پُست از صعنت‌های جاافتاده در جوامع امروزی است تا افراد به آسانی بستههای پستی شان را به آدرس‌های مشخص‌شده بفرستند؛ اما در افغانستان تا هنوز این صنعت پُردرآمدی که می‌تواند منبع درآمد برای سکتورهای خصوصی و دولتی باشد، جای خود را در سیستم شهری نیافته است. امروز ۱۷ میزان (۹ اکتبر) روز جهانی پُست است.
به همین بهانه، در این گزارش نگاه اجمالی به نقش صنعت پُست و چگونگی ارائه‌ی خدمات پستی در افغانستان انداختم تا وضعیت پُست در زندگی شهری کشور کمی روشن‌‌تر شود.
پیشینه‌ی خدمات پُستی در افغانستان
سير تكامل پُست در دوران كنوني، پيشرفت چشم‌گيري داشته و اكنون در كمتر از ۲۴ ساعت، بستهای از يك نقطه به نقطه‌ي ديگر دنیا انتقال مي‌يابد؛ اما این خدمات در افغانستان چه فراز و نشيب‌هايي را پُشت سر گذاشته است؟
اتحادیه‌ی جهانی پُست (UPU) در سال ۱۸۷۴ با هدف توسعه‌ی پُست، در سوئیس تأسیس شد. افغانستان و تقریبا تمام کشورهای جهان عضو اتحادیه‌ی جهانی پُست استند. نهم اکتبر برابر با ۱۷میزان، به نام روز جهانی پُست نام‌گذاري شده است. در افغانستان، ارتباطات نوین پُستی، برای نخستین بار در زمان امیر شیرعلی خان -۱۸۶۰ میلادی- به وجود آمد. در آغاز یک چاپارخانه در بالاحصار کابل تأسیس شد که تا مدتی تنها مرکز نقل و انتقال نامه در افغانستان بود. در طول سال‌های گذشته، این خدمات با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است؛ اما پس از سال ۲۰۰۱ ارائه‌ی خدمات پُستی پیشرفت‌های زیادی کرد و در کنار اداره‌ی پُست دولتی، چندین شرکت خصوصی نیز در این عرصه شروع به کار کرد. پیشرفت مهم خدمات پُستی این بود که در سال ۱۳۸۹ همه‌ی شهرهای کشور دارای کد پُستی شد. شهرهای افغانستان پیش از این، کد پُستی نداشت که مشکلات زیادی را در روابط پُستی در بین شهرها به وجود آورده بود.
اما مهم‌‌ترین مشکل برای اداره‌ی پُست دولتی و دیگر اداره‌های پُست، نبودن آدرس مشخص در افغانستان است. در حال حاضر بسیاری از خیابان‌ها و کوچه‌های کابل و دیگر شهرهای کشور، نام و آدرس مشخصی ندارد.
شرکت دولتی (افغانپُست)
دفتر مرکزی افغانپُست در ساختمان چهارده طبقه‌ای در قلب شهر کابل، روزانه میزبان صدها بسته‌ی پُستی است. به همان مقیاس که تعداد مراجعین این نهاد در سال‌های اخیر زیاد شده، سطح انتقاد از خدمات اداره‌ی پُست نیز رو به افزایش بوده است.
اداره‌ی (افغانپُست)در حال حاضر عمدتا به نهادهای دولتی خدمات پُستی ارائه می‌کند. این اداره، توانایی ارائه‌ی خدمت به سازمان‌های خصوصی و افراد را نیز دارد. یکی از دلائلی که بیشتر باشندگان کشور ترجیح می‌دهند، امور پُستی شان را از طریق این اداره اجرا کنند، قیمت ارزان و مناسب آن نسبت به دیگر شرکت‌های خصوصی مشابه است.
اداره‌ی افغان پُست، ۲۵ شعبه‌ی پُست‌خانه‌‌ی فعال در کابل، ۳۴ شعبه در مراکز ولایات، ۶ شعبه در نقاط مرزی، ۵ شعبه در میدان‌های هوایی و به تعداد ۳۷۲ شعبه‌ی محلی داخلی (ولایات، ولسوالی‌ها، قریه جات) و خارج از کشور دارد که در مجموع ۴۶۳ شعبه می‌شود.
