اشاره: قاری شیخ عبدالکبیر حیدری از قاریان بنام افغانستان و جهان اسلام است که به صورت علمی و تخصصی، علوم قرآنی را در الازهر مصر فرا گرفته و در جوامع قرآنی و جهان اسلام درخشیده است. ایشان در سال‌های اخیر، کارهای درخور و شایسته برای علاقه‌مندان علوم تخصصی قرآنی در افغانستان انجام داده است. شیخ حیدری، علاوه بر آن که جزو مفاخر جهان اسلام است، نظر و نگاه جامع نسبت به زندگی اجتماعی دارد و در زمینه‌ی ورزش نیز همیشه کوشا بوده است.
صبح کابل: دوست داریم در باره‌ی مشخصات فردی تان بگویید؟
حیدری: قاری عبدالکبیر حیدری استم و سال ۱۳۶۱ در وزیرآباد کابل متولد شده‌ام. کودکی‌ام در وزیرآباد سپری شد و تحصیلات ابتدایی را نزد استادان محلی فرا گرفتم، متوسطه را پیش استاد «نوروزعلی فاخر» تلمذ کردم، بعد در یک مسابقه‌ی قرائت قرآن کریم که در اسلام‌آباد پاکستان بین نوجوانان مهاجر افغان برگزار شد شرکت کردم و در بین ۴۵ نفر اول شدم.
صبح کابل: گفته می‌شود که ورزش‌کاری در آن برنامه جایزه‌ای به شما دادند که دلیل ورود شما به ورزش شد؟
حیدری: بلی، وقتی اول شدم یکی از ورزش‌کاران مدالش را به من داد و این دلیلی شد که به ورزش نیز گرایش پیدا کنم.
صبح کابل: همین مسابقه زمینه‌ی حضور تان را به مصر فراهم کرد؟
حیدری: وقتی پس از مسابقه به افغانستان برگشتم. در کابل و اسلام‌آباد برخی دوستان گفتند، چطور است که شما را به سفارت مصر در اسلام‌آباد معرفی کنیم. این یکی از آرزوهایم بود که علوم قرآنی را فرا بگیرم. تلاوت‌های استاد «عبدالباسط» و قاریان بزرگ مصری را می‌شنیدم و دوست داشتم به مصر بروم.
صبح کابل: چه سالی به مصر رفتید؟
حیدری: سال ۲۰۰۰ میلادی بود که توانستم بورسیه‌ی ویژه‌ی تحصیلی از الازهر مصر بگیرم. من از همان ابتدا قرائت قرآن کریم را دوست داشتم و در رؤیاهایم بود که یک قاری بزرگ شوم. دو سال زبان و مکتب خواندم و سپس در مدت دو سال و سه ماه قرآن را حفظ کردم و وارد رشته‌ی قرائت شدم. در مصر ابتدا بحث اختلاف قرائت سبعه و عشره بود که هر کدام دو سال (چهار سال) زمان برد تا یاد بگیرم و تا سال ۲۰۰۷ در مصر بودم.
صبح کابل: پس از آن که درس‌های تان تمام شد، به افغانستان برگشتید یا در مصر ماندید؟
حیدری: یک‌سال دیگر نیز برای تأیید، کسب تجربه، صحبت با استادان بزرگ مصری و ایجاد ارتباط با دفاتر استادانی مثل «عبدالباسط» و کشف راز بزرگی این بزرگان صرف کردم.
صبح کابل: در جریان درس‌ها در مصر چه کارهایی انجام دادید؟
حیدری: در اواخر سال ۲۰۰۲ بود که یک مسابقه توسط اندونیزیا در مصر بین آسیا و افریقا برگزار شد که من دوم شدم و در سال ۲۰۰۳ من در مسابقات بین‌المللی در مصر اول شدم و این موجب شد که بیشتر شناخته شوم.
صبح کابل: آیا در رقابت‌های قرآنی که در مصر برگزار می‌شد، از افغانستان نیز کسی شرکت می‌کرد؟
حیدری: حکایت جالبی دارم که تا کنون به کسی نگفته‌ام؛ در مسابقات مصر آن زمان افغانستان را به رسمیت نمی‌شناختند و کسی برای مسابقات قرآنی نمی‌آمد. اطلاعیه‌ای در الازهر نشر شد که از ۳۵ کشور برای مسابقات حفظ قرآن کریم آمده بودند. به هر شکلی که بود خود را به محل مسابقه رساندم. پرسیدند کجا می‌روید، گفتم آمده‌ام فقط ببینم، دوست داشتم قاری‌ها را ببینم که گفتند قرار است استاد «ابوالعینین شعیشع» که نقیب‌القراء مصر بود، برای انتخاب اصوات حسنه بیاید و یکی را از بین مسابقه‌دهندگان انتخاب کند تا در حضور رییس‌جمهور مصر «حسنی مبارک»، در مراسم افتتاحیه قرائت کند.
