یک خریطه‌ی پلاستیکی از فروشگاه مواد غذایی، خریطه‌ای دیگر از نانوایی و چندین خریطه هم از فروشگاه‌های میوه و سبزی، جز مصارف هر یک ما در طول روز است. این خریطه‌ها به‌طور متوسط، تنها ۲۵ دقیقه قابل استفاده است و پس از آن مبدل به زباله می‌شود؛ زباله‌ای که ۲۰۰ تا ۴۰۰ سال طول می‌کشد تا تجزیه شود.
آمار جهانی نشان می‌دهد که در سراسر جهان نزدیک به ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون تُن پلاستیک در یک سال به مصرف می‌رسد و زباله‌های آن به‌طور معمول در دریاها، اقیانوس‌ها و رودخانه‌ها ریخته می‌شود و زندگی انسان‌ها، گیاهان و حیوانات را با خطر مواجه می‌کند. به همین دلیل، تولید و مصرف پلاستیک یکی از مشکلات جدی کشورها و فعالان محیط زیستی است.
در افغانستان نیز سالانه مقدار زیادی از لوازم پلاستیکی به مصرف می‌رسد. ارزان بودن آن در مقایسه با خریطه‌های پارچه‌ای و کاغذی، از سویی هم تولید آسان و به‌سرعت آن، میزان مصرف آن را نیز افزایش داده است.
کاظم همایون، رییس حفاظت محیط‌زیست کابل، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید: «پلاستیک معضل جدی جهانی است. در افغانستان به‌خصوص در شهرها استفاده از آن امری معمول است. گفته می‌توانیم که ۷۰ درصد از وسایل هر خانه در خود پلاستیک دارد یا هم پلاستیکی است و همان‌طور استفاده از خریطه‌های پلاستیکی، به دلیل ارزان بودن و در دسترس بودن آن بیش‌ازحد مورداستفاده قرار میگیرد.»
از دید آقای همایون، پلاستیک مبدل به بخش گریزناپذیر زندگی انسان شده و به‌یک‌باره دور کردن آن امری محال و غیرممکن است. «این چالشی جهانی است و افغانستان هم جز دهکده جهانی است.»
آمار وزارت صحت افغانستان، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی ۳۷ هزار و ۵۸۷ تن در اثر آلودگی هوا در افغانستان جان باخته‌اند که از این میان، دو هزار و ۸۹۲ تن در اثر بیماری‌های تنفسی و دو هزار و ۷۳ تن دیگر در اثر بیماری قلبی جان باخته‌اند.
زباله‌های پلاستیکی
مواد پلاستیکی به علت داشتن مواد نفتی و هیدروکربنی، متانال، فنول، ترکیبات کلرینه و افزودنی‌های مختلفی مانند رنگ‌آمیزی-رنگ‌دانه فلزی و پایه رزینی-مقاوم کننده‌های حرارتی مانند سرب و کادمیوم تجزیه‌ناپذیر بوده و در خاک باقی می‌مانند.
مواد شیمیایی موجود در آن‌ها به‌تدریج از طریق خاک وارد آب، بدن گیاهان، جانوران و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد زنجیره غذایی انسان و حیوان می‌شود.
کاظم همایون در این مورد، می‌گوید که مواد پلاستیکی به‌ویژه، خریطه‌های پلاستیکی عمر کوتاهی دارد؛ اما زمانی که به زباله تبدیل می‌شود، صدها سال در محیط باقی می‌ماند و باعث می‌شود محیط را آلوده کند. به گفته او مقدار کمی از زباله‌های پلاستیکی، بازیافت می‌شود و کارخانه‌های معدودی در این زمینه کار می‌کنند.
گفتنی است که زباله‌های پلاستیکی به‌طور معمول در افغانستان توسط مسئولان، زیرزمین دفن می‌شود و یا هم مردم برای گرم کردن خانه‌ها و پخت‌وپز، آن را می‌سوزانند. در اثر سوخت پلاستیک، دی‌اکسین تولید می‌شود كه سمی‌ترین گاز موجود است. این گاز در طبیعت وجود ندارد؛ اما با سوخت مواد پلاستیکی این گاز تولید و سبب بیماری‌های تنفسی، قلبی و سرطانی می‌شود.