در کنار افغانپُست که شرکت دولتی است، چند شرکت خصوصی به نام‌های «دی اچ ال، تی ان تی، فدیکس، نی و پُست سریع باختر» نيز در انتقال بستههای پُستی در کشور فعال است.
مراجعه‌کنندگان ناراضی اداره‌ی افغانپُست
شرکت افغان‌پست هنوز هم با معیارهای جهانی پُست برابر نیست. چگونگی ارائه‌ی خدمات پُستی افغانپُست با انتقادهایی روبه‌رو است. نارسایی‌های مانند؛ نبود ترازوهای استندرد برای وزن بستههای پستی، دیررسیدن بسته‌ها، اخذ پول‌های غیرقانونی و گاهی نیز مفقود شدن بسته‌ها از عمده‌ترین شکایات مشتریان است.
کافی است برای چند ساعت در برابر دروازه‌ی ورودی افغانپُست بیاستید، تا میزان رضایت مشتریان از خدمات پُستی این اداره را دریابید. زن میان‌سالی که بستهای در دست دارد از سالون اداره‌ی افغانپُست بیرون می‌آید. با صدای بلندی می‌گوید: «خداجان! در این بی‌پولی، چه معجزه شد که به یک‌بارگی وزن این سوغاتی دو برابر شد؟»
به او نزدیک می‌شوم. خودش را «مرسل ندا» و باشنده‌ی ولایت بغلان معرفی می‌کند. آمده است تا برای خواهرش به شهر مونترال کانادا بسته‌ی کوچک سوغاتی بفرستد؛ اما ظاهرا موفق به این کار نشده است.
با عصبانیت می‌گوید که کارمندان خدمات پُستی، وزن سوغاتی را به گونه‌ی غیر عادلانه محاسبه کرده و به همین دلیل، از فرستادن آن منصرف شده است. «همین بسته‌ی سوغاتی را که یک جوره لباس طفلانه‌ی نخی و یک جوره هم لباس زنانه‌ی خزانی است، در یکی از دکان‌های شهر با ترازو دیجیتالی وزن کردم، دو کیلو و ۱۰۰ گرام وزن داشت؛ اما کارمندان پُستی، وزن این بسته را سه کیلو می‌گویند.»
«سلطان سحر»، یکی دیگر از باشندگان کابل می‌گویدکه قرار بود برای برادرش در پاریس، یک بسته سوغاتی بفرستد؛ اما به دلیل کم و زیاد شدن وزن بسته توسط ترازوهای پُسته‌خانه‌ی مرکزی، از ارسال آن انصراف داده است.
به گفته‌ی مراجعه‌کنندگان، ترازوهای افغان‌پست به گونه‌ای عیار شده است که وزن بستههای ارسالی شان را بیش از وزن واقعی نشان دهد. نبود سنجش درست وزن بستههای ارسالی، دلیلی برای انصراف شهروندان از ارسال بستههای شان به مقصد شده است. شهروندان از مسؤولان می‌خواهند که در بخش سنجش وزن بستههای ارسالی بیشتر دقت کرده و «فساد نکنند.»
اعتراف کارمندان و تکذیب رییس (افغانپُست)
یکی از کارمندان اداره‌ی افغانپُست در ولایت بلخ که نخواست نامی از او گرفته شود، مشکلات در ترازوهای این اداره را تأیید می‌کند و می‌گوید که این موضوع را با دفتر مرکزی در جریان گذاشته اند؛ اما کسی تا کنون به آن توجهی نکرده است.
کارمند دیگری که در یکی از شعبه‌های افغانپُست درکابل مشغول به کار است نیز با تأیید مشکل در ترازوهای پُسته‌خانه می‌گوید که به همین دلیل، مردم از اداره‌ی افغانپُست روی‌گردان شده اند: «در حال حاضر تنها مردم به خاطر گرفتن پاسپورت به پسته‌خانه‌ی منطقه‌ی نزدیک خود مراجعه می‌کنند و بس.»
