اشاره: عبدالمنان شیوای شرق، معین نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ است. آقای شیوا، اکنون مسؤولیت رهبری آگاهیدهی در مورد کرونا را نیز به عهده دارد. این گفتوگوی اختصاصی همزمان با اوج گرفتن بیشتر کرونا در کشور انجام شده تا کمی مشخص شود که حکومت و دولت در بخش مبارزه با این آفت فراگیر چقدر جدی است و چه کارهای روی دست دارد.
صبح کابل: اخیرا مسؤولیت آگاهیدهی را به وزارت اطلاعات سپرده اند، چه کارها انجام دادید، و برنامههای تان در آینده چیست؟
شیوای شرق: ابتدا سپاس از فرصتی که برابر شده است. پس از این که پروسهی آگاهیدهی عامه رسما به وزارت اطلاعات و فرهنگ داده شد، معینیت نشرات، عهدهدار این مسؤولیت شد. ما یک برنامهی آگاهیدهی دو ماه را در راستای مبارزه با کرونا، پیریزی کردیم. این برنامهای بود که با ۱۲۱ تلویزیون، ۲۳۱ رادیو و با ۱۳۵۱ روزنامه، هفتهنامه و فصلنامهای که در کل رسانههای چاپی میشود، با ۳۳ سایت صفحات مجازی. ما هماهنگیِ لازم را با وزارت صحت، سازمان صحی جهان، با بخش آگاهیدهی کمیتهی عالی مبارزه با کرونا در وزارت اطلاعات و فرهنگ پیریزی کردیم که به نام پلان تکمیلی پروسهی آگاهیدهی عامه در ادامهی کارهایی که مرکز رسانههای حکومت، آقای وحید عمر انجام داده بود را روی دست گرفتیم. تا کنون ما هشت کنفرانس مطبوعاتی برگزار کردیم. در این نشستها روی مسائل بسیار مهم پروسهی اگاهیدهی مبارزه با کرونا اشاره کردیم؛ از جمله نهادینه کردن شفافیت و حسابدهی در مسائل تدارکات مالی. گام بعدیای را که ما در این برنامه عملی کردیم. فعالسازی ۳۴ ریاست اطلاعات و فرهنگ وزارت در سراسر افغانستان. ما برگهای ویژه را طراحی کردیم؛ در این برگه، هر روز شنبه روئسای اطلاعات و فرهنگ، باید این را خانهپری کنند و برای ما ساعت ۹ بفرستند.
به گونهی نمونه در این برگه آمده است که نام ولایت بادغیس، بودجهی عمومی بادغیس، ۲۰ میلیون، بودجهی مصرف شده در هفته، ۱۵ میلیون ۹۲۲ هزار و چهارصد افغانی، تعداد حجم کمک سکتور خصوصی، تعداد مصابشدگان ۲۱۰، تعداد افراد مشکوک، ۷۶۶، تعداد فوتی صفر، تعداد صحتیاب شدگان ۹، تعداد مجموعی تستها بیشتر از ۷۶۴ مورد است. دو تا تلویزیون و شش رادیو و رسانههای چاپی صفر است.
صبح کابل: این کارها در هماهنگی با نهادهای محلی انجام میشود؟
شیوای شرق: بلی در هماهنگی با نهادهای محلی و ریاست صحت عامهی ولایتها، از طریق اطلاعات و فرهنگ، این فرم به صورت بسیار دقیق خانهپری میشود و ما هر هفته تجدید گزارش را در وبسایت وزارت جاگزاری میکنیم.
صبح کابل: با توجه به وضعیت که حاکم است، مردم کرونا را جدی نمیگیرند، حکومت هم در خیلی موارد جدی نمیگیرد، یا سرگرم مسائل سیاسی است یا به لحاظ مدیریتی و بودجهای ناتوان است، چقدر این برنامه میتواند موثر واقع شود؟
شیوای شرق: بحث آگاهیدهی و سطح آگاهیگیری شهروندان افغانستان همیشه یک چالش بوده است. ما در کنار تمام فعالیتهایی که در چهارچوب قرارداد، یا فعالیتهای غیررسمیای که همکاریهایی مدنی که رسانهها انجام داده اند، هنوز هم وضعیت آگاهیدهی عامه را بسیار نا به هنجار تلقی میکنیم. به دلیلی که مردم پیام را نمیگیرند و عوامل خاص خود را هم دارند؛ از جمله اگر بگوییم که فاصلهی اجتماعی را رعایت بکنید، نمیکنند. از تجمع بیش از سه نفر در محیط خودداری کنند، نمیکنند. حفظالصحه و بهداشت مراعات نمیشود.
