نویسنده: جاوید جاوید
امریکا به تازه‌گی هشدار کاهش کمک سالانه یک میلیارد دالر را به افغانستان در سال های ۲۰۲۰ و۲۰۲۱ داده است. علت این اقدام، رفتار های ناامید کننده‌ی دو رهبر سیاسی در کابل خوانده شده است. امریکا برای عملی کردن توافق با دشمن بیست ساله اش (طالبان)، به دوست استراتیژیکش (دولت افغانستان)، هشدار کاهش کمک یک میلیارد دالری را در سال جاری داده و گفته است در صورت که کابل سهولت‌های لازم را برای توافق‌نامه‌ی صلح امریکا با طالبان فراهم نکند، فشارهای اقتصادی در آینده بیشتر خواهد شد. حالا پرسش این است که واقعاً امریکا کمک‌هایش را به افغانستان کاهش می دهد؟ یا کمک‌های اقتصادی عجالتاً ابزار فشار واشنگتن بر کابل است؟
آنچه گذشت
دولت امریکا پس از یازده بار گفت‌وگو در مدت ۱۸ ماه، در تاریخ ۲۹ فبروری، در یک اقدام تاریخی با گروه طالبان در دوحه‌ی قطر توافق‌نامه‌ی صلح امضا کرد؛ توافق‌نامه‌ی که نوید پایان دو دهه جنگ خونین را می‌داد. بر اساس این توافق‌نامه، تمام نیروهای امریکایی در مدت ۱۴ ماه آینده، افغانستان را ترک خواهند کرد و مرحله‌ی دیگری از تلاش‌‌ها برای برقراری صلح آغاز خواهد شد که هدف آن مصالحه میان طالبان و دولت افغانستان است.
توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان، روی چهار بخش عمده متمرکز شده است؛ ضمانت گروه طالبان در عدم استفاده از خاک افغانستان علیه امنیت امریکا و متحدان آن، ارائه‌ی جدول زمانی خروج کامل نیروهای امریکایی و ناتو ظرف ۱۴ ماه آینده، برگزاری مذاکرات بین‌الافغانی در دهم مارچ و بحث روی یک آتش‌‌بس همه جانبه در جریان مذاکرات بین‌الافغانی.
در این توافق‌نامه، امریکا همچنان متعهد شده که ظرف ۱۳۵ روز، نیروهای خود را به ۸۶۰۰ نفر کاهش دهد و بقیه‌ی نیروهای خود را ظرف ۹ ماه آینده، از افغانستان خارج کند. آزادی ۵ هزار زندانی طالبان از زندان‌های دولت افغانستان و رهایی یک هزار تن از کسانی که در نزد طالبان اسیر شده اند، درجریان ده روز، در این توافق‌نامه نیز ذکر شده است؛ اما پس از امضای این توافق‌نامه در کابل، تنش‌های سیاسی بیشتر شد؛ تحلیف موازی، اعلان دو حکومت، رهایی مشروط زندانیان از سوی حکومت اشرف غنی، تأخیر دراعلان لیست هیأت مذاکره کننده، سبب شد تا پای مقام‌های بلند پایه‌ی امریکایی به کابل کشانیده شود.
بن‌بست سیاسی؛ پومپئو وارد می‌شود
در تاریخ ۲۳ مارچ، مایک پومپئو، وزیر خارجه‌ی ایالات متحده امریکا به کابل آمد، سفری‌که به نظر می‌رسید در نتیجه‌ی آن، هر دو طرف برای کنار آمدن متقاعد می‌شوند. پومپئو، دو رقیب را جداگانه ملاقات کرد تا بن‌بست سیاسی را بشکند؛ اما موفق نشد. او بالاخره، بیانیه‌ی شدیداللحن صادر کرد و هشدار از کاهش دو میلیادر دالر امریکایی را به افغانستان به دلیل اختلاف بر سر کرسی ریاست‌جمهوری و ایجاد نشدن حکومت فراگیر، در سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ داد.
سیاست تهدید و تحبیب
در علم سیاست و روابط بین‌الملل، سیاست چماق و هویج(Stick and Carrot Approach) زمانی به کار می‌رود که به کشوری هم پیشنهادهای تشویقی ارائه شود و هم او را با برخی مجازات تهدید کنند. به گونه‌ی نمونه، امریکا از زمان حضور دیپلماتیکش در افغانستان، همواره از کمک‌های مالی به عنون یک ابزار عمده، برای وادارکردن سیاسیون به رفتار هم‌سو با امریکا کار گرفته است.با این حال، پس از آن که رفتارهای کابل به مذاق واشنگتن خوش نخورد، واشنگتن سیاست تهدید و تحبیب را پیشه کرد؛ اگر رهبران افغانستان رفتار بد کنند، تنبیه می‌شوند (تهدید کاهش کمک دو میلیارد دالر در دو سال آینده؛ اما اگر رفتار شان مناسب بود، همه چیز سر جایش است.
