولتی، به دلیل غیرقانونی‌بودن سقط جنین، چنین عملی هرگز صورت نمی‌گیرد؛ اما در معاینه‌‌خانه‌ی خصوصی ‌اش هر از گاهی زنانی برای سقط جنین دختر شان مراجعه می‌کنند که او هر گز دست به چنین کاری نمی‌زند. با این حال داکتر اکسیر می‌گوید که شماری دیگر از داکتران با هزینه‌ی هنگفت به درخواست زنانی که می‌خواهند جنین شان را سقط کنند، پاسخ مثبت می‌دهند.
شماری از زنان به دلیل به‌دنیاآوردن دختر، از سوی همسر و خانواده‌ی همسر مورد تهدید، خشونت و فشار روحی قرار می‌گیرند.
داکتر حمیرا قادری، نویسنده و فعال حقوق زن، می‌گوید که این نوع خشونت را می‌توان یک جنایت نابخشودنی حقوق بشر نام‌ گذاشت: «وقتی زنی تصمیم می‌گیرد که مادرانگی را از خودش بگیرد، این مساله فرق دارد؛ شاید آن زن احساس می‌کند با شناختی که از خود دارد مادر خوبی نشود؛ اما وقتی از زنی مادرانگی او گرفته می‌شود آن هم به دلیل این که جنین او دختر است، در حقیقت از آن زن تمام زندگی او گرفته می‌شود.»
بی‌سوادی، سنت‌های زن‌ستیز و عدم آگاهی از عواملی گفته می‌شود که تبعیض جنستیی را میان فرزند دختر و پسر ایجاد کرده است، که حتا قبل از تولد فرزند دختر این تبعیض آغاز می‌شود.
سالم حسنی، عالم دین، می‌گوید که سقط جنین در اصل از نگاه اسلام حرام است. روح وقتی دمیده می‌شود، ازبین‌بردنش جایز نیست، مگر این‌ که به مادر ضرر برساند. سقط جنین دختر در حقیقت مانند زنده‌به‌گورکردن دختران است؛ اما در افغانستان مردم به دلیل عدم آگاهی از دین، دست به چنین کاری می‌زنند.
به گفته‌ی شماری از داکتران، شماری از خانواده‌ها زمانی‌که دانستند، جنسیت جنین شان دختر است، کم‌تر مراقب صحت مادر می‌باشند؛ حتا شماری از خانواده‌ها آسیب روحی و فزیکی بر زنان وارد می‌کنند. در برخی موارد زنان مورد لت‌وکوب قرار می‌گیرند که سبب سقط جنین می‌شود.

داکتر اکسیر می‌گوید: «این واقعیت تلخ در جامعه‌ی افغانستان وجود دارد که زنان در هنگام بارداری مورد خشونت و لت‌وکوب از شوهر و خانواده‌ی شوهر خود قرار می‌گیرند، به‌ خصوص وقتی دانسته شود که در بطن مادر جنین دختر است.» با این حال داکتر اکسیر می‌گوید؛ زنان زمانی ‌که به شفاخانه مراجعه می‌کنند، موضوع لت‌وکوب شان را پنهان می‌کنند. به همین دلیل در چهار سال گذشته در شفاخانه‌ی ملالی هیچ قضیه‌‌ای که جنین در اثر لت‌و کوب سقط شده باشد، ثبت نشده است.
افغانستان از جمله کشورهایی است که هنوز هم شماری از زنان به دلیل فقر، نبود مراقبت صحی و امکانات کم صحی در هنگام بارداری، زایمان و پس از زایمان به دلیل خون‌ریزی‌ها جان شان را از دست می‌دهند.