«احمد وحید ویس»، رییس افغانپُست وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، می‌گوید: «تاکنون شکایتی از دقیق نبودن سنجش وزن ترازوها دریافت نکرده ایم؛ اما در تلاش خواهیم بود، نظارت بیشتر داشته باشیم تا این‌گونه شکایت‌ها پیگیری شود. در صورت وجود این شکایات، دستور می‌دهیم تا تمام ترازوهای اداره‌ی افغانپُست بار دیگر آزمایش شود تا از دقیق بودن سنجش وزن ترازوها اطمینان حاصل کنیم.»
اضافه‌ستانی
برخی از مشتریان این نهاد از درخواست پول اضافه از سوی کارمندان این اداره، با نام «مالیه» شکایت دارند.
نرگس میرزایی، یکی از مشتریان این اداره می‌گوید، به دلیل درخواست پول اضافه از سوی کارمندان اداره‌ی پُست، ناگزیر شده است که از دریافت بستهای که از آلمان برای او آمده بود، بگذرد.
او تجربه‌اش را در این مورد چنین توضیح می‌دهد: «۹ ماه پیش یکی از اعضای خانواده، یک بسته‌ی کوچک (یک جوره بوت و لباس زنانه) را از طریق پُست ویژه، از جرمنی به آدرس افغانپُست برایم فرستاده بود. در زمان تحویل، کارمندان اداره‌ی پُست کاغذ «دریافتی» را برایم دادند که نوشته بود، باید ۵۰۰ افغانی را برای تحویل گرفتن بسته بپردازم، پول را پرداختم؛ اما آنان من را به شعبه‌ی گمرکات فرستادند. آن‌جا هم ۵۰۰ افغانی پرداختم و با دادن برگه‌ی «تعرفه»، این بار به بخش مالیه‌دهی راهنمایی شدم. کارمندان این بخش، بعد از حساب‌و‌کتاب گفتند که ۱۴ درصد مالیه آمده است و باید شما یک هزار افغانی مالیه بپردازید.»
او وقتی با خودش محاسبه می‌کند، قیمت خدمات پُست به علاوه‌ی اضافه‌ستانی‌های دیگر، از قیمت بسته‌ی ارسالی بیشتر می‌شود و در نهایت از تحویل‌گیری بسته‌اش صرف‌نظر می‌کند.
رییس افغانپُست در باره‌ی ادعای مشتریان به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «موضوعی را که شما در رابطه به اضافه‌ستانی پول اشاره کردید، برای ما یک شوک است. ما تا کنون در این خصوص هیچ نوع شکایتی نداشته ایم؛ اما تعهد ما برای مشتریان این است که اگر چنین مشکلی وجود داشته باشد، برای از بین بردن آن توجه جدی می‌کنیم.»
بالا بودن نرخ مالیات بستههای ارسالی
رامین فروغ، نیز شکایت دیگری دارد. او می‌گوید که نرخ خدمات پُستی و مالیاتی که بر یک بسته وضع می‌شود، گاهی از قیمت اصلی آن فراتر می‌رود.
او می‌گوید: «پانزده روز پیش، برادرم از دبی، دو سیت موبایل ساده از کمپنی سامسونگ برای فامیل ارسال کرده بود؛ اما کارمندان افغان پُست،۵۰ دالر امریکایی از یک سِت و ۱۵۰ دالر امریکایی از سِت دیگر موبایل مالیه گرفتند. این بیشتر از قیمت همان موبایل‌ها بود. اگر مه عین جنس را از کابل خریداری می‌کردم با صد دالر هر دو موبایل را به دست می‌آوردم.»
احمدوحید ویس، ادعاهای مشتریان را تأیید می‌کند؛ اما می‌گوید که از یک‌سال به این‌سو، گمرکات در مورد ارسال بستههای مشتریان، به گونه‌ی غیر معیاری مالیات وضع کرده و نرخ شان گزاف است.