صبح کابل: فکر نمیکنید که یک دلیلش برمیگردد یک تعداد نهادها در درون حکومت؛ برخی از نهادها این هماهنگی را ندارد. به طور مثال: وزارت حج و اوقاف، یکی از نهادهای حکومتی است، باید به هشدارهای وزارت صحت و اطلاعات و فرهنگ توجه کنند؛ اما این کار را انجام نمیدهند. حتا خود وزیر حج و اوقات نماز جنازهای با حضور دههزار نفر برگزار میکند.
شیوای شرق: سرکشی و عدم اعتنای نهادهای دولتی و غیر دولتی و شهروندان، از قوانین و اجتماعاتی که وزارت صحت مطرح کرده، یک امر معمول است. ما جدیترین چالش مان همین است. ما گفتهایم کسانی که متولیان امور اند و در رهبری ارشد حکومت قرار دارند، اینها در جوامع سنتی متأسفانه، رهبران منبع برای الهام و الگوی رفتارهای اجتماعی تلقی میشوند؛ به گونه مثال: یکی از رهبران، در سالیاد سالم ایزدیار، در یک تجمع بیشتر از پنجاه نفر آمد و ماسک نداشت. عوام وقتی که چنین چیزی را میبینند، وقتی که میبینند رهبران ارشد حکومت توجه جدی بر مسألهی بهداشت و مراعات ندارند، آنها مبارزه علیه کرونا را یک امر بیتفاوت تلقی میکنند. دقیقا بسیاری از نهادهایی هستند در درون دولت که خود شان ناقض اصولی استند که پای آن امضا و مهر میکنند. به همین دلیل ما در جلسهی هفتهی گذشته، سه کار را پیریزی کردیم. کار اول این است که اصول و گرفتن ماسک، فاصلهی اجتماعی، مسائل بهداشت، ابزاری برای دستشو و مایع ضد عفونی، در تمام جاها به روی مشتریها باز میشود و اجباری است؛ یعنی از این به بعد، سر از امروز که کابینه طرح ما را نهایی میکند، ماسک اجباری میشود، تمام کسانی که مبتلا به ویروس کرونا استند، اینها باید در تجرید بمانند، پیامهای وزارت صحت را باید جدی بگیرند و حتا ما روی این گزینه کار کردیم که اگر شهروندان، کسبهکاران، بازرگانان و کسانی که در شهر به گونهی تدریجی قرنتین را که ما در آستانهی برداشتن استیم، البته با مراعات مسائل پیشگیرانهی مبارزه علیه کرونا؛ اینها اگر از اصول سرپیچی کنند، هر کسی که باشد، تابع جریمه میشود. جریمه یک امر فراگیر میشود تا شهروندان افغانستان بدانند که مبارزه علیه کرونا جدی است؛ اما یک نکته ما را امیدوار کرده است و آنهم این که افغانستان در آستانهی رسیدن به اوج فلاکت است و خود شهروندان در فضای مجازی، هر روز شاهد دهها جنازه استند. هرچند که ما در این بخش هم یک مشکل اخلاقی داریم و آن هم این است، کسانی که مبتلا به کرونا استند و در اثر کرونا میمیرند، خانوادههای شان انکار میکنند؛ در حالی این یک خیانت به مردم است.
صبح کابل: وزارت حج و اوقاف میتواند نقش بسیار جدیای را بازی کند؛ به این دلیل که قصهی کرونا تبدیل به قصهی حیثیتی شده و این به دلیل یک سری باورهای فرهنگی و ارزشی اتفاق افتاده. آیا چنین برنامهای دارید که بیایید از طریق وزارت حج و اوقاف، وزیر حج و اوقاف را مکلف به این بسازید که به مردم بگوید که شما کرونا دارید. حداقل اگر شما میمیرد، حرف نیست، حداقل یک تعداد مردم دیگر را بدبخت میکنید.
