محمد اشرف‌غنی، رییس‌جمهور افغانستان در گشایش سد کمال‌خان ولایت نیمروز در نزدیکی مرز ایران، هدف ایجاد این سد را، بازآفرینی یک نیمروز آباد و آزاد گفت.
آقای غنی از داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه فردوسی کمک گرفت که بتواند هدفش را از ساخت این سد، واضح‌تر بیان کند. او گفت؛ زمانی که رستم زخمی شد و با ناامیدی برگشت، برای او گفته شد که تنها وسیله‌ی مغلوب کردن اسفندیار، گز هیرمند است.
رییس‌جمهور افغانستان تأکید کرد: «سد کمال خان با تمام عظمتش وسیله است؛ چرا؟ شما اول بروید به شاهنامه‌ی فردوسی، فصل روبه‌رو شدن رستم با اسفندیار را ببینید. وقتی رستم زخمی می‌شود و با ناامیدی برمی‌گردد، سیمرغ برایش احوال می‌دهد که وسیله‌ی مغلوب کردن اسفندیار گز هیرمند است. کی از گز هیرمند می‌سازد که مستقیماً اسفندیار را از بین می‌برد.»
آقای غنی همین‌گونه در مورد معاهده آب میان افغانستان و ایران که میان موسا شفیق و امیرعباس هویدا، نخست وزیران وقت دو کشور در سال ۱۳۵۱ امضا شد، گفت که مشکل در آن معاهده نبود بلکه در روند اجرای آن بود.
او تصریح کرد، آب هیرمند قرن‌ها است که از افغانستان خارج می‌شد ولی اکنون مدیریت آن به دست افغانستانی‌‌ها است و آن‌چه در معاهده آب که میان ایران و افغانستان آمده، عملی خواهد شد، «اما زیادتر از تعهد، گپ (سخن)، مذاکره است.»
با این حال، دولت افغانستان تأکید دارد که حق‌آبه را بر اساس توافق ۱۳۵۱ خواهد پرداخت؛ زیرا در این توافق شرایط اقلیمی و امکان کم شدن آب هلمند در اثر تغییرات جوی و کاهش بارندگی مطرح شده که روی حق‌آبه‌ی ایران تأثیر می‌گذارد. بر اساس این معاهده، ایران سالانه ۸۲۰میلیون متر مکعب آب از رودخانه هیرمند دریافت کند.
چندی پیش حکومت افغانستان در یکی از جلسه‌های کابینه، چهارم حمل را روز ملی مدیریت آب نام‌گذاری کرد و تصمیم جدی‌اش را برای مهار کردن آب‌های افغانستان اعلام کرد.
این راهبرد مدیریت آب از سوی دولت افغانستان، می‌تواند برای کشور ظرفیت قدرتمندتر شدن را در منطقه بدهد. هم جمهوری اسلامی ایران و هم پاکستان به آب‌های جاری افغانستان نیازمندند. پاکستان نیز به‌صورت دایمی نگران ایجاد سد روی دریای کنر است که از دریاهای پر آب افغانستان است.
وسیله‌ی چانه‌زنی با همسایگان
ایران و پاکستان دو همسایه‌ی شرقی و غربی افغانستان بوده است که هرازگاه از مرزهای بازرگانی‌شان به‌عنوان ابزار فشار بر افغانستان استفاده کرده است. پاکستان همواره با تیره شدن روابط کابل-اسلام‌آباد گذرگاه تورخم را به روی بازرگانان افغانستانی بسته و میلیون‌ها افغانی به آن‌ها خسارت وارد شده است. ایران نیز همواره با دشوار کردن شرایط برای مهاجران افغانستانی و تمویل برخی از گروه‌های تروریستی، بر حکومت افغانستان فشار وارد کرده است.
بنابراین، به نظر می‌رسد که این تصمیم جدی حکومت افغانستان برای مهار کردن آب، به افغانستان فرصت چانه‌زنی با همسایگانش را فراهم می‌کند. رییس‌جمهور غنی در مراسم گشایش بند کمال هم‌چنان به خط آهن هرات-خواف اشاره کرده و گفت که تکمیل شدن این راه‌آهن، به افغانستان فرصت چانه‌زنی بیشتر خواهد داد.
اشرف‌غنی خطاب به همسایه‌ی شرقی افغانستان گفت: «با افتتاح خط آهن هرات-خواف همسایه پاکستان ما در میدان رقابت، مجبور است قیمت‌ها را کاهش دهد که ما دوباره به کراچی مراجعه کنیم؛ یا هردو طرف بیایند همراه ما دست دوستی بدهند.» او با جدیت اعلام کرد که «دیگر کسی بر ما غذا را بسته نمی‌تواند و باید با ما، با منطق و با عزت رفتار کنند.»
رییس‌جمهور افغانستان هم‌چنان به ایران گفت که اگر بیشتر از معاهده‌ی هیرمند آب می‌خواهد، باید در این مورد گفت‌وگو شود: «اگر آب می‌خواهید، نفت بدهید»
او تأکید کرد که اگر آب‌های افغانستان مدیریت شود، قیمت آن بالاتر از قیمت نفت خواهد بود، این‌که مدیریت نشده است، تقصیر خود افغان‌ها بوده است.