صبح کابل: در ادامه چه اتفاقی افتاد؟
حیدری: من آن‌جا بودم، گفتند بیایید داخل سالن که شیخ می‌آید. او آمد و من واقعا دوستش داشتم. از هر کشور یک نماینده برای امتحان دادن حاضر شدند، همه قرائت کردند و من چون جزو مسابقه‌دهندگان نبودم، جرأت نداشتم تا قرائت کنم. یکی از مسؤولان مرا صدا کرد و گفت تو هم می‌خواهی قرائت کنی؟ گفتم بلی. رفتم و گفتم کجا را بخوانم، استاد نگاهی کرد و گفت از سوره‌ی اسراء «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ…» را قرائت کن، من سبک استاد عبدالباسط می‌خواندم، وقتی شروع کردم، همه حتا از بیرون به داخل آمدند که این چه کسی است؟
صبح کابل: نتیجه در نهایت چه شد؟
حیدری: وقتی قرائت تمام شد، گفتند خبر می‌دهند که استاد و هیأت همراهش چه کسی را انتخاب می‌کنند. یکی از کارمندان اوقاف مصر آمد و مرا صدا زد و گفت شما انتخاب شدید. اشک‌هایم سرازیر شدند؛ چون برایم باورکردنی نبود. به او گفتم من جزو مسابقه‌دهندگان نیستم، گفت برایت کارت می‌دهیم و باید قرائت کنی. خوش‌حال به خوابگاه برگشتم که سفیر افغانستان زنگ زد، سفیر گفت چه کار کردی که وزیر اوقاف مصر به سفارت زنگ زده است که قاری افغانستانی مراسم را افتتاح می‌کند. سفیر گفت که موتر سفارت را می‌فرستد تا برای مراسم لباس خوب برایم بگیرند. وقتی در مراسم قرائت کردم، شیخ بزرگ الازهر، امام‌الاکبر، شیخ طنطاوی، به حاضران در مجلس گفت، این شاگرد ما است. پس از این مراسم بود که با پسر استاد بزرگ شیخ عبدالباسط آشنا شدم.
صبح کابل: واکنش سفیر بعد از مراسم چه بود؟
حیدری: راستش سفیر صاحب که کاکای جناب کرزی بود، بسیار مهربانی و تشویق کردند، آفرین گفتند که با لباس منظم و آبرومند آمدم و برای افغانستان آبرو خریدم.
صبح کابل: با وجود این همه مراکز و کشورهای اسلامی، چرا هم‌چنان مصر بزرگ‌ترین مرکز علوم قرآنی و علمی در جهان اسلام است؟
حیدری: جدا از بحث قرائت قرآن کریم، الازهر از نگاه علوم دینی- اسلامی پایگاه بزرگ اسلام است. تاریخ الازهر واقعا در دین اسلام ارزش‌مند و دارای ظرفیت بالایی است. هر کشوری دارای یک نبوغ خاص است که در بین تمام کشورهای عربی صدای زیبا و داوودی‌ای را که مصری‌ها دارند، دیگران ندارند. این چند دلیل دارد، اول پایگاه علوم قرآنی در این کشور، دوم برنامه‌ریزی و ظرفیت‌سازی است که الازهر و مردم مصر، اهتمام زیادی به قرائت قرآن کریم دارند. با وجودی که دنیا پیشرفت کرده است و شهرهای بزرگ مصر یک مقدار دارای آزادی‌های مدنی است؛ اما همین مردم وقتی صاحب فرزند می‌شوند، به جای ساز و آواز، محفل انس با قرآن برگزار می‌کنند.