شیوای شرق: ما با وزارت حج و اوقاف، در همکاری نزدیک قرار داریم. این وزارت برای اولین بار، فتوای شرعی خود را در امر مبارزه با کرونا، چاپ و هماهنگی کرد؛ اما شما شاهد استید که تنها مهار کردن مولانا مجیب الرحمان انصاری در هرات، حداقل سه ماه را در بر گرفت که حال او رام شده و پذیرفته که کرونا یک مشکل است و با آن باید برخورد علمی و برخورد اپیدمی باید کرد. به عنوان یک مشکل اساسی قبول کرده است. همانطور که ما شاهد نماز با آن طور شیوهای که از قبل مجیبالرحمان آن را برپا میکرد؛ به طور مثال، در این جمعهی گذشته شاهد آن نبودیم، یعنی مراعات کردند چنین چیزی را. در این مورد وزارت حج و وزارت صحت و ادارهی مسؤول اگاهیدهی که ما استیم، باید موقف روشن داشته باشیم. ما دنبال عملیسازی یک برنامه استیم که این برنامه از ۲۲ جوزا تا پنج سنبله که هفتهی دوازدهم میشود، برنامهی آگاهیدهی ما که تازه پیریزی شده و مسائل مالیاتی آن از طرف کابینه نهایی میشود. ما این را برگزار میکنیم، همین مورد را که شما اشاره کردید، درج این است. مبارزه علیه خشونت خانوادگی در شرایط قرنتین درج این است. ارائهی کارتونها، نماهای متحرکی که پیام بخش علیه کرونا در این است. راهاندازی مسابقهی نقاشی در صفحات مجازی شامل این برنامه است. ما به نام خانوادهی بااستعداد، یا کودکان برتر، فیلم یک دقیقهای کودک برتر و جایزهی برتری که کودکان در درون خانواده باید پیامهای مبارزه علیه کرونا را تهیه کنند، از طریق تلفون شان به ما بسپارند و ما برای ۳۴ فیلم یکدقیقهی کودک برتر از آدرس وزارت اطلاعات و فرهنگ، برای شان جایزه میدهیم؛ یعنی میخواهیم که خانه به خانه کمپاین کنیم. عقد قرار داد، با ۱۳۳۱ رسانهی چاپی را داریم و عقد قرارداد با ۲۶۴ رادیو و ۱۲۱ تلویزیون.
صبح کابل: در بخش آگاهیدهی ممکن است که ما بسیار خوب پیش بیاییم. بحث، بحث اجرایی است. ما در شرایطی که تازه به اوج کرونا میرفتیم، قرنتین شکست؛ فکر نمیکنید یک سیاست اشتباه بود؟
شیوای شرق: دقیقا که اشتباه بود. ما در کمیتهی مبارزه علیه کرونا که آسیبشناسی کردیم. این اولین اشتباه راهبردی و استراتیژیک دولت و نهادهای مسؤول بود. اگر ما در آن شرایط قرنتین را نمیشکستیم، حال در وضعیت بهتری بودیم. با این وجود هم، وقتی که ما این آسیبشناسی را کردیم، برای اولین بار، دو چیز در جلسهی روز پنجشنبه مطرح شد؛ بخش نظارت از اجرایی شدن برنامهی سهماههای که ما پیش رو داریم؛ مثلا ما میخواهیم که طرحی را زیر عنوان «پلان عملیاتی آگاهینامهی تنظیم تدریجیای رژیم کاری در شرایط رو به فلاکت کرونا»؛ ما یک بخش نظارتی برای اولین بار در امر اجرایی شدن این مسأله داریم که این مسأله باید توسط شهروندان و نهادهای مسؤول بسیار جدی گرفته شود. این طرح البته با معیارها و سفارشاتی که سازمان صحی جهان، مطرح کرده، برابر نیست؛ یعنی شفارشی را که سازمان صحی جهان، گفته، شش مورد است. یک مورد این است که سرایت مرض، تحت کنترل باشد که ما در این شرایط نیستیم. دوم این که سیستمهای صحی بتوانند، هرگونه