رییس شفاخانه‌ی ملالی، می‌گوید که علاوه بر سقط جنین خودخواسته و غیرقانونی، سقط ناخواسته (طبیعی)، بدون استفاده از راه‌های دارویی یا مکانیکی نیز وجود دارد که در این حالت پس از مرگ جنین در داخل رحم، خون‌ریزی در داخل بافت رحم اتفاق می‌افتد و تخم از دیواره‌ی رحم جدا می‌شود، انقباضات رحم را تحریک کرده که در نهایت منجر به سقط جنین می‌شود. به گفته‌ی‌ او زنان زیادی در افغانستان به دلیل نبود توازن هورمون و کرومزومی، گرفتن دواهای خودسرانه توسط بیماران، کارهای فیزیکی شاق، تشویش‌ها و استرس‌ها، نبود بهداشت درست در دوران بارداری، میکروبی‌شدن رحم مادر و خشونت‌های فزیکی برعلیه او، جنین شان سقط می‌شود که تنها در شفاخانه‌ی‌ ملالی روزانه به طور متوسط، حداقل دو یا سه واقعه‌ی سقط جنین و حد اکثر شش الی هفت واقعه ثبت می‌شود.

مخالفان و موافقان قانون منع سقط جنین
آمار سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که ۲۵ درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند، که سقط جنین در آن‌ها غیرقانونی و یا بسیار محدود است. بسیاری از این کشورها در امریکای لاتین، افریقا و آسیا قرار دارند.
افغانستان از جمله کشورهایی است که سقط جنین در آن به مثابه‌ی قتل نفس تلقی شده و قانون آن را به ‌طور کامل منع کرده است؛ مگر تنها در موردی که جان مادر در خطر باشد، قانون اجازه به سقط جنین داده است.
در همین حال، علی فرهنگ، حقوق‌دان و وکیل مدافع با تاکید بر این‌که بیش‌تر قوانین افغانستان برگرفته از رفتارها و گفتارهای دینی است، پس سقط خودخواسته‌ی جنین در آن جواز ندارد و کود جزای افغانستان، آن را غیز مجاز دانسته است. در صورتی ‌که زنی، مردی یا داکتری دست به اقدام چنین کاری بزند، کار آن‌ها غیرقانونی است.
در همین حال، شماری مخالف قانون محدودیت بر سقط جنین اند و آن را نوعی کنترل بر بدن زن می‌دانند. این در حالی است که هنوز قانونی که سن ازدواج دختران را بالای ۱۸ سال تعریف کرده است، مورد قبول شماری از مردم نیست.
فاطمه یکی از باشندگان کابل، می‌گوید که این حق مسلم زن است، تصمیم بگیرد که یک موجود دیگر را در وجود خودش پرورش بدهد یا ندهد؛ چون مالکیت وجود زن‌ها مربوط خود شان می‌شود. منع قانونی سقط جنین، با محدودکردن یا محو حق زنان برای کنترل بر بدن شان، حق سلامتی و زندگی زنان را نقض می‌کند.
فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر نیز، سال گذشته در آستانه‌ی روز جهانی محو خشونت علیه زنان اعلام کرد که قوانین سرکوب‌گری که دست‌رسی به سقط جنین را جرم می‌پندارد، هنوز در تمام قاره‌ها جاری و ناقض جدی حقوق زنان است. این قانون محدودیتی، نه تنها بدن زنان را کنترل می‌کند؛ بلکه زنان را ناچار می‌کنند به سقط جنین زیرزمینی، ناامن و هم‌راه با خطرهای جدی برای سلامتی شان متوسل شوند که گاهی زندگی آن‌ها را به خطر می‌اندازد.
هم‌چنان، بر اساس توافق سازمان ملل در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن و اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر، محدودیت انتخاب سقط جنین، یکی از موارد نقض حقوق‌بشری زنان است؛ آزادی سقط جنین می‌تواند رنج ناخواسته‌ی زنان و مرگ‌ومیر آن‌ها در دوره‌ی بارداری را کاهش بدهد.
این در حالی است که سقط خودخواسته‌ی جنین در افغانستان، از دو حالت خالی نیست که در هردو صورت زنان به نوعی اذیت می‌شوند؛ سقطی که خود زنان با تفاهم شریک جنسی یا همسر قانونی خود به صورت ناامن و پنهانی اقدام می‌کنند و دیگر سقطی که زنان مجبور می‌شوند به دلیل این‌ که جنین شان دختر است، آن را سقط کنند.