آقای غنی در گشایش سد کمال‌خان همچنین گفت که گفتگو میان ایران و افغانستان در زمینه تولید انرژی برق بادی و آفتابی توسط دو شرکت بین‌المللی از جمله زیمنس در جریان است.
واکنش‌ها به اظهارات اشرف‌غنی
شماری از آگاهان و مقام‌های پیشین حکومت افغانستان به اظهارات آقای غنی در مورد فروش و یا مبادله‌ی آب، می‌گویند که آب افغانستان به حدی نیست که فروخته و یا مبادله شود.
علی احمد عثمانی، وزیر پیشین وزارت انرژی و آب افغانستان به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که فروش و مبادله‌ی آب زمانی مجاز است که آبی کافی برای نیازمندی‌های داخلی وجود داشته باشد.
آقای عثمانی تأکید دارد: «ما زمانی می‌توانیم آب بفروشیم یا تبادله که دست‌کم، یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب آب یا بیشتر از آن، سرانه‌ی آب را برای هر فرد در سال داشته باشیم. با توجه به مشکلات اقلیمی، ۱۹ درصد آب در حوزه هیرمند در حال حاضر آب کاهش پیدا کرده و این روند ادامه دارد.»
او تأکید می‌کند که در حال حاضر در حوزه هیرمند نزدیک به هفت میلیون جمعیت زندگی می‌کند و اگر آب را تقسیم کنیم و سرانه آب را به دست آوریم، این مناطق به فقر آب نزدیک است.
با این حال مقام‌های ایران نیز در مورد سخنان آقای غنی واکنش نشان داده و تأکید کرده‌اند که «رژیم حقوقی رودخانه هیرمند و حق آبه ایران تعریف شده است.»
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفته است: «رودخانه هیرمند دارای رژیم حقوقی تعریف شده‌ای است و بر اساس قراردادی که در سال ۱۳۵۱ بین دو کشور به امضاء رسیده و در مجالس قانون‌گذاری هر دو کشور به تصویب رسیده حق آبه ایران کاملاً مشخص بوده و دولت افغانستان هم به این حق آبه متعهد است.»
او افزود که حق آبه طبیعت و صیانت از حیات هامون‌ها موضوع جداگانه‌ای است که ایران از مدت‌ها قبل با دولت افغانستان در حال مذاکره است. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تأکید کرده که کشورش از اظهارات رییس‌جمهور افغانستان برای تبدیل آب به موضوع همکاری بین دو کشور استقبال کرده و آمادگی خود را به این منظور اعلام می‌کند.
رضا بهرامی، سفیر پیشین ایران در کابل نیز در صفحه‌ی توییترش نوشته است که دیدگاه آقای غنی بر متمم بودن اقتصاد دو کشور می‌تواند فصل مشترک در روابط دو طرف باشد.
زرنج گذرگاه بین‌المللی
آقای غنی در گشایش سد کمال‌خان همچنین گفت که گفتگو میان ایران و افغانستان در زمینه تولید انرژی برق بادی و آفتابی توسط دو شرکت بین‌المللی از جمله زیمنس در جریان است.
به گفته او مطالعات مقدماتی نشان می‌دهد که افغانستان ظرفیت «۷۰ هزار مگاوات برق» را از باد دارد و باد نیمروز به بزرگ‌ترین مرکز تولید انرژی تبدیل خواهد شد.
او همچنین گفت که با آغاز بهره‌برداری از سد کمال خان، آینده ولایت نیمروز و گذرگاه مرزی زرنج با ایران تقویت می‌شود؛ یک گذرگاه بین‌المللی که کلید آن بندر چابهار ایران است. راه‌آهن خواف -هرات نیز قدم اول خط آهن استانبول- هرات است.
ساخت بخش سوم بند کمال خان در بهار سال ۱۳۹۶ آغاز شد. بودجه ساخت آن ۷۸ میلیون دلار اعلام شده بود. آبگیری آزمایشی آن عقرب و آبگیری کامل نیز دلو سال ۱۳۹۹ آغاز شد.
به گفته‌ی مقام‌های حکومت افغانستان در دوران ساخت این بند، ۲۰ نفر از نیروهای محافظ آن کشته و ۱۸ نفر زخمی شدند. رییس‌جمهور افغانستان در مراسم گشایش این بند آب‌گیر، به‌پای منار یادبود این کشته‌شدگان، اکلیل گل گذاشت.
مسئولان می‌گویند که این سد بیش از ۱۸۴ هزار هکتار زمین را آبیاری می‌کند و بیش از ۹ مگاوات انرژی برق تولید خواهد کرد.
منطقه‌ای که بند کمال خان در آن واقع شده، بیشتر دشت است و شیب کمی دارد. ارتفاع این بند ۱۶ متر و ظرفیت ذخیره آب آن به گفته اداره ملی تنظیم آب، ۵۲ میلیون مترمکعب است. با آن‌که این بند در مقایسه با بند سلما آب کمتری را ذخیره می‌کند، اما توان کنترل آب آن بسیار بالا است.