مورد جدید را شناسایی، آزمایش، تجرید و تداوی کرده کنند که به صورت فراگیر ما در چنین وضعیتی قرار نداریم. سوم؛ در مکانهای پرخطر مانند شفاخانهها و عوامل خطرزا کاهش یابد. چهارم؛ مکاتب، محل کار و مکانهای دیگر، مراقبت شود؛ یعنی طرح پیشگیرانه داشته باشیم. پنجم؛ احتمال بروز موارد جدید کنترل شود؛ یعنی باید مهارپذیر باشد. ششم؛ جامعه و مردم با معیارهای جدید واقعی و صحی آموزش داده شده باشند. ما در هیچ کدام از این شش مؤلفه قرار نداریم. پس ما باید چه کار کنیم. طرح ما این است؛ طرح مرحلهوار تنظیم رژیم و روشهای پیشگیرانه در مرحلهی فلاکت مرض کرونا. ما از یک طرف، اگر قرنتین صددرصدی کنیم، فاجعهی فقر از ما قربانی میگیرد و اگر ما باز بگذاریم تمام موارد و قرنتین را، مرحلهی نهایی فلاکت از ما قربانی میگیرد. ما در این طرح البته با همکاری کل نهادها کار میکنیم.
صبح کابل: پس راه حل چیست؟
شیوای شرق: راه حل این است که همین طرح کوتاهمدت، میانمدت و دراز مدت ما عملی شود. طرح کوتاهمدت ما همین طرح سهماهه است که مطابق این طرح ما شاید ۶۰ درصد قرنتین داشته باشیم، ۴۰ درصد با مراعات اصول و رهیافتها و اجتماعات اجباری وزارت صحت، یک سری چیزها را باز بگذاریم. مانند خوراکهفروشیها باید مواد ضد عفونی کننده داشته باشند. مردم باید مسائل صحی را جدی بگیرند. اگر ما در طرح کوتاهمدت سهماهه با برخورد آماری و تحصصی وزارت صحت، از اوج فلاکت عبور کردیم، همان است که ما به صورت تدریجی قرنتینی را به صورت عادی میبریم و به مردم میگوییم که ما در شرایط زیستن با کرونا عادی باشیم؛ یعنی موارد پیشگیرانه را مدنظر بگیرید، ولی با کرونا عادت کردید، که چگونه مبارزه کنید.
صبح کابل: شما در کنفرانسهای خبری تان انتقادهایی هم داشتید؛ از جمله از وجود فساد حرف زده بودید. قصه از چه قرار است؟ در کجاها فساد وجود دارد و کیها این فساد را مرتکب میشوند؟
شیوای شرق: در این مورد که من به عنوان کارمند بالارتبهی دولت در فعالیت دولتی و دروندولتی، برای اولین بار تابوشکنی کردم و صدایم را در کنفرانس مطبوعاتی بلند کردم که زیر زناق والیان ولایتها، از پول تدارکات مبارزه علیه کرونا، دزدی صورت میگیرد. از مقام عالی ریاستجمهوری عاجل یک مکتوب آمد و از من وضاحت خواستند که در این مورد وضاحت بدهم و گفته شده بود که اگر موارد این چنینی وجود دارد، چرا شما به نهادهای عدلی و قضایی مراجعه نکردید؟ من پاسخ مکتوب مقام ریاستجمهوری را نوشتم. ۴۶ صفحه از مدارک و اسنادی که در اختیارم بود، ضمیمهی جوابات ساختم، اوراق ضمیمه به ریاستجمهوری فرستاده شد و ممنون استم از ارادهی جدیای که رهبری دولت در این مورد داشت؛ به گونهی مثال، به جز از امنیت ملی، تمام ارگانهایی که در راستای کارهای تدارکاتی، کرونا دخیل استند، کاری را انجام دادند و یا برنامهای در حال انجام است، موظف اند که به شخص خودم گزارش بدهند و من از لابهلای تمام همین کارهای تدارکاتی نظارتی را که خودم پیریزی کردم، اسناد و مدارک فساد اداری را به نهادهای زیربط راجع میکنم.
