پیامدهای اقتصادی موج نخست کرونا بر رسانه‌های چاپی

گزارش‌گر: لیلا یوسفی

رسانه‌های آزاد در افغانستان با آن‌ که در زمان کرونا؛ مانند داکتران و پولیس در خدمت مردم بودند و در امر آگاهی‌دهی در کنار نهادهای دیگر تلاش می‌کردند؛ اما بی‌توجهی دولت در زمان کرونا و پساکرونا، نگرانی‌های زیادی را برای رسانه‌های آزاد، به خصوص رسانه‌های چاپی به وجود آروده است.

در زمان موج اول همه‌گیری کرونا، شمار زیادی از رسانه‌های چاپی بنا بر مشکل‌های مالی، فعالیت کاری شان متوقف شد و ده‌ها خبرنگار هم کار شان را از دست دادند.

مرضیه همدرد، خبرنگار متضرر از کرونا است. او به دلیل کم‌بود بودجه‌ی مالی رسانه‌ای که قبلا در آن وظیفه اجرا می‌کرد، از کار برکنار شده است.

 خانم همدرد که نخواست نامی از رسانه‌ای که در آن کار می‌کرد برده شود می‌گوید: «تبلیغات که منبع درآمد بسیاری از رسانه‌های چاپی است در زمان کرونا کم‌رنگ شد و باعث مشکلات مالی رسانه‌ها شد.» به گفته‌ی او بسیاری از رسانه‌های چاپی، در زمان کرونا معاش کارمندان شان را پرداخت نتوانستند.

رحمت‌الله باغبان که خبرنگار یکی از آژانس‌های خبری آنلاین است، نیز به دلیل نبود بودجه‌ی مالی کافی و قطع پشتیبانی تمویل‌کنندگان رسانه‌ای از آن رسانه در زمان شیوع کرونا، کارش را از دست می‌دهد. «در زمان کرونا، حامیان مالی خارجی نخواست آژانس خبری ما را حمایت کنند و این کار باعث شد تعدادی از هم‌کارانم مانند من بیکار شوند.

آژانس ما در پنچ زبان به صورت آنلاین نشرات داشت؛ اما در زمان کرونا زبان‌های انگلیسی، روسی و عربی متوقف شد و حالا فقط به زبان دری و پشتو با تعداد محدودی از کارمندان، نشراتش ادامه دارد.»

در زمان شیوع ویروس کرونا، امنیت شغلی شمار زیادی از خبرنگاران با خطر مواجه شد. رسانه‌های زیادی بنا بر نبود بودجه‌ی مالی، تعدادی از کارمندان شان را برکنار کرده و شماری را هم به رخصتی بدون معاش فرستادند که از این جمع، بسیاری‌ها تا حال به شغل شان برنگشته اند.

با وجود متضررشدن بسیاری‌ها از محدودیت‌های اجباری در موج نخست کرونا، سازمان‌های مسوول در دور اول قرنتین، برنامه‌هایی را روی دست داشته اند که برای مبارزه با بحران مالی در رسانه‌ها بوده است.

سید جعفر راستین، رییس نشرات در معینیت وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور، می‌گوید: «در زمان قرنتین مسوولیت دادخواهی و اطلاع‌دهی را اداره‌ی ارتباطات استراتیژیک ریاست‌جمهوری به عهده داشت.» به گفته‌ی آقای راستین، این اداره مسوولیت توضیح اعلانات تجارتی را به رسانه‌های چاپی به دوش گرفته بود، نه وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان.

ریاست نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ با وجود احتمال قرنتین دور دوم و بحران دیگر مالی در رسانه‌ها، تا حال برنامه‌ای برای رویارویی با آن روی دست نگرفته است.

به گفته‌ی آقای راستین، در صورت گسترش دوباره‌ی ویروس کرونا، رسانه‌های چاپی، باید از تجربه‌های شان در موج نخست کرونا استفاده کنند.

با درنظرگرفتن سطح پایین فرهنگ روزنامه‌خوانی، تیراژ نشریه‌ها در مقایسه با نفوس افغانستان، بسیار کم است. در شرایط کرونایی و پس از آن، تیراژ رسانه‌های چاپی کاهش یافت و این مشکل می‌تواند ضربه‌ی بزرگی بر این نوعی از رسانه‌ها تلقی شود.