او می‌گوید: «متأسفانه در این بخش، مشکل اساسی ما گمرکات است. ما پیام خود را به وزارت مالیه فرستاده ایم. بسته و تحفه‌ی مشتریانی که جنبه‌ی تجارتی نداشته باشد، نباید از آن مالیه گرفته شود. به گونه‌ی مثال، اگر بستهای جنبه‌ی تجارتی داشته باشد و ارزش آن کمتر از ۳۰ هزار افغانی باشد، در آن صورت گمرکات باید مالیه‌ی خود را بگیرند در غیر آن مالیات گرفتن از بستهای که جنبه‌ی تجارتی نداشته باشد، خلاف استندردهای ملی و بین‌المللی است.»
تأخیر در ارائه‌ی خدمات
حمید سلطانی (مراجعه کننده) از تأخیر در رسیدن بستههای پُستی شکایت دارد. او از ۵ ماه به این‌سو در انتظار رسیدن تذکره‌ی خواهرش از آلمان است؛ اما او تا کنون آن را به دست نیاورده است.
گل محمدخان، از بگرامی کابل نیز انتقاد مشابهی دارد. او، یک ماه پیش بستهای را از طریق خدمات پُست‌رسانی ویژه از کابل به پاکستان فرستاده است؛ اما تا کنون بسته‌ی ارسالی به دست بستگانش نرسیده است.
رییس افغانپُست، تأخیر در اجرای خدمات پُستی توسط این اداره را رد می‌کند و می‌گوید، بیشتر کسانی که بستههای شان با تأخیر همراه می‌شود، خود شان مقصر اند؛ چون آدرس مقصد را به درستی در بستههای شان درج نکرده و باعث می‌شوند که بسته‌ها گاهی برگشت بخورد و به مقصد نرسد.
او می‌گوید که در خدمات ویژه‌ی بستههای پُستی از کشورهای انگلستان و سوئیس در جریان یک روز به کابل می‌رسد و بستههای ارسالی به دیگر کشورها حدود ۵ روز کاری را در بر می‌گیرد.
ناهماهنگی وزارت مالیه با «افغانپُست»
ادعای احمد وحید ویس، رییس «افغانپُست» این است که شرکت شان برای چندمین بار شکایت شان را در باره‌ی بالا بودن «مالیه‌ی» وضع شده بر بستههای پُستی، با وزارت مالیه در میان گذاشته است؛ اما هیچ یک از مقامات وزارت مالیه حاضر نشده اند تا به درخواست مردم توجه و برای بررسی مشکلات پیش آمده، اقدام کنند.
برای روشن شدن این ادعا، به سراغ شمس روزخان مسجدی، سخنگوی وزارت مالیه رفتم. او در گفت‌وگو با روزنامه‌ی صبح کابل، اعادهای مسؤولان پُسته‌خانه‌ی مرکزی را بی‌اساس دانسته و می‌گوید: «ما در افغانستان بر اساس قانون گمرکات، تعرفه‌ی گمرکی و بر اساس قانون مالیات هم مالیه می‌گیریم. پس، در صورتی که در قانون چنین چیزی ذکر نشده باشد؛ استثنایی وجود ندارد و بر تمامی اجناس وارداتی، نظر به قانون گمرکات، یک‌درصد مالیات وضع شده و بر اجناس صادراتی هیچ مالیاتی وضع نشده است.
درآمدزایی صنعت پُست
دیده می‌شود که در سال‌های اخیر، تلاش‌های زیادی در عرصه‌ی زیربنایی خدمات پُستی برای رایج شدن فرهنگ پُست و برنامه‌های مختلف پُست‌رسانی در کابل و ولایات صورت گرفته است.
به گفته‌ی احمد وحید ویس، خدمات پُستی در کشور، سالانه حدود ۱۴۵ میلیون افغانی برای دولت عاید دارد و از سه سال به این سو، عواید خدمات پُستی سالانه حدود ۵۰۰ الی ۶۰۰ میلیون افغانی بوده است.
اگر دولت بتواند سرمایه‌گذاری بیشتری در این بخش انجام دهد و سکتورهای خصوصی نیز فعالیت جدی‌تری برای ارائه‌ی خدمات پُستی در کشور نشان دهند، بدون شک این صنعت همان طور که در جهان درآمدزا است، می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند.