صبح کابل: فسادهایی را که شما گفتید، در چه حدی بوده است؟
شیوای شرق: در حد بسیار بالا؛ به گونهی مثال: برای ما سندی رسیده است که غذای مریض در حالت تجرید، یا در بیمارستان بهایش ۳۰۰ افغانی است؛ اما غذایی که برایش تهیه شده، ۸۰ افغانی بالاتر مصرف نشده است.
صبح کابل: در کابل یا ولایتها؟
شیوای شرق: هم در کابل و هم در ولایات؛ به ما مثلا سندی رسیده که تاپه و امضای دهها نفر شاهد است که نانوا، از یک جوره، ۵۰ گرام وزن را دزدی میکرده؛ این را شما این را ضرب ۱۵ هزار نانی بسازید که نانوا در یک روز موظف به توزیع است.
صبح کابل: خوب در این رابطه حتما وکیل گذر، وکیل ناحیه و حتا ممکن است شهردار نیز شریک باشند؟
شیوای شرق: خوب اسناد میرساند که پروسه پاک نیست و امضا و تاپه شده؛ این خود نمایندگی از موجودیت فساد میکند. یک نمونهی دیگر این که ما با برخی از ولایتها به گونهی مقایسهای برخورد کردیم. چپرکتی که با سه طبقه است، باز و بسته میشود، پایهی آویز سیروم دارد، میز خوراک نان دارد و بالشت و دوشک و رویجایی دارد، همین چپرکت در کابل ۱۷ هزار و ۲۰۰ افغانی رسانده؛ اما در ولایت بدخشان اسناد تدارکاتی و مالیاش که طی مراحل شده، فی پایه چپرکت، ۴۸ هزار افغانی رسانیده شده است.
صبح کابل: دیگر در کدام ولایتها از این نوع فساد وجود دارد؟
شیوای شرق: در بلخ، در سرپل؛ لیست خریداری میدانوردک و پروسهی آگاهیدهی ولایت هرات هم. یک مثال برای تان میدهم. آقای وحید عمر، در سطح کابل و افغانستان، ۲۷ میلیون افغانی را در پروسهی آگاهیدهی عامه عقد قرارداد و از آدرس همان واحد تدارکاتی مصرف کرده است؛ یعنی جنجالهای زیادی بر پا شد که چرا ۲۷ میلیون؟ ولی ما تنها در هرات، از آدرس اطلاعات و فرهنگ در همان دورهای که آقای عمر مسؤول آگاهیدهی عامه بود، ادارهی محلی، ۲۳ میلیون تنها در بخش آگاهیدهی عامه به مصرف رسانیده اند.
صبح کابل: چه کار کرده بود؟
شیوای شرق: پرسش ما نیز همین است که چه کاری کرده که ما در سطح مملکت ۲۷ میلیون افغانی مصرف کردیم، آنها در هرات ۲۳ میلیون افغانی.
صبح کابل: آیا این ۲۳ میلیون جدا از بودجهای بوده که آقای وحید عمر از مصرف آن خبر داده بود؟
شیوای شرق: بلی این از بودجه ۴۰۰ و چند میلیونی است که به ولایت هرات فرستاده شده بود.
صبح کابل: با رییس اطلاعات و فرهنگ هرات چه برخوردی داشتید؟
شیوای شرق: پس از این که من مسؤولیت را گرفتم، دست کم همین ۴۸ مورد سند فساد اداری، پروسهی تدارکاتی را ما آفتابی کردیم. گام دیگر که عملا من برداشتم، علیه والیها موضع گرفتم که مورد نقد و شکایت و بالاخره جنجال شان هم قرار گرفتم که من «سر این گپا خبر هم نیستم»؛ چون در کفشم ریگی نیست، میخواهم که مبارزهی بسیار قاطعانه علیه تمامی دزدانی کنم که دست شان در مال و در سرمایهی ملی افغانستان دخیل است. در متنی هم که در پاسخ به رییسجمهور فرستادم، نیز اشاره کردم که به آنچه که گفتم، من معتقدم؛ یعنی پروای این چوکی را هم ندارم، فقط میخواهم که شفافیت نهادینه شود. من تازه امروز مکتوبی متحدالمال، به تمامی بخشها میفرستم تا شرایطی حسابدهی و شفافیت را در پروسهی تدارکات مالی مبارزه با کرونا بار بیاورد. این را میفرستم، تا مطابق به این سازهها و هنجارهای پذیرفته شدهی جهانی، علیه فساد مالی و فساد اداری مبارزه شود؛ اینها گزارش خود را ارائه کنند و به یقین که این گزارش اگر ارائه شود، این ریگ کشفهای اینها را آفتابی میکنیم و در این مورد بسیار جدی هم استم. رییس اطلاعات و فرهنگ هرات، برای ما در گزارشهای هفتهوار، برای سه هفته گزارش نداده است؛ از آدرس ادارهی خودم، مکتوب کسر معاشش را فرستادم؛ یعنی در گام سوم، بحث تبدیلیاش گزینهی روی میزم است. تبدیل یا برکناری. باید مورد بررسی و وارسی قرار بگیرد.
