(قسمت دوم)
اشاره: باوجود دست‌آوردهای زیادی که در دو دهه‌ی اخیر نظام معارف افغانستان به دست آمده است؛ اما هنوز هم چالش‌های بزرگی در بخش امنیت، دست‌رسی به تعلیم و تربیت، کیفیت و پاسخ‌گون نبودن بر سر راه معاف افغانستان موجود است.
به دلیل تداوم تهدیدهای امنیتی، عدم موجودیت تسهیلات آموزشی و کم‌بود معلمین مسلکی به خصوص از قشر زنان، بیشتر از ۵ ملیون (۴۲ درصد ) از ۱۲ ملیون اطفال واجد شرایط مکتب، دست‌رسی به تعلیم ندارند و هم‌چنین فقط ۲۷ درصد از ۱۷۰هزار تن معلم، کم‌ترین شرایط یک معلم مسلکی؛ یعنی فراغت از صنف چهاردهم را دارا می‌باشند. بنابر عدم موحودیت شرایط لازم، فاصله موجود میان فراغت و کاریابی نهایت زیاد بوده و بر اساس آمار رسمی، تنها یک چهارم از ۹۵ هزار تن فارغین صنوف ۱۲ در سال ۱۳۹۸ به پوهنتون‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی راه یافته و متباقی به مشکل می‌توانند کار بیابند. گفتنی است که افراد متخصص با معاش پایین حاضر به اشتغال در این وزارت نیستند و کم‌بود ساختمان (محل مناسب کاری) و تجهیزات مورد نیاز تکنالوژیکی مشکلات بسیاری به باور آورده است.
در ماه‌های اخیر نیز نشر گزارش‌هایی مبنی بر سوء استفاده‌ی جنسی از دانش‌آموزان در ولایت لوگر صدمه‌ی جدی‌ای را به نظام معارف کشور وارد آورد که تا هنوز پیامدهای منفی آن برای نظام معارف ادامه دارد. به همین منظور و با نزدیک شدن به پایان سال ۱۳۹۸ و شروع سال تحصیلی جدید، روزنامه‌ی صبح کابل، گفت‌وگوی اختصاصی‌ای را با دکتور میرویس بلخی، سرپرست وزارت معارف افغانستان داشته است.
صبح کابل: کم‌بود کتاب و نبود ساختمان برای مکاتب از چالش‌های دیگر معارف بوده است. در سال جدید خورشیدی چقدر این مشکلات حل خواهد شد؟
بلخی: کلان‌ترین مشکل معارف متأسفانه کم‌بود کتاب است و این مشکل مرا بسیار زجر می‌دهد. از یک طرف روند‌های بروکراسی که بی‌نهایت ما را خسته کرده است. من در سال ۱۳۹۷، زمانی که تازه در وزارت معارف آمدم، امیدوار بودم که بتوانیم حدود ۵۰ میلیون کتاب چاپ کرده و رفع مشکل کنیم و پس از آن روی مسائل اساسی فکر کنیم؛ اما متأسفانه آن پروسه تا کنون نیز در دوران است و به خاطر مسائل تدارکاتی، هنوز نهایی نشده است. ما از این میزان، تنها توانسته ایم حدود ۱۲٫۲ میلیون آن را چاپ کنیم و نزدیک به یک و نیم میلیون کتاب ما از طریق مردم، خانه به خانه، جمع‌آوری کرده ایم و یک مقدار هم دوست‌داران معارف برای ما چاپ کرده اند. ما این مقدار کتاب را توزیع کرده ایم و یک قسمتی از کم‌بود کتاب را توانسته ایم این‌گونه برای سال ۱۳۹۹ حل کنیم.
در بخش ساختمان‌های مکاتب باید بگویم که ۵۰ درصد از مکاتب ما ساختمان ندارد. اگر آمار همه‌ی مکاتب را حدود ۱۸ هزار باب بگیریم، حدود ۹ هزار مکتب ما، ساختمان ندارد. برنامه‌ی اعمار شش هزار مکتب روی دست گرفته شد که در حال حاضر ما در مرحله‌ی نخست این طرح در هفده ولایت قرار داریم. برنامه‌ی ما این است که در همین طرح دهه‌ی معارف، تا سه و چهار سال دیگر، مشکل ساختمان مکاتب را حل کنیم.
