پول الکترونیک؛ بدیلی برای بانک‌نوت‌های فرسوده‌ی افغانی

مهدی غلامی
پول الکترونیک؛ بدیلی برای بانک‌نوت‌های فرسوده‌ی افغانی

نیاز بشر به دادوستد و معامله‌های اقتصادی برای تداوم زندگی، باعث شده که مفهوم بسیار تأثیرگذاری به نام پول در زندگی انسان‌ها به وجود بیاید. البته پولی که امروز آن را در قالب بانک‌نوت یا اسکناس می‌شناسیم، هیچ ارزشی برای انسان‌های قرن ده میلادی یا پیش از آن نداشت. در آن سال‌های بسیار دور، مردم برای به دست آوردن کالای مورد نیاز شان، باید در برابر آن، کالای دیگری ارائه می‌کردند که رضایت فروشنده را جلب می‌کرد و کسی حاضر نبود به خاطر یک کاغذ، به شما چیزی بفروشد. پس از آغاز دادوستدها و گذر از عصر معاملات پایاپای، پول، چه در فُرم سکه‌ی طلا یا نقره و چه اکنون در شکل بانک‌نوت، تنها عاملی بود که دادوستدها را امکان‌پذیر می‌کرد.
هر چه کشورها به رفاه و پیش‌رفت بیشتری دست یافتند، به همان اندازه استفاده از بانک‌نوت یا همان پول کاغذی را کاهش دادند. چرخش پول فیزیکی یا بانک‌نوت‌ها در میان شهروندان کشور و استفاده‌ی مکرر از آن در دادوستدها، بسیار هزینه‌آور است؛ زیرا دست به دست شدن پول فیزیکی در میان مردم، باعث فرسوده شدن آن می‌شود و دولت برای چاپ مجدد آن باید پول مصرف کند. شریف‌الله شگیوال، سخن‌گوی بانک مرکزی، به روزنامه‌ی صبح کابل گفت: «سالانه ۳٫۸ میلیارد افغانی از بازارهای کشور جمع‌آوری و سوختانده می‌شود.»
گذشته از این که مردم نیز توجه بسیار کمی به نگه‌داری مناسب از پول دارند؛ وارد شدن پول الکترونیکی به بازار، می‌تواند از بسیاریِ هزینه‌های اضافی در چاپ دوباره‌ی پول جلوگیری کرده و روند دادوستد میان مردم را خیلی آسان‌تر از پیش کند. دو سال پیش، مسؤولان بانک مرکزی کشور گفته بودند که به طور میانگین، سالانه سه میلیارد و سه‌صد میلیون افغانی بانک‌نوت در سراسر کشور فرسوده می‌شود و آن‌ها چاره‌ای جز سوزاندن آن ندارند؛ اما گفته می‌شود سوزاندن این پول‌ها نیز به اندازه‌ی کافی شفاف نیست و بخشی از پول‌های فرسوده راه شان را دوباره به بازارهای افغانستان باز می‌کنند. با این حال، شگیوال، سخن‌گوی بانک مرکزی، از شفاف بودن این روند اطمینان می‌دهد و می‌گوید: «روز شنبه (۳ حوت) در حضور دو رسانه‌ی دیداری، بانک‌نوت‌های فرسوده سوراخ شدند. ما پول‌های کهنه را قرنطین می‌کنیم و روی آن مُهر غیرقابل استفاده بودن وجود دارد. هیچ بانک‌نوت سوراخ یا مُهردار که مشخص می‌کند قابل استفاده نیست، در بازار دیده نمی‌شود. در روند سوختاندن پول‌های فرسوده، دو نماینده‌ی مجلس نمایندگان، یک نماینده‌ی مجلس بزرگان، یک نماینده از وزارت مالیه، نماینده‌ی وزارت عدلیه و چندین نماینده از بانک مرکزی حضور دارند.»
سخن‌گوی بانک مرکزی می‌گوید که هم‌اکنون نزدیک به ۲۵۸ میلیارد افغانی در سراسر کشور در چرخش است؛ اما با ترویج پول الکترونیکی و کمتر استفاده شدن پول فیزیکی، می‌توان فرسوده شدن سالانه‌ی پول‌ها را کاهش داد.
گر چه به طور کامل نمی‌توان پول فیزیکی را از کشور حذف کرد؛ اما بانک مرکزی و دولت افغانستان می‌تواند با الکترونیکی کردن سیستم معاملات تجارتی، گردش پول فیزیکی در میان مردم را کاهش دهد تا هم از فرسوده شدن آن جلوگیری و هم معاملات زودتر انجام شود.بانک‌داری الکترونیک در کشور توانسته است به روند دیجیتال شدن معاملات کمک زیادی کند؛ اما بسیاری از مشتریان بانک‌ها یا به صورت عموم مردم افغانستان، آگاهی زیادی از آن ندارند و به اندازه‌ی دیگر کشورها، از آن استفاده نمی‌شود. به هر حال، دیجیتال شدن ارزها و استفاده‌ی بیشتر از پول الکترونیکی در کشور، تنها راهی است که در برابر مردم قرار دارد. بسیاری از بانک‌های خصوصی در کشور، خدمات بانک‌داری انترنتی را به مشتریان شان ارائه کرده اند؛ اما بانک‌داری انترنتی در اکثر این بانک‌ها، به صورت پیش‌فرض برای مشتریان ارائه نمی‌شود و فرد باید به طور جداگانه به یکی از نمایندگی‌های بانک مورد نظر مراجعه کند تا برای او نام کاربری و گذرواژه‌ای اختصاص یابد.