آقای راستین به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که تیراژ بسیاری از رسانه‌های چاپی بعد از ویروس کرونا بیست تا سی درصد کاهش یافته است.

قرار آمار داده‌شده از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ، حدود چهارهزار رسانه در افغانستان فعال است که از این جمله، ۱۳۳۶ آن به شکل چاپی فعالیت می‌کند که نزدیک به ۸۰۰ آن در شهر کابل فعالیت دارد.

با این حال اما هنوز آمار دقیقی از رسانه‌های متوقف‌شده‌ی بعد از موج نخست کرونا معلوم نیست.  مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ، می‌گویند: «همه‌ی رسانه‌ها درسطح افغانستان؛ به شمول رسانه‌های چاپی از ویروس کرونا متضرر شده است. تغییرات را بعد از ویروس کرونا می‌توان روی محتوا و کم‌شدن تیراژ رسانه‌های چاپی مشاهده کرد.»

زنان خبرنگار بیش‌تر از مردان متضرر شده اند

بی‌کاری خبرنگاران زن در زمان موج اول کرونا بیش‌تر برجسته بوده و تعداد زیادی از خبرنگاران زن، در این دوره شغل شان را از دست دادند.

بر اساس ارزیابی مرکز حمایت از زنان خبرنگار در ۲۷ ولایت، بیش از ۲۳۰ خبرنگار زن در ماه‌های اخیر بی‌کار و یا هم به رخصتی بدون معاش فرستاده شده اند.

جاویده احمدی، ریس دانشکده‌ی خبرنگاری دانشگاه کابل و رییس انجمن ژورنالیستان زن افغان درکابل، می‌گوید: «زنان خبرنگار در افغانستان با محدودیت‌های بی‌شماری مواجه اند؛ از سنتی‌بودن جامعه گرفته تا موضوع‌هایی مانند کرونا، همه سدی در برابر زنان است.»

 زنان خبرنگار در زمان کرونا با بحران جدی‌ای مواجه شدند و شمار زیادی از آن‌ها شغل شان را که یگانه منبع درآمد شان بود، از دست داده اند.

به باور خانم احمدی؛ همه نهادهای حامی خبرنگاران و نهادهای حامی زنان، باید زمینه را برای فعالیت زنان مساعد کند و اگر دوباره با شرایطی مانند کرونا مواجه شویم، باید هم از لحاظ مالی و روانی حمایت شویم؛ یکی از راه‌ حل‌های این چالش، ایجاد بیمه‌ی مالی و صحت برای خبرنگاران است.

او می‌گوید: «انجمن زنان ژورنالیست افغانستان که از طرف کشور فلند و سفارت فلند در افغانستان حمایت مالی می‌شد، در زمان کرونا به دلیل توقف حمایت‌ها، بسیاری از پروژه‌های اقتصادی را از دست داد. این کار باعث شد فعالیت انجمن زنان ژورنالیست کم‌رنگ شود.»

وضعیت رسانه‌های چاپی در ولایت‌ها

مشکل‌های ناشی از ویروس کرونا در کنار آسیب‌زدن به روند نورمال فعالیت‌ رسانه‌های چاپی در کابل، به این رسانه‌ها در ولایت‌ها نیز آسیب زده است.  بسیاری از رسانه‌های چاپی در ولایت‌ها پس از شیوع ویروس کرونا نتوانست به فعالیت کاری شان ادامه بدهد.

ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت‌های؛ بلخ، هرات، ننگرهار و شماری دیگر از ولایت‌ها می‌گویند که بسیاری از نشریه‌ها در این ولایت‌ها بعد از شیوع کرونا فعالیت شان متوقف شد و شماری هم بنا بر کم‌بود بودجه‌ی مالی شمار تیراژ شان کم شده است.

اداره‌ی نشرات در ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ، می‌گوید: «از میان بیست نشریه که قبل ازکرونا فعالیت داشت، بعد از کرونا فقط چهار نشریه توانست دوباره به فعالیت خود آغاز کند.»

به گفته‌ی مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ بلخ، از مقدار بودجه‌ی مالی کرونا در بلخ -پنجاه میلیون افغانی-، تنها یک درصد آن به رسانه‌های محلی این ولایت اختصاص داده شده بود.

