«در پنج ماه گذشته سه عنوان کتاب هم چاپ نکرده ایم؛ چون از کاپی‌کردن کتاب در بازار پیش‌گیری نمی‌شود. کتاب‌های ما در انبار مانده، به فروش نرفته است و پول دیگری نیز برای چاپ کتاب دیگر نداریم.»
این بخشی از گفته‌های شیراحمد سعیدی، مدیرمسؤول انتشارات سعید است. او در ادامه می‌گوید: «فکر کنید زمانی که یک ناشر بزرگ نمی‌تواند در پنج ماه سه عنوان کتاب چاپ کند، نشریه‌های کوچک در چه حال و روزی استند.»
این تنها انتشارات سعید نیست که از فروش‌نرفتن کتاب‌هایش شاکی است؛ شمار زیادی از بن‌گاه‌های نشر کتاب در افغانستان با این مشکل روبه‌رو اند.
مسؤولان شماری از نشریه‌های کتاب در کابل، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گویند، کتاب‌هایی که از سوی آن‌ها به چاپ رسیده است، از سوی فوتوکاپی‌ها و یا مطبعه‌ها نمون‌برداری شده و بدون در نظر گرفتن قانون کاپی‌رایت به بازار عرضه می‌شود. این کتاب‌ها پس از نمونه برداری(کاپی) با کیفیت پایین‌تر و نرخ ارزان‌تر به بازار عرضه می‌شود.
این در حالی است که نشر و پخش کتاب به اساس ماده‌ی (۷) قانون حمایت از حقوق مؤلف، مصنف، هنرمند و محقق (کاپی‌رایت) مورد حمایت قانون است.
همین گونه ماده‌ی (۳۱) این قانون برای آن‌هایی که حق تألیف را نقص می‌کنند، از یک تا دو سال زندان و همین‌گونه از ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار افغانی جریمه‌ی نقدی در نظر گرفته است؛ اما بیشتر نشریه‌ها و نویسندگان از تطبیق نشدن قانون کاپی‌رایت شکایت دارند.
آقای سعیدی می‌گوید که ما هفت ماه پیش مکتوبی را از نشانی اتحادیه‌ی ناشران افغانستان، عنوانی وزارت اطلاعات و فرهنگ فرستادیم که این وزارت در هم‌کاری با وزارت داخله مکتوب را در دانشگاه‌ها همگانی کرد؛ اما پس از دو ماهی وضعیت سابق تکرار شد.
در چنین وضعیتی کتاب ناشران فروش نرفته و نشریه درآمدی از بابت چاپ کتابش به دست نمی‌آورد که در نتیجه‌ی آن نشریه از چاپ کتاب نو خودداری می‌کند.
آقای سعیدی می‌گوید که انتشارت سعید، ۱۲۰۰ عنوان کتاب درسی را چاپ کرده است که حق چاپ نیز از آن خودش است؛ از این میان ۲۰۰ عنوان آن از سوی مطبعه‌ها و دکان‌های خرد فوتوکاپی، نمونه‌برداری شده و با کیفیت پایین‌تر و نرخ ارزان‌تر از نسخه‌ی اصلی آن به بازار عرضه شده است.
سید جعفر احمدی، استاد در دانشگاه تعلیم و تربیه و عضو کمیسیون تحقیق وزارت تحصیلات عالی، می‌گوید که او نیز این مورد را تجربه کرده است. آقای احمدی گفت، کتابی از او زیر نام «احصائیه‌ی کاربردی» از سوی انتشارات کاتب در سال روان به چاپ رسیده است؛ اما نزدیک به شش ماه پیش از سوی مطبعه‌ای کاپی شده و به با نرخ ارزان‌تر به بازار عرضه شده است.
کاپی‌کردن کتاب‌های چاپ نشریه‌ها از سوی دکان‌های فوتوکاپی و یا مطبعه‌ها از یک سو کار خلاف قانون است و از سوی دیگر باعث کساد بازار چاپ کتاب در افغانستان شده است.
