جغرافیای افغانستان در سال ۱۳۹۹ خورشیدی، کانون خبرهای داغ و سرخط خبرهای دنیا بوده است. ۲۰ روز پیش از شروع سال ۱۳۹۹، توافق‌نامه‌ی صلح میان امریکا و طالبان در قطر امضا شد؛ توافقنامهای که هرچند در روزهای نخست، روزنه‌ای از امید را به‌روی شهروندان افغانستان گشود؛ اما پیامدهای جز تداوم جنگ و کشتارهای هدفمند برای شهروندان این کشور در پی نداشت.
زلمی‌خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی وزارت خارجه‌ی امریکا برای صلح افغانستان، پس از هژده‌ماه گفت‌وگو سرانجام در ۱۰ حوت ۱۳۹۸، توافقنامهای را با گروه طالبان امضا کرد. بربنیاد این توافق‌نامه، امریکا تعهد سپرد که سربازانش را تا ماه می ۲۰۲۱، به خانه فرا می‌خواند و در مقابل، طالبان تعهد سپردند که عملیات نظامی‌شان را در برابر نیروهای امریکایی، متوقف می‌کنند.
با آن‌که در امضای توافق‌نامه‌ی دوحه، دولت افغانستان حضور نداشت؛ اما رهبران این کشور، ناچار شد که زندانیان خطرناک طالبان را از بند رها کرده و گفت‌وگوهای مستقیم را برای رسیدن به صلح با هیئت طالبان، شروع کند.
واقعیت این است که سال گذشته، زندگی در سایه‌ی این توافق‌نامه برای شهروندان افغانستان سنگین تمام شده است. دولت افغانستان که از انتخابات جنجالی و نزاع میان دو تیم رقیب –دولت ساز و ثبات و همگرایی- بیرون آمد؛ در عمق بحران‌های صلح و جنگ دوباره فرو رفت. طبق آمارهایی که در رسانه‌ها منتشر شده است، نزدیک به پنجاه هزار شهروند افغانستانی، در سال ۱۳۹۹خورشیدی، کشته وزخمی شده‌اند.
توافق‌نامه‌ی سیاسی‌ای که میان رییس‌جمهور و رییس شورای عالی مصالحه‌ی ملی امضا شد.
نزاع انتخاباتی و توافق‌نامه‌ی سیاسی غنی و عبدالله
در سال ۱۳۹۸ انتخابات جنجالی ریاست‌جمهوری در افغاستان برگزار شد؛ پس از آن‌که کمیسیون مستقل انتخابات در ۲۹ دلو، محمد اشرف‌غنی را برنده این انتخابات اعلام کرد، داکتر عبدالله عبدالله نتیجه‌ی انتخابات را نپذیرفت و کمیسیون مستقل انتخابات را متهم به تقلب به نفع دسته‌ی انتخاباتی دولت‌ساز کرد.
همین بود که رهبران هردو دسته، هم‌زمان مراسم تحلیف را انجام دادند. هرچند شماری از کشورهای جهان، پیروزی اشرف‌غنی را تبریک گفت؛ اما کشورهای دیگر از داکتر عبدالله حمایت کرد. سرانجام، پس از فشارهای جامعه‌ی جهانی به ویژه امریکا و میان‌جیگری رهبران سیاسی افغانستان مانند؛ حامدکرزی، عبدالرب‌الرسول سیاف و محمد یونس قانونی، هردو طرف راضی شدند که توافق‌نامه‌ی سیاسی را در ۲۷ ثور ۱۳۹۹، امضا کنند.
بر مبنای این موافقت‌نامه، اشرف‌غنی، رییس‌جهور و داکتر عبدالله رهبری همه‌ی ابتکارات صلح افغانستان را به دوش گرفت و عبدالرشید دوستم یکی از پشتیبانان دسته‌ی انتخاباتی عبدالله عبدالله به رتبه‌ی مارشالی رسید.