صبح کابل: شخصیت استادان بزرگی مثل استاد شیخ عبدالباسط چقدر تأثیرگذار بوده است؟
حیدری: برخی افتخارهای قرآنی در انحصار مصر است؛ به طور مثال در دارا بودن شخصیت نیک، نفسی زیبا و طولانی، قدرت زیبا، وسعت و مساحت صدا و فصاحت تجوید، استاد «عبدالباسط»، در بخش حزن قرائت، استاد «صدیق‌المنشاوی»، در بخش فن مقام‌ها و موسیقیای قرائت، استاد «مصطفا اسماعیل»، در بخش قرائت ملکوتی و آسمانی، استاد «محمد رفعت» بود که سرآمد تمام عالم بودند. در کشورهای دیگر هم مراکز قرآنی زیاد اند؛ اما مصر هم‌چنان در صدر مانده است.
صبح کابل: چرا خواستگاه بزرگ‌ترین قاریان مصری، بیشتر دهات بوده است؟
حیدری: چون استعدادها معمولا در دهات بیشتر است؛ علوم قرآنی، علم آسمانی است که باید در محیط پاک و به دور از امیال دنیایی و شهوانی باشد که مردم اطراف و دهات از این منظر بهتر اند. برای همین است که بیشتر بزرگان قرآنی مصر، سعیدی یا دهاتی اند؛ مثل عبدالباسط، منشاوی، مصطفا اسماعیل، محمد رفعت، شیخ شحات و محمد‌اللیثی که همه دهاتی اند.
صبح کابل: سعیدی‌های مصر مردمان مذهبی‌تر نسبت به شهر نشینان این کشور استند؟
حیدری: بلی، این مردم ارادت ویژه به اهل‌البیت پیامبر خدا نیز دارند. من دیده‌ام که تولد امام‌حسین، حضرت زهرا و حضرت زینب را برگزار کرده و می‌گویند برکت مصر از این منظر است. برای همین است که استاد «طه الفشنی»، حب‌الحسین را خواند و یا «هی بنت من؟ هی زوج من؟ هی ام من؟ را استاد شیخ نصرالدین طوبار خوانده است. استاد عبدالباسط نیز در سال‌روز ولادت حضرت زینب در قاهره اجازه یافت که در حضور استاد «عبدالفتاح شعشاعی» و استاد «مصطفا اسماعیل» قرائت کند که همین سرآغاز اوج‌گیری ایشان شد.
صبح کابل: از نظر برخوردهای متعصبانه‌ی مذهبی مردم مصر چگونه است؟
حیدری: الازهر نخستین پایگاه علوم اسلامی در دنیای اسلام است که تمام مذاهب اسلامی را دور هم جمع و فقه‌المقارن ایجاد کرد. شیخ «محمود شلتوت» و بزرگان دیگر مصر بودند که زمینه‌ی تعامل و هم‌پذیری بین مذاهب اسلامی ایجاد کردند و در واقع نیز باید چنین باشد؛ چون اساس دین اسلام نیز اخوت، برادری و برابری است. خوب است که کشورهای اسلامی مصری‌ها را سرمشق قرار بدهند.
صبح کابل: در برخورد با افراط گرایی آرای الازهر چگونه بوده است؟
حیدری: الازهر همیشه افراط‌گرایی را سرکوب کرده و گفته است که باید تشنج و دشمنی از جهان اسلام دور باشد. الازهر همیشه گفته است که طرف‌دار اعتدال است و من هیچ وقت در مصر ندیدم که کسی گفته باشد، مذهبت چیست؟ اصلا روش قرآن نیز همین است، اعتدال، برادری، دوستی و مهربانی.
صبح کابل: در مرکزی که شما ایجاد کردید، روش و نگاه تان به این مسائل چگونه است؟
حیدری: روش ما اعتدال، برابری و دوستی است؛ ما همیشه تلاش می‌کنیم که نگاه بزرگ‌تر داشته و درگیر مسائل مذهبی، قومی و … نشویم؛ برای همین، در مرکز ما از همه‌ی اقوام و مذاهب حضور دارند؛ در حالی که مراکز زیادی با تأسف در افغانستان وجود دارد که تمام تمرکز شان روی مسائل نفاق‌افکنانه و کوچک است که کاش چنین نبود. موضوع‌هایی که نزد قرآن مردود است؛ چون قرآن می‌گوید « إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ» و یا «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» و یا «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»، نگفته است شما شیعه و یا شما سنی، عرب و عجم، خطاب قرآن به همه است. کاش مراکز ما نماد اخوت، برابری، اعتدال و هم‌دیگرپذیری باشد؛ چون ما از آدرس قرآن با مردم حرف می‌زنیم و این مهم است که مطابق با احکام قرآن عمل کنیم.
