وارد یکی از عطاری در خیرخانهی کابل میشوم. حین واردشدن، چشمم به «مرتبان»های چایی میخورد که در قفسهی دکان چیده شده است. مرتبانهای رنگارنگ که زیبایی خاصی به این بخش دکان بخشیده است. درون هر مرتبان یک گونه از چای است؛ برگهای ضخیم با ساقههای نازک، برگهای پهن و درشت و برگهای نازکی که هر کدام نشان از گوناگونی چایها دارد. درپوش یکی از مرتبانها را باز میکنم و چایش را میبویم؛ بوی تند اما دلنشینی دارد.
وقتی با فروشنده وارد گفتوگو میشوم، میفهمم که او متخصص طب گیاهی نیز است. او -محمد رفیع کاظمی- در مورد چایی که بو میکنم میگوید که شیرینترین طعم چای را دارد و در افغانستان آن را به نام دمنوش شیرینبویه میشناسند. به چایهای دیگری اشاره میکند و میگوید؛ همهی این چایها از خاک افغانستان است. این چایها بیشتر از ولایتهای شمال و جنوبی برداشت شده است.
کاظمی، در ادامه صحبتهایش میگوید که چای به دلیل میزان نیکوتینی که در خود دارد، برای اعصاب آرامبخش است. بدن به کافیین درست ضرورت دارد، گاهی تغییرات هورمونی باعث کمشدن کافیین میشود و چای سیاه میتواند این کافیین را فراهم کند. با این حال، در کشورهای دیگر چای سیاه و سبز مصرف کمتری دارد؛ ولی در مقابل، گونههای دیگر چای به فراوانی مورد استفاده قرار میگیرد.
از طبیب در مورد تفاوت چای و دمنوش میپرسم؛ میگوید هر گیاهی که دم میشود در کل به نام چای یاد میشود. در افغانستان تنها به چای سیاه و سبز، چای میگویند؛ اما در سایر کشورها، بهشمول این دو نوع چای، گیاهان دیگری را که دم میشود نیز چای میگویند. تفاوت چندانی میان چای و دمنوش نیست. گیاهان دیگر هم مانند چای سیاه و سبز دم میشوند و مانند همین چای سیاه و سبز بوته دارند.
کاظمی نزدیک به هژده سال میشود که جز چای، سایر گیاهان طبیعی را نیز میفروشد. او میگوید که سالهای نخست کارش، شهروندان آشنایی زیادی با چایهای مختلف نداشتند و تنها چای سیاه و سبز از جمله چایهای مصرفی مردم افغانستان بود. «خوشبختانه در سالهای اخیر با پیشرفت خدمات انترنتی در افغانستان و دسترسی مردم به انترنت و اطلاعات در مورد مصرف از انواع چای بهخصوص چای زعفران که در این اواخر بیشتر رواج یافته است، آشنا شدهاند.»
چای، نوشیدنی مورد علاقهی مردم افغانستان است. پس از چای سیاه و سبز، دمنوش زعفران نیز در این اواخر میان شهروندان، علاقمندان زیادی پیدا کرده است. در این اواخر، زعفران استفادهی فراوانی پیدا کرده چون کاشت و رشد آن در خاک افغانستان موفق بوده است.
آقای رفیع میگوید که دمنوش چای آویشن، دمنوش گل ختمی، دمنوش گل زوفا، چای مکه و چای گل زوفا ویژهی فصل زمستان است. چایها در هر فصل خواص متفاوتی دارند و همینطور در هر فصل میزان فروش آن نیز تفاوت میکند. در زمستان چایهایی که برای ریه و شش مفید است بیشتر مصرف میشود. در دیگر فصلهای سال بهویژه در تابستان، چای نعنا، چای کاسنی، چای گل زرد، چای گشنیز و چای جعفری مشتریانش را دارد.
در افغانستان، از ۲۰ تا ۳۰ نوع چای در ولایتهای مختلف تولید میشود.
چای دارچین، چای گل نسترن، چای پونه، چای زیره، چای بهارنارنج یا گل نارنج، چای گل پنیرک، چای پوست برنج، چای پودینه، چای آلوبالو، چای فلوس، چای برگ لیمو، چای کوهی، چای زرشک، دمنوش چای غوره، چای ریشهی ذرت، برگ زیتون، دمنوش پردهی چهارمغز یا گل چهارمغز، چای زنجبیل، دمنوش چای گل بابونه، ریشهی شیرینبویه یا شیرینبیان، دمنوش چای چکهدانه، چای بادیان، چای گل ختمی، چای گل گلاب، چای گل اکاسی، چای برگ سنجد و گل سنجد، چای گزنه، چای رازیانه، چای مکه، دمنوش خار گل مریم، دمنوش چای آویشن، دمنوش گلگاوزبان، چای زعفران و… از انواع چایهاییاند که در افغانستان مصرف میشود.
آقای کاظمی میگوید که امسال به دلیل همهگیری کرونا، چای آویشن، چای گل زوفا و اکالیپتوس سه نوع چایهای هستند که ضد ویروس خیلی قوی دارند و خوشبختانه در افغانستان یافت میشود، حتا در بیرون از کشور از چای اکالیپتوس برای افرادی که به کرونا دچار میشوند توصیه میگردد؛ چون این چای موجب آرامش و تسکین در دستگاه تنفسی شده، مانع بندش در مجرای گلو و دماغ میشود.
رفیع کاظمی – طبیب گیاهی میگوید: «ما د هر هفته د یک رسانه تصویری یا د صحفات اجتماعی یک دمنوش یا چای ر به معرفی میگیریم؛ مثلاً، چای مکه که خواص دارویی داره، بر تخلیهی حافظه، زمانی که فشار و استرس بالای مغز و اعصاب زیاد باشه بسیار خوب اس. د ای اواخر رشد چشمگیری را شاهد بودیم و روز به روز فروشات ما خوشبختانه بهتر میشه.»
نوشیدن چای بر علاوهی مزیتهایش، ضررهای نیز به همراه دارد. طبیب گیاهی میگوید که چایها در صورتی که دارویی استفاده شوند، زمانهای مشخصی دارند؛ مثلاً کسانی که مشکلات مثانه دارند، بیشتر وقتها بین ساعات ۱۰ تا ۱۱ صبح و ۴ تا ۵ عصر باید بیشتر چای مصرف کنند.
او میگوید که یک فرد نباید بیشتر از ۵۰ بار از یک چای مصرف کند؛ اما در افغانستان، شهروندان بیشتر چای سبز و سیاه مینوشند.
از سوی دیگر، چایها به دلیل اینکه خاصیت درمانی دارند، باید در هر فصل نوشیدن نوع چای تغییر کند، تا بدن از ترکیبات انواع چایها بهره بگیرد. اگر به طور دورهای از چای یا دمنوشها مصرف شود، مشکلات سردردی و اعتیاد به چای در فرد از میان میرود.