صبح کابل: آقای بلخی شما گفتید که دو سال پیش، پیشنهاد چاپ ۵۰ میلیون کتاب را داده بودید، چرا تا کنون چاپ نشده، آیا مشکل بودجه است؟
بلخی: دلیل چاپ نشدن ۵۰ میلیون کتاب درسی بروکراسی بسیار مغلق و پیچیده‌ی دولت است که متأسفانه دست‌وپاگیر شده است. ۳۷ میلیون جلد کتاب در حال حاضر در پروسه‌ی تدارکاتی است. چیزی که برای ما گزارش داده اند، گفته اند که در مراحل نهایی قرارداد است که انتظار داریم حداقل تا ماه جوزای سال جدید بتوانیم این کتاب‌ها را به مکاتب برسانیم؛ اما برنامه‌ی درازمدت ما برای حل مشکل کتاب این است که «اوت سورس» کنیم؛ چاپ، توزیع و جمع‌آوری کتاب را به چاپ‌خانه‌های خصوصی بدهیم با نظارت قوی. ما تلاش داریم که دیگر کتاب را به استثنای خانواده‌های بی‌بضاعت، رایگان توزیع نکنیم.
صبح کابل: تهیه‌ی نصاب تعلیمی در افغانستان یک چالش بوده است. هر وزیر معارف در تهیه‌ی یک نصاب بی‌عیب و نقص ناکام بوده است. به نظر شما چرا در افغانستان یک زیربنا برای نوشتن کتاب‌های درسی شکل نگرفته است؟
بلخی: دلیل اصلی‌اش این بود، وقتی که در سال ۲۰۰۱ حکومت جدید روی کار شد، جامعه‌ی جهانی در افغانستان آمد و فضا باز شد، تمام رهبری در سکتورهای مختلف به شمول معارف بیشتر به کمیت اندیشیدند، نه به کیفیت. شاید ضرورت همان زمان بود؛ من قضاوت نمی‌کنم؛ چون کوچه‌کوچه و قریه‌قریه‌ی افغانستان می‌گفتند که برای ما مکتب بیاورید، برای ما کتاب بیاورید.
صبح کابل: در نصاب جدیدی که شما در نظر گرفته اید، چه چیزی در کتاب‌های معارف تغییر خواهد کرد و چرا این‌قدر زمان‌گیر شده است؟
بلخی: حالا وقتش رسیده که روی زیربناهای نصاب تعلیمی در افغانستان کار شود. علت این که تأخیر شده و ما بیشتر از دو سال است که روی این نصاب کار می‌کنیم، این است که وزارت معارف دیگر نمی‌خواهد کتابی را مثل کتاب‌های موجود در مکاتب، بیرون بدهد. بزرگ‌ترین چالش در این مورد، نبود متخصص و نصاب‌شناس در افغانستان است. اگر من گاهی وقت این جمله را تکرار می‌کنم، فکر می‌کنم غلو هم نیست که ما یک نصاب‌شناس هم متأسفانه در افغانستان نداریم. چارچوب نصاب تعلیمی جدیدی که ما رویش کار کرده ایم، ماه‌ها رویش کار کرده ایم؛ چون ما جامعه‌ی پس از جنگ و در حال جنگ استیم، ساختن این چارچوب کار ساده‌ای نبوده است. مسائلی چون قابلیت‌های مضمونی، ساحات بین‌المضمونی، مهارت‌ها، چقدر از مضمون‌ها حذف شود و چقدر مضمون‌ها اضافه شود، ادغام چگونه شود، کمپیوتر از کجا شروع شود، زبان‌های ترکمنی، اوزبیکی، بلوچی، پشه‌ای و انگلیسی از کجا شروع شود، چطور ظرفیت معلم را ارتقا دهیم، علوم اجتماعی ادغامی یا جداگانه باشد و لیسه رشته‌بندی شود یا خیر؟ این‌ها همه در این چارچوب رویش بحث شده است و در نصاب جدید در همه‌ی این موردهایی که ذکر کردیم، تغییرات آورده می‌شود. در حال حاضر، ما در مرحله‌ی تکمیل این چارچوب استیم.