قاری شیخ عبدالکبیر حیدری
صبح کابل: شما به بنگلادیش رفتید و در حضور بزرگان علوم قرآنی حضور داشتید.
حیدری: بلی، شیخ‌الحدیث‌های بزرگی حضور داشتند. جالب است که در بنگلادیش مرا به نام مسلمان و افغانی قدر می‌کنند؛ اما در افغانستان تخریب می‌شوم. در بنگلادیش بین شیخ‌الحدیث‌های دنیای اسلام، اصلا مهم نبود که کی از کجا و از کدام فرقه و مذهب است، مهم دین اسلام بود و عزت همه برابر؛ اما در افغانستان با تأسف این‌گونه نیست.
صبح کابل: ضعف‌های جامعه‌ی قرآنی از نظر فنی در افغانستان چیست؟
حیدری: جامعه‌ی قرآنی در افغانستان رشد داشته است، تأکید ما روی زیبا خواندن زیاد است؛ اما ضعف در بخش‌های علمی است. دارالقرآن‌هایی داریم که تنها روی زیبایی صوت و تکنیک‌های لحن، بالا و پایین بردن صدا کار می‌کنند، دارلحفاظ‌هایی هست که تنها تمرکز شان روی حفظ است. من می‌گویم اگر سه چیز را با یک‌دیگر تلفیق کنیم بهتر است، قاری که صدای خوب دارد، قرآن حفظ کند، حافظ برود قرائت یاد بگیرد و دیگر مفهوم قرآن است که باید یاد بگیریم.
صبح کابل: این ظرفیت در مراکز قرآنی افغانستان وجود دارد؟
حیدری: یک کم مشکل است؛ اما ناممکن نیست. در مرکز قرآنی خودم، روی این سه موضوع تأکید دارم. مفهوم قرآن، قرائت زیبا و حفظ قرآن. وقتی اگر بخواهیم دستورهای قرآن را در زندگی واقعی خود تطبیق کنیم و معنای آن را نفهمیم که نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم، خود قرآن می‌گوید، «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا» یعنی ما در قرآن تدبر کنیم.
صبح کابل: نقش مراکز قرآنی در بهبود وضعیت جامعه چقدر است؟
حیدری: اتفاقا چندی پیش من به مسؤولان حکومت گفتم که مراکز قرآنی می‌توانند موجب افزایش امنیت در جامعه شود، اگر به صورت درست و واقعی مفاهیم اسلام و قرآن را به نوجوانان و جوانان یاد بدهیم، خود به خود مشکل حل می‌شود. پایه‌های قرآن بر حسب اخلاق است و زمانی جامعه دچار انحطاط می‌شود که یا آموزش در مسیر نادرست می‌رود و یا اخلاق از آن دور می‌شود.
صبح کابل: مراسمی که در روسیه برگزار شد، مورد توجه مردم قرار گرفت، در این زمینه بگویید.
حیدری: رقابت در وادی قرآن معنا و مفهوم ندارد و من رقابت با کسی ندارم؛ اما با تأسف در افغانستان رقابت است، آن‌هم رقابت‌های ناسالم. سفر روسیه برای من در مقایسه با سفر بنگلادیش اهمیت کم‌تری داشت؛ چون در بنگلادیش هر شب در حضور ۸۰هزار نفر (۱۶شب) قرائت کردم که پشت سرم استاد «رفعت حسین»، بلندترین نفس دنیا، استاد «عبدالناصر حرق»، قاری طراز اول دنیا و استادهای دیگر از کشورهای گوناگون نشسته بودند. در روسیه که بیشتر شرکت‌کنندگان متسابقین بودند. دوستان می‌گویند که شما به عنوان مهمان ویژه رفته بودید، نه متسابق! این هم جای افتخار است که از افغانستان کسی به عنوان مهمان ویژه در چنین مراسم‌هایی دعوت می‌شود. در اعلان‌های شان نوشته بودند که قاری حنجره طلایی جهان اسلام برنامه را افتتاح می‌کند، من سفرهای بزرگ‌تر از روسیه داشته‌ام و جایزه‌ام نیز افتخاری بود.
صبح کابل: دلیل این جایزه چه بود؟
حیدری: این جایزه تنها محصول قرائت نیست که ترتیل من به عنوان اولین قاری عجم مسلمان در الازهر مصر تأیید شده است؛ این برای من مهم‌تر از سفر روسیه است که ۳۰ جز ترتیل من را الازهر تأیید کرده است.