داکتر عثمان طاهری، مشاور روابط عامه وزارت صحت، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که پلاستیک از منابع نفتی مانند پلی استایرن، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن تهیه می‌شود که این منابع مواد شیمایی خطرناکی هستند و مواد غذایی را آلوده می‌کند که درنتیجه باعث ایجاد انواع سرطان‌ها، بیماری‌های تنفسی و انتقال مواد خطرناک از طریق ژن‌ها از نسلی به نسل دیگر می‌شود.
آقای طاهری، می‌گوید، دودی که از سوخت مواد پلاستیکی تولید می‌شود، غلظت بیشتری نسبت به سوخت سایر مواد سوختی دارد؛ «سوزاندن زباله‌های پلاستیکی مانند این است كه بر روی طبیعت شمشیر می‌کشیم و طبیعت با شمشیر سرطان، بیماری قلب و بیماری‌های تنفس پاسخ می‌دهد.»
در همین حال، آمار وزارت صحت افغانستان، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی ۳۷ هزار و ۵۸۷ تن در اثر آلودگی هوا در افغانستان جان باخته‌اند که از این میان، دو هزار و ۸۹۲ تن در اثر بیماری‌های تنفسی و دو هزار و ۷۳ تن دیگر در اثر بیماری قلبی جان باخته‌اند.
مسئولان این وزارت، سوخت پلاستیک و سایر مواد دودزا را عامل آلودگی هوا می‌دانند. آنان تأکید دارند که سوزاندن پلاستیک و زباله‌های رهاشده بر روی جاده‌ها و سرک‌ها تأثیر مستقیم روی آلودگی هوا در فصل سرما و گرما دارد.
از سویی هم دفن زباله‌های پلاستیکی در زیر زمین از معضلات دیگری است که باعث آلوده شدن محیط‌زیست می‌شود.
ریاست حفاظت از محیط‌زیست کابل می‌گوید که دفن زباله‌های پلاستیکی باعث می‌شود که به‌مرورزمان آب‌های زیرزمینی آلوده شود و نیز تأثیر مستقیمی روی رشد گیاهان دارد. آقای همایون، تأکید می‌کند که با توجه به افزایش استفاده از پلاستیک در کشور و ادامه‌ی این روند، تأثیر مخرب روی رشد گیاهان نیز خواهد داشت.
۴۳۸ کارخانه‌ی تولید پلاستیک در افغانستان
آمار و ارقامی که وزارت صنعت و تجارت افغانستان ارایه می‌کند، نشان می‌دهد که در سال گذشته به ارزش ۱۰۰ میلیون افغانی محصولات پلاستیکی از کشورهای مختلف وارد شده که مقدار آن نزدیک به ۷۴۲ متریک تن می‌رسد و بیشترین واردات از ترکیه و ایران بوده است.
فؤاد احمدی، سخنگوی این وزارت، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که بیشتر از ۴۰۰ کارخانه‌ی تولیدی پی‌وی‌سی در سراسر افغانستان فعالیت دارد که از آن جمله ۲۳۸ کارخانه در بخش تولید پایپ پی‌وی‌سی و به تعداد ۲۰۰ کارخانه‌ی دیگر در بخش تولید پروفیل‌های پی‌وی‌سی فعالیت می‌کند. هم‌چنان به ارزش ۱۵۰ میلیون دالر امریکایی در این کارخانه‌ها سرمایه‌گذاری شده است که زمینه‌ی اشتغال را برای بیشتر از شش هزار نفر فراهم کرده است.
گفتنی است که در حال حاضر به تعداد ۲۲۳ کارخانه‌ی تولیدی محصولات پلاستیکی در کابل، ۱۰۰ کارخانه در بلخ، ۲۵ کارخانه در هرات، ۴۸ کارخانه در کندهار و ۱۵ کارخانه در ننگرهار فعالیت دارد.
پلاستیک از مواد نفتی و پتروشیمی تولید می‌شود به همین دلیل در صورت تماس با مواد داغ و اسیدی، ماده‌ای به نام مونومر-مولکول‌های کوچکی که تعدادی اتم را در یک ردیف دربر میگیرد-به‌وجود می‌آید که این مواد در درازمدت خطرناک و سرطان‌زا است. تولید مواد مونومر در خریطه و تماس با نان، باعث ایجاد بیماری‌هایی مانند؛ بیماری ذات‌الریه و اختلال گوارشی می‌شود و عملکرد دستگاه بدن افراد را مختل می‌کند.
