گزارشگران: عبدالرازق اختیاربیگ و روحالله طاهری
پس از آتشسوزی در بندر اسلامقلعه در مرز افغانستان و ایران، بهای مواد نفتی و غذایی به گونهی سرسامآوری افزایش یافته است. این آتشسوزی یک هفته پیش رخ داد که در آن، دستکم ۲۵۰۰ موتر حامل گاز، تیل و مواد غذایی در آنجا متوقف بود که بیشتر از ۱ هزار آن آتش گرفته است.
امین بابک، سخنگوی اتاق تجارت و سرمایهگذاری افغانستان، به روزنامهی صبح کابل، میگوید که ۶۰ درصد موترهایی که در زمان آتشسوزی نابود شدند، دارندهی مواد نفتی بود و ۴۰ درصد دیگر مواد غذایی و مواد ابتدایی برای کارخانههای تولیدی.
همچنان به گفتهی مسئولان در ریاست اتاق تجارت و سرمایهگذاری هرات، بیش از هزار موتر شامل مواد نفتی و مواد غذایی دوباره به ایران برگردانیده شده است که از این میان، ۳۰ درصد اموال احتمال دارد تا برگشت به افغانستان، فاسد شود.
پس از آتشسوزی در بندر اسلامقلعه تا هنوز واردات از این بندر از سر گرفته نشده است؛ در حالی که ۴۰ درصد مواد نفتی موردنیاز کشور از طریق این بندر وارد میشد. از فردای روز آتشسوزی در بندر اسلامقلعه، نرخ مواد نفتی و غذایی در بازارها افزایش چشمگیری داشته است. در حالی که یک کیلو گاز در ابتدای هفتهی پیش، به ۵۵- ۶۰ افغانی در بازارهای کابل به فروش میرسید، روز جمعه (۱ دلو)، به ۱۰۰ تا ۱۳۰ افغانی فروخته میشد که افزایش صدردصدی را نشان میدهد.
همچنان، قیمت یک لیتر تیل پترول در تانکهای تیل به ۵۰ افغانی رسیده است؛ در حالی که در هفتههای گذشته، یک لیتر آن از ۳۸ تا ۴۰ افغانی به فروش میرسید.
همینگونه، تغییرات زیادی در قیمت مواد غذایی نیز رونما شده است. یک بوری آرد ۵۰ کیلویی پیشازاین در بازارهای کابل از ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ به فروش میرسد؛ اما تا روز جمعه قیمت یک بوری آن به ۲ هزار افغانی رسیده بود که ۳۰۰ افغانی افزایش در یک بوری را نشان میدهد.
از سویی هم بهای برخی از سبزیها نیز در بازارهای کابل تا دو برابر افزایش یافته است. شماری از فروشندگان میگویند که تا یک هفته پیش، قیمت یک سیر بادنجان سیاه در بازار کابل، ۲۵۰ افغانی بود؛ اما اکنون به ۵۰۰ افغانی خریدوفروش میشود.
افزایش بهای مواد نفتی و غذایی، سبب نگرانی شدید باشندگان کابل شده است. این افزایش یکبارگی بیشتر طبقهی فقیر جامعه و کارگران روزمزد را آسیبپذیر کرده است. خداداد، مرد میانسالی که سرپرستی ۱۰ نفر را در خانه دارد و روز را با بارکشی میگذراند، میگوید که روزانه ۵۰- الی ۱۰۰ افغانی از طریق انتقال بار برای دیگران بهدست میآورد.
خداداد که از این وضعیت سخت نگران زندگی روزهمرهاش است، میگوید: «از صبا تا بیگاه د ای خاک میشینیم، خوب که کار کنیم روز ۱۰۰ افغانی است. ای ر نان خشک بخیریم یا گاز. او روز دیگه، پیسه دو روز کار خوده دو کیلو گاز خریدم.»
آتشسوزی بندر اسلامقلعه، همینگونه روی کار رانندگان نیز تأثیر گذاشته است. ابوذر، رانندهی تکسی در کابل، میگوید: «همیالی هم چراغ موترم سرخ شده؛ یعنی تیل ندارد. قبلاً یک گیلن تیل ر ۲۰۰ افغانی میخریدیم، حالی ۲۵۰ افغانی شد. وقتی سواری والا سوال میکنه که تا شهر نو چند میری، میگی که ۲۰۰ افغانی. دیگه حاضر نیست بالا شوه.»
عوامل افزایش یکبارگی بهای نفت و مواد غذایی
افزایش بهای گاز و نفت و مواد غذایی تنها به آتشسوزی در بندر اسلامقلعه خلاصه نمیشود؛ ۶۰ درصد مواد نفتی و گاز و بخش زیادی از کالاهای موردنیاز کشور از راه بندر حیرتان، آقینه و شیرخان بندر به کشور وارد میشود.