محمد زمان کریمی، مدیرمسؤول نشریه‌ی سعادت می‌گوید: «ما که کتاب را چاپ می‌کنیم، انتظار داریم در همان سال همه نسخه‌های آن به فروش برسد؛ اما کاپی‌کردن کتاب‌ها در بازار باعث می‌شود که کتاب تا دو و یا سه سال به فروش نرود.» این گونه نشریه‌ها از نشر و چاپ کتاب درآمد کم‌تری داشته و باعث می‌شود که نشریه برای چاپ کتاب نو هزینه نگذارد.
آقای احمدی می‌گوید که کاپی‌کردن کتاب از سوی مطبعه‌ها هم به نویسنده و هم به ناشر آسیب می‌زند؛ نویسنده از زمان و مال خود هزینه می‌گذارد تا کتاب را می‌نویسد و همین‌گونه ناشر نیز؛ اما زمانی که کتاب در بازار کاپی می‌شود، انگیزه‌ی نوشتن و چاپ کتاب را کم می‌کند.
چاپ و نشر کتاب در کنار نویسنده و ناشر به ویراستار، صفحه‌آرا و دیزاینر نیز نیازمند است که چاپ کتاب و گسترش آن به خودی خود برای این گروه‌ها کار می‌آفریند؛ اما زمانی که کتاب‌ها کاپی می‌شود با کیفیت پایین‌تر و ارزان‌تر به بازار عرضه می‌شود، مردم به دلیل تهی‌دستی اقتصادی دوست دارند کتاب کاپی شده و بی‌کیفیت را با هزینه‌ی کم‌تری تهیه کنند؛ کاری که امنیت شغلی این گروه‌های فرهنگی نیز از میان می‌برد. در نهایت نادیده گرفتن حقوق آفرینش‌گر باعث می‌شود که نشریه‌ها برای چاپ کتاب نو هزینه نکرده و از چاپ کتاب‌های نو خودداری کنند.
به اساس یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل، در ۱۸ سال گذشته نزدیک به ده نشریه‌ی کتاب در افغانستان، ورشکست و غیر فعال شده است. بیشتر این نشریه‌ها دلیل بسته شدن فعالیت شان را کساد در بازار چاپ و فروش کتاب عنوان کرده اند.
یکی از کتاب‌فروشی‌های شهر کابل
عامل‌هایی که حق تألیف را در افغانستان مختل کرده است
افغانستان در کم‌تر از یک دهه‌ی گذشته دو بار قانون کاپی‌رایت را تصویب و نافذ کرده است. آخرین قانون نافذ در این بخش زیر نام «قانون حمایت حقوق مولف، مصنف، هنرمند و محقق (کاپی رایت)» در ۲۴ میزان ۱۳۹۵ در جریه‌ی رسمی در (۷) فصل و (۴۶) ماده نشر شد که هنوز هم نافذ است.
با این حال تا هنوز دولت نتوانسته است از حقوق آفرینش‌گر (مؤلف) حمایت کرده و از تخلف‌ها در بخش حقوق مالکیت فکری پیش‌گیری کند.
این که چرا قانون کاپی‌رایت در افغانستان جنبه‌ی عملی پیدا نکرده و کتاب‌های نشریه‌ها از سوی شماری از مطبعه‌ها و دکان‌ها کاپی می‌شود، آقای احمدی می‌گوید: «در نخست افرادی هستند که وجدان شان ضعیف است و این باعث می‌شود کتاب را کاپی کنند؛ آن‌گونه که تجارانی مال‌های تقلبی را به بازار عرضه می‌کنند.»
از سویی هم فراگیر نبودن کتاب‌های چاپ نشریه‌ها نیز باعث می‌شود که روند کاپی‌کردن کتاب‌ها ادامه پیدا کند.
تیراژ بیشتر نشریه‌های کتاب در یک نوبت چاپ از هزار نسخه بیشتر نیست. تیراژ کم کتاب باعث می‌شود که در ولایت‌ها مردم به همه کتاب‌هایی که توسط نشریه‌های داخلی چاپ می‌شود، دست‌رسی نداشته باشند.