بر بنیاد موافقت‌نامه‌ی غنی و عبدالله، شورای عالی مصالحه‌ی ملی متشکل از رهبران سیاسی و شخصیت‌های ملی، نمایندگان پارلمان، نمایندگان جامعه‌ی مدنی، زنان و جوانان برای رهبری گفت‌وگوهای صلح تشکیل شد؛ این شورا دارای دو بخش- مجمع عمومی و کمیته‌ی رهبری است. کمیته‌ی رهبری این شورا هفت ماه پس از امضای توافق‌نامه، در تاریخ ۱۵ قوس گشایش یافت و تا اکنون چهار نشست، داشته است.
برگزاری لویه‌جرگه برای آزادی ۴۰۰ زندانی خطرناک گروه طالبان.
آزادی زندانیان دو طرف درگیر جنگ و برگزاری لویه‌جرگه
آزادی ۵ هزار زندانی طالبان و ۱هزار زندانی نیروهای امنیتی از مواد مهم توافق‌نامه‌ی صلح امریکا با طالبان بود. بر این اساس، دولت افغانستان با آن‌که در نخست مخالف آزادی طالبان از زندان بود؛ اما ناچار، در چند دور بیش از ۵ هزار زندانی طالبان را از بند آزاد کرد.
رییس‌جمهور غنی، پس از امضای توافق‌نامه‌ی دوحه گفت: کسی نمی‌تواند دولت افغانستان را مجبور به آزادی دشمنانان و قاتلان شهروندانش کند. او، ضمن مخالفتش اضافه کرد، آزادی این زندانیان زمان‌بر و نیاز به مرحله‌بندی دارد.
با این‌حال، ۹ روز پس از امضای توافق‌نامه، مراسم تحلیفش برگزار شد؛ آقای غنی یک روز پس از این مراسم، دستور داد که ۵ هزار زندانی طالبان آزاد شود. در حکم آزادی زندانیان طالب که سه شنبه- ۲۰ حوت- صادر شد، آمده بود؛ در مرحله‌ی اول آزادی، ۱۵۰۰ زندانی طالب در طی چهار روز آینده شروع می‌شود و روزانه ۱۰۰ زندانی پس از گذراندن مراحل اداری آزاد خواهد شد. در این حکم، تأکید شده بود که همه‌ی زندانیان باید تعهدنامه‌ی کتبی بدهند که دیگر به میدان جنگ برنخواهند گشت.
پس از آزادی ۴۶۰۰ طالب که در چند مرحله صورت گرفت، رییس‌جمهور غنی، در روز عید قربان -۱۰ اسد ۱۳۹۸-، گفت: برمبنای فهرست پیشنهادی طالبان، ۴۶۰۰ طالب از زندان‌های دولت افغانستان آزاد شده است؛ اما در این فهرست، نام‌های ۴۰۰ زندانی «خطرناک» طالبان آمده است که او نظر به قانون اساسی و کد جزا صلاحیت رهایی آنان را ندارد. آقای غنی برای تصمیم‌گیری روی آزادی ۴۰۰ زندانی لویه‌جرگه مشورتی را برگزار کرد.
آزادی زندانیان طالبان از زندان‌های افغانستان.
لویه‌جرگه‌ی مشورتی به رهبری داکتر عبدالله عبدالله در ۱۶- ۱۸ اسد برگزار شد؛ پنجاه کمیته‌ی کاری لویه‌جرگه در قطع‌نامه‌‌شان به آزادی ۴۰۰ زندانی «خطرناک» طالبان موافقت کردند.
براین اساس، رییس‌جمهور غنی حکم آزادی این زندانیان را نیز امضا کرد؛ اما پس از آزادی ۸۰ زندانی، گفت؛ تا زمانی که کماندوهای ارتش افغانستان از زندان‌های طالبان رها نشوند، روند آزادی طالبان را متوقف می‌کند.
در واکنش به سخنان غنی، طالبان اعلامیه‌ای صادر کرده بودند که ۱هزار زندانی دولت افغانستان را آزاد کرده‌اند؛ اما چند روز بعد از آزادی کماندوهای باقی‌مانده نیز خبر دادند.