صبح کابل: برخی شکایت‌ها و نارسایی‌ها، به آدرس مدرسههای دینی و مکتب‌های خصوصی در افغانستان وجود داشته؛ وزارت معارف چقدر روی این نهادهای تعلیمی کنترل دارد؟
بلخی: در برنامه‌ی دهه‌ی معارف همان طور که قبلا به آن اشاره کردم، نخستین محور ما نهادهای تعلیمی است. مدرسههای دینی و مکتب‌های خصوصی، نهادهای تعلیمی استند. ما روی ساختار، تشکیل، بخش‌هایی که باید وجود داشته باشد و روی ظرفیت مدیریتی و تدریسی آن فکر کرده ایم. بنا بر این، اصلاحات مدرسههای دینی جزء برنامه‌های بزرگ معارف است. تمام استادانی که در حال حاضر در مدرسههای دینی تدریس می‌کنند، البته مدرسه‌هایی که ثبت وزارت معارف شده، ما نظارت جدی خود را در آن‌جا داریم. اما مدارسی که ثبت نشده، ما روند ثبت آن‌ها را نیز آغاز کرده ایم. برنامه‌ی ما این است که مدارس دینی، بر اساس عین نورم و معیارهایی که برای مکاتب در نظر گرفته می‌شود. آن‌ها نیز بر اساس همین معیارها، فعالیت خواهند کرد؛ از جمله مسأله‌‌ی تأسیس و ادغام آن‌ها. در عین زمان تمام استادهای این مدارس از سوی وزارت معارف تثبیت سویه شده و از سوی این وزارت به مدارس معرفی خواهد شد.
صبح کابل: در حال حاضر در افغانستان چقدر بی‌سواد وجود دارد و چه برنامه‌هایی در بخش سوادآموزی روی دست دارید؟
بلخی: آمارها نشان می‌دهد که در حدود ۱۰ میلیون بی‌سواد و یا کم‌سواد در افغانستان داریم. این آمار تکان‌دهنده‌ای است که افغانستان جزء سه کشوری است که بیشترین آمار بی‌سوادی را در دنیا دارد؛ بنا بر این، برنامه‌ی سوادآموزی ما یک برنامه‌ی بسیار مهم و کلیدی محسوب می‌شود. اصلاحاتی که در تمام بدنه‌ی معارف آمد، در بخش معینیت سوادآموزی هم تطبیق شده است. ما تقسیم‌بندی کرده ایم که این ده میلیون بی‌سواد کی‌ها استند؛ کدام سنین استند، کدام جنسیت استند، به لحاظ شغلی چه کار می‌کنند، چقدر امکانات مالی داریم و کجاها در اولویت ما باشد. در حال حاضر، افراد بین سنین ۲۹ تا ۴۵سالگی را در محور توجه خود قرار داده ایم؛ چون تا ۲۹سالگی را ما در صنوف تسریعی و تعلیمات عمومی شامل می‌کنیم و از ۴۵ به بالا را نیز در حال حاضر به خاطر امکانات کم رسیدگی نمی‌توانیم؛ اما تا ۴۵سالگی که مهم‌ترین بخش ما است، اصناف شغلی و زنان در محور توجه ما قرار دارد.
صبح کابل: آقای بلخی در بخش مشکلات آموزگاران؛ پایین بودن معاش و توزیع نشدن سرپناه برای آن‌ها، دو چالش بزرگ است که هر آموزگار در افغانستان با آن دست و پنجه نرم می‌کند. چرا شهرک‌های معلمان به آن‌ها هنوز نرسیده است و در بخش افزایش معاش آن‌ها نیز برنامه‌ای روی دست دارید؟
بلخی: در بخش توزیع شهرک‌های معلمان وزارت معارف برنامه‌ی مشترکی با وزارت شهرسازی و اراضی داشت. بحث ما این بود که برویم به سمت طرح مسکن قابل استطاعت و در اقساد طویل‌المدت به جای نمره‌ی سفید در جاهای متروک و دور از شهرها، وزارت شهرسازی برای آن‌ها تعمیر آباد کند. به خاطری که توزیع شهرک‌های زمین در وضعیت فعلی برای وزارت معارف مؤثر نیست و کیفیت را متأثر می‌کند. ما باید سرپناه معلمان خود را در حوزه‌های جغرافیایی‌ای که دست‌رسی به مکتب آسان باشد، تنظیم کنیم. به عنوان مثال اگر برای همه‌ی معلمان کابل در ده‌سبز شهرک داده شود، آن‌ها با این معاش و خدمات ترانسپورتی، چه وقت به خیرخانه و دارالامان خواهند رسید. به همین خاطر، ما در این بخش کارهایی را انجام داده ایم و در زنگ مکتب سال جدید، ما این برنامه خود را اعلام خواهیم کرد. در بخش معاش‌ها نیز یک طرح چهارگزینه‌ای را با اتحادیه‌ی سرتاسری معلمان افغانستان کار کرده ایم. همکاران وزارت مالیه و اداره‌ی امور ریاست‌جمهوری در جریان این طرح قرار دارند. این طرح در حال حاضر به وزارت مالیه فرستاده شده است و ما منتظر پاسخ آن استیم.