 با این همه، وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان با آن که آمار دقیقی از رسانه‌های متوقف‌شده در سطح کشور ندارد؛ اطلاعات درست از وضعیت موجود رسانه‌های چاپی در شهر کابل نیز به دست نمی‌دهد.

با همه‌ی چالش‌ها، نگرانی‌ها از متوقف‌شدن دوباره‌ی رسانه‌های چاپی در موج دوم کرونا وجود دارد؛ نگرانی‌ای که خود زاینده‌ی چالش‌های دیگر است. این چالش‌ها در زمان همه‌گیری کرونا بیش‌تر می‌شود که نبود دست‌رسی کامل به اطلاعات یکی از آن‌ها است.

 خبرنگاران در افغانستان هم‌واره با موانعی بر سر راه رسیدن به اطلاعات مواجه اند و در زمان کرونا، بیش‌تر از هر زمانی، آن را تجربه می‌کنند.

اصغر اشراق، صاحب امتیاز و مدیرمسوول روزنامه‌ی راه مدنیت، می‌گوید: «رسانه‌های چاپی در زمان کرونا با تغییرات و چالش‌های زیادی مواجه شدند. متوقف‌شدن نشرات چاپی در دوره‌ی نخست کرونا و مشکلات مالی و اقتصادی همه دست به یکی شده، رسانه‌های چاپی را از فعالیت درست باز ماند.»

 آقای اشراق می‌افزاید که در موج نخست کرونا، حدود پنجاه‌درصد از معاش کارمندان این رسانه پرداخت می‌شد و همین‌طور، یک الی دو مورد حذف نیروی کاری نیز داشته اند.

به گفته‌ی آقای اشراق، در زمان کرونا، هم‌کاری‌ها از طرف وزارت اطلاعات و فرهنگ و اداره‌ی ارتباطات استراتیژیک ریاست‌جمهوری سلیقه‌ای بوده و در قسمت توزیع اعلانات تجارتی، با همه رسانه‌های چاپی یک‌سان برخورد نشده است.

با این که شماری از مدیرمسوولان رسانه‌های دیگر، می‌گویند با استفاده از تجربه‌های موج نخست کرونا، می‌توانند بحران موج دوم را نیز مدیریت کنند؛ اما اذعان داشتند که همه‌ی ادعاها مبنا بر هم‌یاری اطلاعات و فرهنگ یا هم هر ارگان دیگر دولتی، نادرست است.

 کاغذ که می‌تواند از عوامل انتقال‌دهنده‌ی ویروس کرونا باشد، در زمان اوج فراگیری این ویروس در کشور، استفاده از آن متوقف می‌شود و رسانه‌های چاپی، به ناچار فعالیت‌های شان را به شکل آنلاین ادامه دادند.

با وجود امکان نشرات آنلاین در فصل فراگیری کرونا، مشکل‌های زیادی به دلیل محدودیت‌های صحی به وجود می‌آید که نیاز به هم‌کاری وزارت اطلاعات و فرهنگ دارد.

صدیق‌الله توحیدی، رییس کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغانستان، از دولت افغانستان و همه نهادهای حمایت‌کننده‌ی رسانه‌ها و خبرنگاران، خواهان هم‌کاری ملی و بین‌المللی است. به باور او برای نجات رسانه‌های آزاد افغانستان از بحران کرونا، باید سهم جداگانه‌ای مد نظر گرفته شود.

رسانه‌های افغانستان در کنار آسیب‌های مالی و محتوایی در دوره‌ی نخست همه‌گیری کرونا، قربانی جانی هم داشته اند. آقای توحیدی می‌گوید که در دوره‌ی همه‌گیری کرونا در کشور، پنج خبرنگار به اثر این ویروس جان شان را از دست دادند که دو تن شان کارمندان رسانه‌های چاپی بودند.

به دلیل نبود امتیاز‌های کاری برای خبرنگاران، مشکل‌ مالی و صحی دست به هم داده بسیاری از آن‌ها را از دایره‌ی فعالیت‌ها دور نگه داشته است. خبرنگارانی که برای اطلاع‌رسانی در زمان کرونا جان شان را از دست داده اند؛ هیچ یک دارای بسته‌های حمایت‌ مالی برای خانواده‌های شان نبودند.