با این‌حال، یکی از مواد توافق‌نامه‌ی دوحه که پس‌لرزه‌های خطرناکی در میدان جنگ داشت، عملی شد. دولت افغانستان بارها ادعا کرد که زندانیان طالبان دوباره به میدان‌های جنگ برگشته‌اند.
گفتنی است که بر مبنای توافق‌نامه‌ی امریکا، دولت ترامپ سربازانش را در افغانستان تا ۲۵۰۰ نفر کاهش داد و قرار بود که این شمار نیز تا ماه می ۲۰۲۱ از افغانستان بیرون شوند؛ اما پس از روی‌کار آمدن جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا، سران ناتو و پنتاگون اعلام کردند که سربازانش را همچنان در افغانستان نگه می‌دارد.
شروع گفت‌وگوهای صلح افغانستان در قطر.
شروع گفت‌وگوها میان دولت افغانستان و طالبان
یکی از مواد توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان، شروع گفت‌وگوهای مستقیم میان دولت افغانستان و طالبان بود؛ این گفت‌وگوها به دلیل تأخیر آزادی زندانیان در زمان مشخص‌شده آن، شروع نشد؛ اما شش ماه پس از امضای توافق‌نامه‌ی دوحه، نمایندگان دولت افغانستان و گروه طالبان روبه‌روی هم در میز گفت‌وگوها، قرار گرفتند.
بر این اساس، گفت‌وگوهای مستقیم میان هیئت گفت‌وگوکننده‌ی دولت افغانستان و گروه طالبان در ۲۲ام سنبله ۱۳۹۹ با شرکت داکتر عبدالله عبدالله، مایک پمپئو، وزیر خارجه‌ی پیشین امریکا، زلمی‌خلیل‌زاد، نماینده ویژه‌ی امریکا برای صلح افغانستان، شیخ‌محمد بن عبدالرحمان ثانی، وزیر خارجه‌ی قطر در شهر دوحه، گشایش یافت. یک روز پس از گشایش، هیئت‌های تماس دو طرف برای توافق روی کارشیوه و دستور جلسه تشکیل شد؛ این گروه‌ها پس از سه ماه چانه‌زنی، در ۲۰ قوس روی کارشیوه‌ی گفت‌وگوها به توافق رسیدند.
قرار بود که کارشیوه و آجندای گفت‌وگوهای صلح افغانستان در دور نخست نشست‌ها مشخص شود؛ اما بنابر خواست‌های «جنجالی» طالبان –مبنابودن توافق‌نامه‌ی دوحه و مذهب حنفی- تنها روی کارشیوه توافق شد و صحبت روی آجندا به دور دوم گفت‌وگوها ماند؛ ازاین‌رو، هیئت‌های گفت‌وگوکننده‌ی دو طرف در ۲۴ قوس به وقفه‌ی بیست روزه رفتند.
قرار بود که دور دوم گفت‌وگوها در ۱۶ جدی سال ۱۳۹۹، شروع شود. با آن‌که هیئت دولت افغانستان در روز مشخص‌شده به دوحه برگشت؛ اما شماری از رهبران هیئت طالبان در دوحه حضور نیافتند؛ کاری‌که انتقادهای رهبران دولت افغانستان را به‌همراه داشت.
شماری از هیئت دولت افغانستان، در ۱۲ دلو گفتند که هیئت دولت افغانستان از ۱۶ جدی تا اکنون آماده‌ی گفت‌وگوها بوده‌اند؛ اما طالبان هنوز در میز گفت‌وگوها حاضر نشده‌اند. رسول طالب، عضو هیئت گفت‌وگوکننده‌ی دولت افغانستان گفت: «طالبان میز گفت‌وگوها را رها کردند و برای انحراف افکار عامه، بهانه‌های غیرموجه را مطرح می‌کنند.» این در حالی بود که جو بایدن به جای دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا شد. آقای بایدن در روزهای نخست کاری‌اش دستور داد که حاشیه‌های توافق‌نامه‌ی دوحه را بررسی می‌کند.