صبح کابل: تبدیلی به نظر تان راه حل است؟
شیوای شرق: نه ما تا به مرحلهی به دادگاه کشاندن جدی استیم.
صبح کابل: پس تا حال کسی عملا مورد پیگیرد قرار نگرفته است؟
شیوای شرق: فساد مالیای را در بخش روزنامههای دولتی، من آفتابی کردم، که ماهوار ۱۲۰ هزار افغانی دزدیده میشده، وقت راجع کردم به دادستانی کل؛ یعنی من اصلا تمکین نمیکنم. به مجرد پیدا کردن سرنخ فساد اداری، به نهادهای عدلی و قضایی راجع خواهند شد.
صبح کابل: همین هفتهی قبل، در کنفرانسی که داشتید، هشدار داده بودید که مردم کرونا را جدی نمیگیرند و فاجعه خلق میشود، این فاجعه چگونه و در چه حدی است؟
شیوای شرق: باور من این است که اگر سه کار صورت بگیرد، ما دقیقا فیصدی مشخصی از خطر را همگانی کنیم؛ اولین این که ما سیستم منظم جهت سرشماری نفوس نداریم. بحث دوم؛ نظارت جدی از تمام واقعات فوتی در سرتاسر افغانستان، صورت بگیرد، که اکثر این واقعات، ناشی از کرونا است؛ اما مردم از ترس این که مراسم سوگواری شان به انزوا میرود و مردم مشارکت نمیکنند، به نوعی خود را دچار کمی میکنند. انکار میکنند که پدر شان، مادر شان، برادر شان یا خواهر شان دچار کرونا شده بود. این یک فرهنگ کاملا نادرست و یک چالش بسیار بزرگ در برابر ما است. شخص من باور دارم که اگر بهداشت مراعات نشود، شرایط اجباری قرنتین در نظر گرفته نشود و مردم همین گونه با سهلانگاری پیش برود، خدای ناخواسته، انتظار دارم که این حرف من دروغ از آب در بیاید؛ ولی ما با فاجعهی بزرگی روبهرو می شویم که حداقل در سرتاسر افغانستان، شاید به صدها هزار آدم مبتلا به ویروس کرونا شوند و به بیشتر از ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر را ما از دست بدهیم.
صبح کابل: با این حال حرف تان به نهادهای حکومتی که درگیر مبارزه با ویروس کرونا اند، از ارگ ریاستجمهوری تا ادارات پایین و مردم چیست؟
شیوای شرق: حرف جدی من این است که از رأس رهبری حکومت تا به پایین، آنچه که اصول و برنامهی کوتاهمدت، میانمدت و درازمدت وزارت صحت و نهادهای مسؤول است، این را درست اجرایی بسازند و از اجرایی شدن آن نظارت جدی داشته باشند. کسانی که سرپیچی میکنند، آنها تابع جریمه شوند. پیامم به مردم افغانستان به عنوان مسؤول و همکار شان در راستای آگاهی عامه، این است که اگر ما آنچه را که هشدار وزارت صحت و مراحل پیشگیرانهی مبارزه با کرونا است، جدی نگیریم، به صورت اجباری، بهداشت را مراعات نکنیم، خدای ناخواسته باید آمادهی رفتن به قبرستانها باشیم.