صبح کابل: دلیل مخالفت‌ها با شما و به خصوص سفر روسیه‌ی تان چیست؟
حیدری: دوست ندارم در این باره حرف بزنم؛ اما وقتی این مسأله استقبال و رسانه‌ای شد، برخی احساس کردند که در موضع ضعف قرار گرفته اند و برای همین، شروع به تخریب کردند.
صبح کابل: چرا سفر روسیه‌ی تان این قدر رسانه‌ای شد؟
حیدری: من در سال ۲۰۱۶ بزرگ‌ترین سند قرآنی را که توسط شیخ «طبلاوی» تأیید شده بود، به افغانستان آوردم؛ اما رسانه‌ای نشد یا سفر من به مصر که بسیار مهم‌تر بود؛ چون روسیه یک کشور غیر اسلامی است و جایگاهی که روسیه دارد، موجب شد تا مورد توجه قرار گیرد.
صبح کابل: در افغانستان نیز زیاد استقبال شد؟
حیدری: مردم لطف دارند؛ اما مراسم رسمی حکومتی با تأیید سفارت افغانستان در روسیه انجام شد. به هر صورت، من با احترام زیاد و به عنوان چهره‌ی مطرح علوم قرآنی دنیای اسلام به روسیه دعوت شدم و با احترام نیز برگشتم که همه چیز آن را نیز مردم دیده اند. کسانی که دست به مسائل تخریبی می‌زنند، آدم‌های بی‌کاری استند که تعصب قومی و مذهبی دارند.
صبح کابل: شما یکی از قاریان ورزش‌کار استید، در این زمینه صحبت کنید.
حیدری: دوست دارم دین انحصاری نشود تا به برخی از دستورها عمل کنیم و به برخی نه. حدیث پیامبر است که می‌گوید، «ان لبدنک علیک حقا»، بدن تان بر شما حق دارد. تمام دستورهای دینی خوب است و ما نباید گزینشی عمل بکنیم، باید تمام دستورها مثل تعامل نیک با مردم، داشتن بدن سالم، رفتار مناسب در اجتماع، خانواده و… نیز عمل کنیم. معتقدم یک قاری می‌تواند یک ورزش‌کار خوب هم باشد و یک ورزش‌کار نیز می‌تواند یک قاری برجسته باشد.
صبح کابل: چرا تصور می‌شود فاصله بین ورزش‌کار و قاری قرآن زیاد است؟
حیدری: این‌ها در اسلام نبوده است، تصور می‌شد که بین قاری با ورزش، کمپیوتر و علوم دیگر فاصله‌ی زیادی است؛ در حالی که این‌گونه نیست. به نظرم سه چیز اگر در جامعه باشد، آن جامعه سالم و سعادت‌مند خواهد بود، یک- مراکز علمی خوب، دوم- مراکز ورزشی خوب، سوم- مراکز دینی و قرآنی خوب. برای همین، ما تیم فوتبال هم داریم و من سه سال نزد استاد سید سخی تلاش، کونگفو کار کرده‌ام. فوتبال را پیش استاد میر علی‌اصغر اکبرزاده تمرین کردم، در مصر نیز در فوتبال و بوکس بودم. ورزش دستور دینی دارد و از سوی پیامبر اسلام توصیه شده است.
صبح کابل: نظر شما در باره‌ی موسیقی چیست؟
حیدری: هر مذهبی مراجع خود را دارد که باید به آن مراجعه شود که نظر شان چیست. موسیقی نیز دارای اشکال گوناگون است، یکی شبیه موسیقیای «سامی یوسف» است و دیگری شکل دیگری دارد. هر چیزی که ما را از مسیر انسانیت و دین بیرون کند، خوب نیست؛ حالا آن چیز موسیقی است یا هر چیز دیگر تفاوتی ندارد.
صبح کابل: نظر تان در باره‌ی هنرهای دیگر مثل سینما، تیاتر، مجسمه‌سازی و … چیست؟
حیدری: خداوند به هر کسی استعداد ویژه‌ای داده است که از آن استفاده کند. یکی نقاش است، دیگری ممثل، یکی صدای خوب دارد و دیگری توانایی هنری دیگری دارد. ما وقتی حکایت‌های انبیا را می‌شنویم یا می‌خوانیم، لذت می‌بریم؛ اما وقتی فیلمش را می‌بینیم، لذتش دوچندان می‌شود. هنرها نیز می‌توانند در خدمت تعالی انسان و دین باشند و بسیار مؤثر واقع شوند.
