نامم را در کجای شناس‌نامه نوشته اند که نمی‌بینم!

کمیته‌ی قوانین کابینه‌ی دولت جمهوری اسلامی افغانستان، در یک اقدام بی‌سابقه دو شنبه، ۲۳سنبله‌‌ی‌ سال روان، در یک جلسه‌ی فوق‌العاده تحت ریاست معاون دوم رییس‌جمهور و رییس کمیته‌ی قوانین، درج نام مادر در شنا‌س‌نامه‌ی الکترونیکی را تصویب کرد.
این لایحه در صورتی که در پارلمان نیز تصویب شود، جنبه‌ی قانونی و اجرایی خواهد گرفت. این اقدام حکومت از سوی رسانه‌های ملی و بین‌المللی و فعالان حقوق زن و هم‌چنین نهادهای مدنی مورد استقبال گسترده قرار گرفت.
شماری از شهروندان پس از این که درج نام مادر در شناس‌نامه‌ی الکترونیکی از سوی کمیته‌ی قوانین تصویب شد، با نوشتن نام مادر شان در برگه‌های فیسبوک شان از این تصمیم استقبال کرده و آن را یک گام بزرگ تاریخی در راستای برابری جنسیتی دانستند.
داکتر حمیرا قادری، نویسنده و فعال حقوق زن، می‌گوید: «درج نام مادر در شناس‌نامه‌ها، می‌تواند منجر به ‌ایجاد جایگاه در زنان و باعث دیدن یک زن در جامعه شود و به زنان هویت مستقل می‌بخشد.»
درج نام مادر در شناس‌نامه‌ی تابعیت در حالی از سوی کمیته‌ی قوانین کابینه تصویب می‌شود که هنوز هم، شمار زیادی از شهروندان از گرفتن نام مادر شان شرم دارند و آن را خلاف غیرت افغانی می‌دانند.
خانم قادری می‌گوید: «تابو‌های فرهنگی تغییر می‌کند. این کلان کار است نباید کوچک بشماریم.»
نام مادر پس از آن در شناس‌نامه‌ی تابعیت درج می‌شود که شماری از زنان افغانستان، سه سال پیش، کارازاری را زیر نام «نامم کجاست؟» در شبکه‌های اجتماعی راه انداخته بودند.
با این حال اما هنوز هم سنتی‌بودن جامعه‌ی افغانستان باعث شده است که درج نام مادر در شناس‌نامه‌های تابعیت، اختیاری باشد نه اجباری!
اگر فردی بخواهد، نام مادرش در شناس‌نامه‌ اش درج می‌شود و اگر نخواهد، نه!
درج نام مادر در کنار نام پدر در شناس‌نامه‌ی فرزندان، نه تنها احترام به کرامت انسانی و رعایت حقوق مدنی مادران و پاس‌داری از زحمات مادرانه‌ی آن‌ها است، بلکه حق شرعی‌ مادران نیز است؛ حقی که سنت‌های دست‌ و پاگیر جامعه آن را از مادران گرفته است.
محمد ذاکر فایز، استاد دانشگاه می‌گوید: «درج نام مادر در شناس‌نامه‌ها به زودی شاید تغییراتی وارد نکند؛ ولی در درازمدت برای شکستن تابوی مردسالای و عرف و عادات نادرستی که بردن نام مادر را ننگ و غیرت می‌پندارد، نقش خواهد داشت. »
این که آیا با درج نام مادر در شناس‌نامه می‌شود عرف ناپسند و برخورد مالکانه با زنان را در جامعه کم‌رنگ کرد و در درازمدت به برابری جنسیتی رسید، پیش‌بینی آن دشوار می‌نماید؛ اما به باور کارشناسان جامعه شناسی، درج نام مادر در شناس‌نامه‌ی تابعیت، می‌تواند زنان را برای رسیدن به برابری جنسیتی در جامعه‌ی افغانستان یک پله نزدیک‌تر کرده و اندکی هم، از اثر حاکمیت سنت بر حقوق زنان کم کند.
آقای فایز می‌گوید: «درج نام مادر در شناس‌نامه؛ گامی است که برای بیرون‌ساختن زنان از دایره‌ی عادات اجتماعی برداشته می شود.»