بر علاوه‌ی بانک‌ها، خدمات پول الکترونیکی‌ برخی از شرکت‌های خصوصی، کارایی بیشتری برای مردم افغانستان دارد. شریف‌الله شگیوال، سخن‌گوی بانک مرکزی گفت که تا کنون به طور رسمی به چهار مؤسسه‌ی پول الکترونیکی در کشور، مجوز صادر شده است. این سه خدمات، متعلق به چهار شرکت مخابراتی در کشور است و شامل «ام‌پیسه»، «ام‌حواله»، «پولم» و «ام‌تی‌ان مومو» می‌شود. این سه خدمات پول الکترونیکی، کار مردم را در بخش‌های زیادی آسان کرده است. با استفاده از این خدمات، اکنون شهروندان می‌توانند بدون نیاز به داشتن حساب بانکی، با مراجعه به نمایندگی مرکزی شرکت‌های مخابراتی، به راحتی برای این خدمات ثبت‌نام کرده و پس از آن در تمامی نمایندگی‌های خدماتی، پول به حساب شان اضافه کنند. مهم‌ترین خدماتی که این شرکت‌ها به شهروندان ارائه می‌کنند، انتقال پول از شخص به شخص، خرید کریدت کارت‌های مصرفی، پرداخت بل، دریافت معاشات، دریافت پول از دیگر کشورها، نقد کردن پولی که در حساب تان دارید و امتیازهای خوب دیگر می‌شود.
با این حال، خدمات پول الکترونیکی نتوانسته به طور گسترده در میان مردم رواج پیدا کند و هنوز بسیاری از شهروندان کشور حتا با نام آن نیز آشنا نیستند. ترویج استفاده از پول الکترونیکی در کشور می‌تواند سود خوبی برای شرکت‌های ارائه‌کننده‌ی این خدمات داشته باشد و در عین حال از ساعت‌ها منتظر ماندن در صف‌های طولانی، مانند صف پرداخت پول برق جلوگیری کند. ترویج پول الکترونیکی در کشور باعث رشد بیشتر اقتصادی می‌شود و کارها را سریع‌تر انجام می‌دهد. هزینه‌ی نقل و انتقال پول الکترونیکی به دلیل استفاده از شبکه‌ی انترنت و کمپیوتر‌های شخصی کاربران، بسیار کمتر و شاید نزدیک به صفر است و نیازی به انجام تمام تشریفات اداری در بانک‌ها و کسر بخشی از پول یک فرد وجود نخواهد داشت. بر علاوه، پول الکترونیکی هیچ مرزی نمی‌شناسد و دادوستد میان کشورها را آسان‌تر می‌کند.
پول الکترونیکی قابلیت نقد شدن را نیز دارد و نه تنها در کشورهای همسایه یا پیش‌رفته‌ی دنیا، بلکه در درون کشور نیز می‌توان در صورت نیاز، پول الکترونیکی را تبدیل به پول نقد کرد. جدا از پول معمول دیجیتال که نماینده‌ی واقعی همان پول رایج در کشور است، «رمزارز»‌ها یا «کریپتوکارنسی»های نوظهور و بسیار پرقدرتی نیز مانند بیت‌کوین، لایت‌کوین، ریپل و… هم‌اکنون در حال رشد است. از این میان، بیت‌کوین حرف اول را می‌زند. اکنون بسیاری از کشورهای جهان اول مانند جاپان، بریتانیا، سویس، آلمان، هالند، آسترالیا، نیوزیلند و… در برابر بیت‌کوین تسلیم شده و این ارز رمز‌گذاری شده را قانونی می‌دانند. با این حال، به دلیل غیرمتمرکز بودن این پول و تضعیف قدرت بانک مرکزی و اقتصادهای نوپای بسیاری از کشورهای رو به توسعه یا توسعه‌نیافته مانند افغانستان، استفاده از این رمزارز غیرقانونی است. از این میان، افغانستان، پاکستان، الجزایر، قطر، ویتنام، عربستان سعودی و چند کشور دیگر با در نظرداشت صلاح اقتصادی و پولی شان، استفاده از بیت‌کوین را غیرقانونی می‌دانند.
ویژگی اصلیِ کریپتوکارنسی‌ یا رمزارزها، غیرمتمرکز بودن آن‌ها است؛ زیرا بدون نظارت و کنترل بانک مرکزی کار می‌کند. جالب این جا است که هیچ کسی مالک این شبکه نیست و این کاربران آن استند که این ارز را کنترل می‌کنند.
ارزش بالای یک بیت‌کوین یا دیگر ارزها، حتا در مقابل قدرت‌مندترین ارزهای پولی دنیا، بسیار زیاد است. به طور مثال، این روزها ارزش تنها یک بیت‌کوین مساوی به ۹۹۱۸ دالر است که برابر می‌شود با ۷۶۴۱۷۹ افغانی.
با این وجود، تنها گزینه‌ای که بر سر راه دولت و مردم افغانستان قرار داد، ترویج بیشتر پول الکترونیکی و کاهش استفاده از پول فیزیکی است. روز به روز فروش‌گاه‌هایی که پول الکترونیکی می‌پذیرند، بیشتر می‌شود. هم‌اکنون شرکت‌های زیادی در کشور شروع به ارائه‌ی خدمات پول الکترونیکی کرده اند و سعی می‌کنند با گسترده‌تر کردن خدمات شان در میان مردم، دادوستدها را بسیار راحت‌تر از پیش کنند. گر چه روند ترویج پول الکترونیکی در میان شهروندان کشور بسیار به کندی انجام می‌شود؛ اما باید انتظار داشت که با آمدن آرامش نسبی به کشور، طی یکی دو سال آینده شاهد پیش‌رفت‌های چشم‌گیری در ترویج پول الکترونیکی باشیم.