دستکم یک هفته میشود که ترکتباران ولایت بلخ، به دلیل عدم رهایی عبدالرئوف؛ کودک ۹ سالهای که ماهها پیش از سوی آدمربایان در بلخ ربوده شده بود، سه بندر کلیدی – حیرتان، آقینه و شیرخان بندر- را به روی رفتوآمد موترهای تجاری بستهاند.
این معترضان، هشدار دادهاند تا زمانی که این کودک خردسال آزاد نشود، این بندرها دوباره باز نخواهد شد.
همینگونه از یک هفته به اینسو، قسمتهایی از شاهراههای اصلی کشور از سوی رانندههای معترض بسته شده و به موترهای حامل کالاهای تجارتی اجازهی رفتوآمد داده نمیشود. رانندگان معترض، تأکید میکنند که تا رسیدن به مقصد، مجبورند به سه گروه -طالبان، تفنگداران مسلح و نیروهای پولیس- باج بدهند.
بسته ماندن این شاهراهها، مشکلات زیادی را برای شهروندان و تاجران به بار آورده است. بیشتر این موترها، با کالاهای تجاری به شمول مواد غذایی؛ سبزی و میوه تازه بارگیری شده و در جریان این مدت، بخشی از کالاها نیز فسا شده است. اینها از مهمترین عواملیاند که این روزها سبب افزایش بهای مواد نفتی و غذایی در کشور شده است.
بهصورت کلی، مسئولان، دلیل گران شدن گاز در زمستانها را قاچاق گاز از افغانستان به پاکستان، مسدود بودن بندرها و راهها، نبود ذخایر استراتژیک گاز و عدم موجودیت امکانات تولید گاز مایع در افغانستان میدانند.
در همین حال، زبیر عظیمی، رییس تنظیم امور ذخایر ریاست عمومی تصدی مواد نفتی، به روزنامهی صبح کابل میگوید؛ در شرایطی که همهی راههای وارداتی بسته است، مطلقاً قیمتها افزایش پیدا میکند. «راهبندی است. راه حیرتان، آقینه و شیرخان بندر مسدود است، ترانسپورتها هم تظاهرات کردند. در بندر اسلامقلعه هم آتشسوزی شد. ما زیادترین گاز را از این بندر وارد میکردیم.»
مسئولان در ریاست توزیع مواد نفتی، تأکید میکنند که بلند بودن نرخ مواد نفتی موقتی است و بهزودی قیمتها به حالت نرمال آن بر خواهد گشت.
قیس تاجزاده، رییس توزیع مواد نفتی، به روزنامهی صبح کابل میگوید که افزون بر بسته شدن سه بندر مهم، شاهراه کابل-کندهار نیز به روی موترها بسته است و رانندگان معترض به رانندههای موترهای حامل گاز اجازهی ورود به کابل را نمیدهند.
آقای تاجزاده افزود: «اینجه همو موضوع احتکار است. خود ما فروشنده استیم، میدانیم که این مشکل موقتی است. دوباره قیمت تیل نرمال میشود.»
در همین حال، مسئولان در وزارت تجارت و صنعت، دکانداران و فروشندگان را متهم به احتکار و گرانفروشی میکنند و میگویند که آنها از وضعیت پیشآمده در کشور، سوءاستفاده میکنند و قیمتها را به گونهی خودسرانه بلند میبرند.
فواد احمدی، سخنگوی وزارت تجارت و صنعت، به روزنامهی صبح کابل میگوید که صادرات و واردات بهجز مرز اسلامقلعه، از سایر بندرها همانند گذشته جریان دارد.
آقای احمدی میگوید: «در برخی از جاهای شهر کابل بهطور خودسر قیمتها را بلند بردهاند. شاهراهها هم بند نیست. تنها اتحادیه ترانسپورت بخش خصوصی، اینها تظاهرات کردند. ما ذخایر دولتی داریم که در فصلهای مشخص گاز در آن جمعآوری میشود و مردم میتوانند از تانکهای دولتی با نرخ روز خریداری کنند.»
او تأکید کرد، کسانی که دست به احتکار میزنند از طریق مسئولان بخش مربوطه شناسایی میشوند و با آنها برخورد قانونی خواهد شد.
با اینهمه، ریاست عمومی تصدی مواد نفتی، معلومات میدهد که سالانه دستکم ۷۰۰ هزار تن گاز مایع وارد افغانستان میشود که از آن برای پختوپز استفاده میشود. از مجموع گاز وارداتی افغانستان، ۴۵- ۵۰ درصد آن از کشور ایران و از طریق بندر اسلامقلعه وارد میشود.
از سویی هم افغانستان در حال حاضر چندین ذخایر استراتژیک در ولایتهای کابل، هرات، کندهار، غور، آقینه، حیرتان، بدخشان و پروان دارد که بخشی از این ذخایر دولتی و بخشی از آن از سکتور خصوصی است.
افزایش بهای مواد نفتی و غذایی، مشکل همهسالهی شهروندان افغانستان است؛ اما با این حال، حکومت و مسئولان ادارههای موظف تا اکنون نتوانستهاند راهحل اساسی برای پایان این معضل پیدا کنند.