درج نام مادر در شناس‌نامه آن هم در کشور به شدت سنتی افغانستان، می‌تواند حرکتی به پیش برای زنان باشد؛ اما استفاده‌ی ابزاری از دین و وجود سنت‌های زن‌ستیزانه هم‌واره به عنوان چالش‌های بنیادی سر راه زنان و رسیدن به حقوق شهروندی شان مثل دیواری قد کشیده است؛ چیزی که باعث شده است با گذشت دو دهه از دموکراسی نو افغانستان، هنوز هم زنان نتوانند، به حقوق طبیعی شان در این کشور برسند.
هر چند علمای دینی، می‌گویند که گرفتن نام زن هیچ مشکل شرعی ندارد؛ اما در کنار سنت، خوانشی که از اسلام در میان شهروندان افغانستان وجود دارد باعث شده است، گرفتن نام زنان برای شمار زیادی از مردان این کشور، ننگ و عار به شمار برود.
امید افغان، جامعه شناس، می‌گوید که جامعه‌ی افغانستان، بسترهای مختلفی دارد که از آن جمله در بسترهای حوزه‌ی دینی، گرفتن نام زن کدام مشکل ندارد؛ اما در حوزه‌ی فرهنگی، گرفتن نام زن به شکل بزرگ آن جا باز نکرده است؛ چیزی که باعث شده است شهروندان افغانستان آن را ننگ و عار بدانند.
با این حال تقرری زنان در بست‌های مختلف دولتی در چند سال اخیر و راه‌یافتن شان در پارلمان و حکومت و دیگر نهادهای کاری، تا اندازه‌ی زیادی می‌تواند تابوبودن گرفتن نام زن را کم‌رنگ کند.
شمار زیادی از زنان از درج نام مادر در شناس‌نامه‌ی تابعیت خوشحال استند و آن را دست‌آورد مهمی می‌دانند.
مریم ولی، باشنده‌ی کابل می‌گوید: « این اقدام دولت را به فال نیک می‌گیریم و خرسند استم که نام مادرم در کنار نام پدرم درج می شود.»
او در ادامه می‌افزاید: « من با کمال افتخار نام مادر خود را درج می‌کنم و این تابو که هم‌واره در این سرمین حاکیم بوده را از بین می‌برم.»
زهرا باشنده‌ی دیگر کابل که مادر سه فرزند است، می‌گوید:« از این که اسم ما در کنار اسم شوهر ما در شناس‌نامه‌ها درج می‌شود خوشحال استیم و به ما یک هویت مستقل می‌بخشد.»
زهرا از این که هم‌واره با پسوند فرزندانش یاد می‌شد، احساس ناراحتی برایش دست می‌داد. او می‌گوید؛ مادری که همه‌ی‌ عمر برای کودکان و خانواده‌ اش زحمت می‌کشد؛ اما این که بدون هویت دفن می‌شود، تاسف‌آور است.
با این حال، اما گفت‌وگوهای صلح با طالبان و نتیجه‌های احتمالی آن، زنان افغانستان را بیش‌تر از پیش نگران از دست دادن حقوق و امتیازهای شان کرده است؛ حقوقی که در دو دهه‌ی گذشته به دست آورده اند که درج نام مادر در شناس‌نامه‌های الکترونیکی نیز یکی از آن‌ها است. زنان افغانستان که تجربه‌ی زندگی در دوره‌ی حاکمیت طالبان را دارد و همین‌گونه نسل نو زنان افغانستان، از گنگ‌بودن گفت‌وگوهای صلح نگران اند و ترس آن را دارند که دولت افغانستان، برای برقراری صلح، به خواست‌های زن‌ستیزانه‌ی طالبان تن بدهد؛ احتمالی که زنان افغانستان را بیش‌تر از هر چیزی نگران کرده است.
عطیه مهربان، فعال مدنی، می گوید که طالبان باورهای بسته خود را نسبت به دین بیش‌تر اولویت می‌دهند.
به باور خانم مهربان، طالبان هیچ‌گاه حاظر نخواهند شد که حقوق شهروندی زنان را بپذیرند؛ گروهی که زن را جنس دوم و دلیل آفرینش آن را خدمت‌گزاری به مردان می‌داند.