آقای سعیدی می‌گوید که کتاب‌ها بیشتر در ولایت‌ها و در فوتوکاپی‌های نزدیک دانشگاه‌ها نمونه‌برداری (کاپی) می‌شود. این کار بیشتر در والایت‌هایی مثل؛ هرات، بلخ ، تخار، بغلان و بدخشان و ولایت‌های درجه‌اول کشور انجام می‌شود.
در کنار این همه، نبود نظارت جدی از تطبیق قانون کاپی‌رایت نیز باعث شده است که حقوق آفرینش‌گر در افغانستان ساحه‌ی تطبیق نیافته و افراد استفاده‌جو کتاب‌های چاپ نشریه‌ها را کاپی کرده و با نرخ ارزان‌تر به بازار عرضه کنند.
صابر مومند، سخن‌گوی وزارت اطلاعات و فرهنگ، با این که کاپی کردن کتاب‌های چاپ نشریه‌ها را از سوی مطبعه‌ها و یا نشریه‌های دیگر تأیید می‌کند، می‌گوید: «برای رسیده‌گی به این دست تخلف‌ها، آمریت کاپی‌رایت و بورد کاپی‌رایت داریم، و در مواردی هم پرونده‌ی متخلف را به سارنوالی فرستاده ایم.»
با این که از نافذ شدن آخرین قانون کاپی‌رایت، سه سالی می‌گذرد؛ اما هنوز هم شماری از نشریه‌ها می‌گویند که این قانون جنبه‌ی تطبیقی پیدا نکرده است. نشریه‌های کتاب شاکی اند که آگاهی‌دهی بسنده در رابطه به قانون کاپی‌رایت از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ صورت نگرفته است.
مدیر مسؤول انتشارات سعید گفت: «خود مقام‌ها قانون کاپی‌رایت را درست نمی‌فهمند.»
او می‌گوید که سه ماه پیش کتابی از نشانی این انتشارات از سوی فوتوکاپی‌ای در بدخشان کاپی شده و به بازار عرضه شده بود. زمانی که آن شخص دست‌گیر شده و به فرماندهی بدخشان انتقال داده شد؛ در فرماندهی گفتند وقتی کس دیگری کتاب شما را چاپ می‌کند و ارزان‌تر به فروش می‌رساند، بگذارید این کار را بکند؛ این که مشکلی ندارد.
این در حالی است که به اساس یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل، بازار چاپ و نشر کتاب از ۱۳۹۶ به این سو کساد شده و کاهش چشم‌گیری در کمیت و کیفیت داشته است.
با این حال دبیراحمد سعیدی، مسؤول انتشارات سعید و عضو اتحادیه‌ی ناشران افغانستان می‌گوید که آن‌ها تصمیم گرفته اند در شروع ماه حوت امسال هیأت پنج‌نفری‌ای را از میان ناشران انتخاب کرده و به ولایت‌ها بفرستند تا در زمینه‌ی حقوق آفرینش‌گر برای مردم و آن‌هایی که کار کاپی را می‌کنند، آگاهی‌دهی کرده و برای این دکان‌ها یک جلد قانون کاپی‌رایت را نیز توزیع کنند. «به آن‌ها بازگو کنند که از کاپی کردن کتاب نشریه‌ها خود داری کنند.»
اما با این حال اتحادیه‌ی ناشران افغانستان از همکار نبودن وزارت فرهنگ در این زمینه شاکی است؛ چیزی که سبب دوام این وضعیت شده است.
ادامه‌ی روند کاپی کردن کتاب، در درازمدت می‌تواند باعث افت جدی چاپ و نشر کتاب در افغانستان شده و اگر به زودی از این روند پیش‌گیری نشود، کتاب‌خوانی پیش از آن که در افغانستان جای باز کند، به فراموشی سپرده خواهد شد.