گمانه‌ها بر این بود که هیئت گفت‌وگوکننده‌ی طالبان منتظر بررسی توافق‌نامه دوحه، توسط سیاست‌گذاران جدید امریکا استند و شماری از رسانه‌های افغانستان نیز گزارش داده بودند؛ هیئت طالبان که در ۷ دلو، رهسپار ایران و روسیه شده‌اند، به دلیل محدودیت‌های کرونا راهی دوحه شده نمی‌توانند و به این دلیل گفت‌وگوها متوقف شده است.
بایدن و طرح حکومت انتقالی برای صلح افغانستان
پس از روی کار آمدن جو بایدن، زلمی‌خلیل‌زاد به سمتش باقی ماند. آقای خلیل‌زاد در ۱۰ حوت با طرح «دولت انتقالی صلح افغانستان» و نامه‌ی از آنتونی بلینکن، وزیر خارجه‌ی امریکا، به کابل آمد.
خلیل‌زاد، در این سفر که با رهبران دولت افغانستان و شماری از چهره‌های سیاسی کشور، دیدار داشت، پیش‌نویس طرحی را به‌عنوان نقشه راه ایجاد حکومت انتقالی، به رهبران سیاسی افغانستان سپرد. در این طرح، ساختار جدید سیاسی به نام «دولت انتقالی صلح افغانستان» پیش‌بینی شده است که دارای «سه قوای مستقل؛ اجراییه، شورای ملی و قوه قضاییه‌ای که دارای دادگاه عالی و دادگاه‌های محلی» خواهد بود. بر اساس این سند «یک شورای عالی فقه اسلامی و یک کمیسیون تعدیل قانون اساسی» نیز ایجاد می‌شود.
در این طرح، همچنان گفته شده است که نشست بزرگان سیاسی افغانستان و نمایندگان کشورهای منطقه با محوریت سازمان ملل متحد در شهر استانبول ترکیه برای تصمیم‌گیری روی نظام آینده‌ی سیاسی افغانستان برگزار شود.
پس از ارایه‌ی پیش‌نویس «توافق‌نامه‌ی صلح افغانستان» رهبران دولت افغانستان و گروه طالبان در نشست ترویکای توسعه‌یافته -امریکا، روسیه، چین به اضافه‌ی پاکستان که در ۱۸ مارچ در مسکو برگزار شد، دعوت شدند. در این نشست یک‌روزه، ۱۶نفر از دولت افغانستان به‌شمول چهره‌های سیاسی این کشور، ۱۰ نفر از نمایندگان طالبان، به اضافه‌ی نمایندگان ترکیه و قطر، شرکت کردند.
نشست مسکو در مورد روند صلح افغانستان
این همه در حالی است که میدان جنگ در سال ۱۳۹۹ خورشیدی با مقایسه به سال ۱۳۹۸، داغ‌تر بوده است. اداره بازرس ویژه‌ی امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار)، گزارش داده است که از زمان امضای توافق‌نامه‌ی امریکا با طالبان تا اکنون، حمله‌های طالبان در هر سه ماه، در مقایسه با سه ماه مشابه آن در سال ۲۰۱۹ بیشتر بوده است. «گروه طالبان تا اکنون تاکتیک‌ها و اهداف خود را تغییر نداده و سطح خشونت‌ها هنوز هم در افغانستان بالا است.»
با این‌حال، قرار است که نشست استانبول در ماه اپریل برگزار شود. با آن‌که وزارت خارجه‌ی افغانستان اعلام کرده که این نشست مکمل نشست دوحه است؛ اما مشخص نیست که در این نشست چه نسخه‌ی برای نظام آینده‌ی سیاسی افغانستان تجویز می‌شود.
کارشناسان سیاسی افغانستان باور دارند که این‌بار، طرح خلیل‌زاد برای صلح افغانستان به دولت افغانستان تحمیل خواهد شد. اسدالله ندیم، در صحبت با روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که امریکا و روسیه لباس خام‌دوز برای دولت افغانستان آماده کرده است و قرار است که این لباس را در نشست استانبول به تن دولت افغانستان بدهند. به گفته‌ی او، حکومت انتقالی برای صلح که امریکا و روسیه به آن، تاکید دارد، آمدنی است.