صبح کابل: پیش از این نام وزارت معارف با معلمان خیالی، مکتب‌های خیالی و کارمندان خیالی گره خورده بود؛ این روند در مدت زمانی که شما به عنوان وزیر مقرر شده اید، چقدر تغییر کرده است؟
بلخی: یکی از برنامه‌های بزرگی که وزارت معارف در سال جاری خورشیدی داشت، بایومتریک شدن تمام کارمندان وزارت معارف و آموزگاران مکاتب بود. در حال حاضر حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد از کارمندان ما بایومتریک شده است و پروسه ادامه دارد. تصمیم ما این است که به هیچ کسی را بدون بایومتریک معاش ندهیم که مطمئن شویم که آیا واقعا کسی خیالی وجود دارد؟ اگر وجود دارد به چه تعداد است؟ الکترونیکی‌سازی سیستم‌های ما سر از سال جدید خورشیدی آغاز می‌شود که تا دو سال دیگر اگر از وزیر معارف پرسیده شود که در فلان مکتب ولسوالی انجیل در هرات شما چند معلم دارید و چند تن آن مرد استند و چند تن آن زن، می‌تواند در همان لحظه پاسخ را از سیستم بدهد. حتا در بخش پرداخت معاش‌های کارمندان و معلمانی که در حال حاضر حدود ۸۰ درصد آن از طریق بانک و «مبایل منی»، تلاش داریم که این میزان را به صد درصد برسانیم.
صبح کابل: آزار و اذیت جنسی در مکاتب یکی از چالش‌های بزرگ در نهادهای تعلیمی است. در کنار این که یک مورد در لوگر گزارش شد، روزنامه‌ی صبح کابل تحقیقی از وضعیت مکاتب در کابل نیز انجام داده است. این تحقیق نشان می‌دهد که درصد زیادی از پسران و دختران در این مکاتب مورد آزار و اذیت جنسی قرار می‌گیرند. تحقیق ما نشان می‌دهد که دانش‌آموزان از سوی معلمان شان مورد آزار جنسی قرار گرفته اند. وزارت معارف برنامه‌ای برای حل این معضل دارد؟
بلخی: وزارت معارف افغانستان پیش از این که این قضایا توسط رسانه‌ها انعکاس پیدا کند نیز کارهایی خود را آغاز کرده بود؛ چون فضای مصؤون آموزشی تأثیر مستقیم بر کیفیت آموزش دارد. برنامه‌های ما برای مبارزه با این پدیده در مکاتب به صورت جدی آغاز شده است؛ روی طرزالعملی که چطور به این قضایا رسیدگی شود، کار جریان دارد، هم‌چنان در این بخش، هم‌کاری نزدیک با بانک جهانی داریم که تا آخر ماه فبروری برنامه‌ی عمل ما در مکاتب به هم‌کاری متنفذان، شورای مکتب و قریه بتوانیم یک مکانیزم واقع‌بینانه‌تری اجرا کنیم که مطمئن شویم دیگر خشونتی در مکاتب صورت نمی‌گیرد. از سویی هم ما به تازگی پالیسی منع آزار و اذیت دانش‌آموزان را تکمیل کرده ایم و به زودی رونمایی می‌شود. تلاش ما این است که تمام ظرفیت‌های خود را در این بخش نیز فعال کنیم که این مسأله مدیریت شود.
صبح کابل: به عنوان آخرین سؤال؛ آقای بلخی چه وقت زنگ معارف زده می‌شود؟
بلخی: در تقویم معارف که امسال در کابینه پاس شده است، سوم ماه حمل به نام زنگ مکتب درج شده است؛ بنا بر این، سوم ماه حمل یا هفته‌ی اول ماه حمل، زنگ مکتب نواخته خواهد شد؛ چون برنامه‌ی باشکوهی گرفته خواهد شد. البته این مسأله به تقسیم اوقات رهبران نیز بستگی دارد.