پلاستیک با غذای ما چه می‌کند؟
در شهر کابل و سایر کلان‌شهرهای افغانستان، اکثر خانواده‌ها برای انتقال اجناس، به‌شمول مواد خوراکی از فروشگاه تا خانه از خریطه‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند؛ آنان حتا برای بردن نان از نانوایی به خانه نیز از این خریطه‌ها استفاده می‌کنند.
ولی‌احمد، یکی از باشندگان کابل می‌گوید که او روزانه حداقل چهار تا پنج خریطه‌ی پلاستیکی را با خود به خانه می‌برد. در این خریطه‌ها میوه، ترکاری و نان را جابه‌جا می‌کند؛ او هرچند از ضررهای پلاستیک تا اندازه‌ا‌ی آگاهی دارد؛ اما می‌گوید که نمی‌تواند هزینه‌ی اضافی برای خرید خریطه‌های کاغذی و پارچه‌ای بپردازد.
فروشنده‌ها به‌طورمعمول اجناس فروخته شده را در خریطه‌ی پلاستیکی جابه‌جا می‌کنند و به مشتری می‌دهند و هزینه اضافی از مشتری بابت این خریطه نمی‌گیرند. درحالی که اگر در خریطه‌ی پارچه‌ای، اجناس بفروشند، هزینه‌ای اضافه بر جنس فروخته شد از مشتری می‌ستانند.
فردین، یکی از فروشنده‌های مواد خوراکی در شهر کابل است. او می‌گوید که خریطه‌ی پلاستیکی ارزان است و در دسترس همه قرار دارد. خریطه‌های کاغذی و پارچه‌ای هرچند مقاوم است؛ اما هزینه‌ی بیشتری دارد و مشتریان حاضر نیستند پول‌شان را برای خرید خریطه صرف کنند.
پلاستیک از مواد نفتی و پتروشیمی تولید می‌شود به همین دلیل در صورت تماس با مواد داغ و اسیدی، ماده‌ای به نام مونومر-مولکول‌های کوچکی که تعدادی اتم را در یک ردیف دربر میگیرد-به‌وجود می‌آید که این مواد در درازمدت خطرناک و سرطان‌زا است. تولید مواد مونومر در خریطه و تماس با نان، باعث ایجاد بیماری‌هایی مانند؛ بیماری ذات‌الریه و اختلال گوارشی می‌شود و عملکرد دستگاه بدن افراد را مختل می‌کند.
به همین دلیل پزشکان، گذاشتن غذای داغ در خریطه‌ی پلاستیکی را ممنوع کرده‌اند. با آن‌هم در افغانستان، نان گرم را مردم از نانوایی به وسیله پلاستیک انتقال می‌دهند.
کاظم همایون، می‌گوید که تا هنوز صدها تُن خریطه‌ی پلاستیکی از نانوایی‌های کابل جمع‌آوری و استفاده از این خریطه‌های در نانوایی‌ها به‌صورت جدی ممنوع شده است. او می‌افزاید که ۲ میلیون و ۷ صدهزار جریمه از نانوایی‌های که تخطی کرده‌اند، ستانده شده است.
باوجودی که استفاده از خریطه‌ی پلاستیکی در نانوایی‌ها ممنوع است؛ اما با آن‌هم نانواها تخطی می‌کنند و استفاده از خریطه پلاستیکی در نانوایی امری معمول است.
حبیب‌الله، در سینما پامیر نانوایی دارد، او می‌گوید که مردم هنگام خرید نان از آنان تقاضا خریطه‌ی پلاستیکی می‌کنند. به همین دلیل مجبورند به خواسته‌های مشتریان‌شان رسیدگی کنند.
با این‌همه، تا هنوز هیچ‌گونه راه‌حل اساسی‌ای برای رفع این مشکل جهانی سنجیده نشده است. مسئولان در ریاست حفاظت از محیط‌زیست کابل، می‌گویند که برخی برنامه‌های کوتاه‌مدت، ازجمله جمع‌آوری خریطه‌های پلاستیکی از نانوایی و دکان‌ها انجام شده اما؛ راه‌حل جامعی که بتواند این معضل را حل کند تا هنوز پیدا نشده است.