دوئل دو دکتر
پس از آن که، وزارت خارجه‌ی امریکا طی اعلامیه‌ی تند و تیزی از کاهش دو میلیارد دالر واشنگتن به کابل در جریان دو سال آینده خبر داد و از تنش‌ها میان دو دکتر، ابراز تاسف کرد و این تنش‌ها را اهانت به افغان‌‌ها و امریکاییها دانست؛ اشرف غنی در یک پیام ویدیویی اعلام کرد که کاهش کمک‌ها، بر بخش‌های کلیدی دولت تاثیر مستقیم نخواهد داشت و دولت او تلاش می‌کند با روش ریاضتی و با جستجوی منابع بدیل اقتصادی، این خلا را پر کند. این در حالی گفته می‌شود که بودجه‌ی ملی افغانستان برای سال ۲۰۲۰ در حدود ۵/۵ میلیارد دالر در نظر گرفته شده است که نزدیک به ۵۲فیصد آن توسط کمک‌های بین‌المللی و از این میان بیشتر از ۳۰ درصد آن توسط امریکا تمویل می‌شود. از سویی، به قول خود دکتر غنی، بیشتر ۵۰ درصد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. با توجه به این وضع، چگونه خلاء کمک‌های امریکا با روش ریاضتی پُر می‌شود و به مشکلات اقتصادی مردم که هر روز به تهدید‌های متعدد مثل، خطرهای صحی کووید-۱۹ روبه‌رو اند، رسیدگی می‌شود، گذر زمان پاسخ آن را خواهد داد؛ اما عبدالله عبدالله، قطع کمک یک میلیارد دالری امریکا را به افغانستان جبران ناپذیر خوانده است. با وجود هشدارهای امریکا، تنش‌ها میان ارگ و سپیدار هنوز پا بر جاست.
چرا چنین شتابان
آیا تهدید کاهش کمک‌ها از سوی امریکا برای افغانستان به واقعیت مبدل می شود؟ براساس یک گزارش «سیگار، اداره‌ی سرمفتش ویژه برای بازسازی افغانستان» که در ماه مارچ ۲۰۱۹ میلادی منتشر شده است، ایالات متحده‌ی امریکا، از سال ۲۰۰۱ میلادی به این طرف بیش از ۷۸۰ میلیارد دالر، در مجموع برنامه‌‌هایش در افغانستان تخصیص داده است؛ از این میان، مجموع پول‌‌های اختصاص یافته برای امور بازسازی و مصارف مربوط آن از سال مالی ۲۰۰۲ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۸ نزدیک به ۱۳۲ میلیارد دالر است.
با توجه به مصارف گزافی که امریکا در افغانستان کرده است، به نظر نمی‌رسد که امریکا با کاهش کمک‌هایش در پی شکست و یا فروپاشی دولت در افغانستان باشد. تهدید کاهش کمک دو میلیارد دالری که در اعلامیه‌ی وزارت خارجه‌ی امریکا آمده است؛ مشروط به حل نشدن تنش‌ها میان غنی و عبدالله است و علت این تهدید، عجالتاً ابزارِ برای اعمال فشار از سوی واشنگتن برای تمکین کابل است.
ناگفته نماند، از منظر تئوریک، امریکاییها در سیاست خارجی، متأثر از دکترین واقع‌گرایی اند، برای واقع گرایان بر سر قدرت در واشنگتن، مهم نیست چه کسی یا چه نوع نظامی در افغانستان حاکم خواهد بود، مهم این است که مناسبات قدرت در افغانستان به منافع امریکا صدمه وارد نکند. امریکاییها در بیشتر موارد نشان داده اند که برای منافع ملی شان می‌توانند، دست به هر کاری بزنند. در صورتی که به هشدارهای امریکا توجه نشود، پیش بینی‌های روبین بارنت، افغانستان شناس امریکایی که در مقاله‌ی اخیرش از فروپاشی حکومت و تکرار سال‌های ۹۰ در نتیجه‌ی قطع کمک‌ها کرده است، دور نخواهد بود.
