نویسنده: سمیع ضربی، معاون سخن‌گوی وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث
در جهان ما، رسانه‌های جمعی و اجتماعی با انتقال اطلاعات و معلومات در بخش‌های مختلف و شرح وقایع گوناگونی که اتفاق افتاده یا خواهد افتاد، نقش بارزی را در زمینه‌ی پیشرفت جوامع و تمدن بشری به عهده دارد.
رسانه‌های اجتماعی، به یکی از نیازهای مبرم جوامع تبدیل شده و یگانه راه مطمین و آسان برای آگاه‌شدن مردم از اتفاق‌هایی است که در جامعه رخ داده یا قرار است رخ بدهد. میزان آگاهی شهروندان، با آن‌چه که رسانه‌ها در اختیارشان قرار می‌دهد، ارتباط مستقیمی دارد. یکی از دانش‌مندان عرصه‌ی ارتباطات در رابطه به تأثیر رسانه‌ها بر مردم، گفته است؛ اگر رسانه‌ها نتوانند به مردم تلقین کنند که چگونه فکر کنند، بدون شک می‌توانند به آن‌ها القا کنند که در چه موردی فکر کنند.
صاحب‌نظران عرصه‌ی رسانه‌ها و ارتباطات، وظیفه و مسئولیت‌های رسانه‌ها را در بعد‌های مختلفی تعریف کرده اند، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، چگونگی آگاهی‌دهی به شهروندان است.
با توجه به انکشاف‌های جدید در جامعه، رسانه‌ها نباید تنها به نشر اطلاعات و شرح خبرهایی که اتفاق افتاده، بسنده کنند؛ بلکه میباید پا فراتر گذاشته و با از استفاده از قدرت جمعی و تأثیری که روی مردم دارند، در کنار دیگر نهادهای جامعه، برای رشد و انکشاف پایدار افغانستان کار کنند.
رسانه‌ها به عنوان بخش کلان و جدایی‌ناپذیر جامعه با توجه به نقش بزرگی که دارند، باید در ارایه‌ی خدمات عامه، به صورت همه‌جانبه نقش خود را ایفا کنند، به ویژه رسانه‌های همگانی -رادیو و تلویزیون-، که از مخاطبان بیشتری برخوادار اند و تأثیر عمیقی بر اقشار مختلف جامعه، اعم از افراد بهره‌مند از سواد و بی‌سواد دارند.
با توجه به تأثیر رسانه‌ها، رسانه‌های افغانستان مسئولیت اخلاقی و مسلکی دارند تا معلومات لازم در زمینه‌های مختلف را برای شهروندان کشور ارایه کنند. رسانه‌ها باید اطلاعاتی را که مردم نیازمند آن اند، نشر کنند. یکی از این نیازمندی‌ها، نیاز به آگاهی از خطرهای حوادث و چگونگی جلوگیری از آسیب‌پذیری در برابر آن است.
جغرافیای افغانستان به گونه‌ای شکل گرفته که به شدت حادثه‌خیز است و از این ره‌گذر، آسیب‌پذیری بیشتری دارد. وزارت دولت در امور رسیدگی/اداره‌ی ملی آمادگی مبارزه با حوادث، به عنوان نهاد مسئول، مسئولیت و صلاحیت دارد تا فعالیت همه اداره‌هایی که در بخش آمادگی، پاسخ‌گویی و مبارزه با حوادث فعالیت دارند را، هماهنگ کرده و آن‌ها را برای مبارزه با حوادث آماده کند. یکی از وظایف کلیدی این وزارت، پیش‌گیری از بروز حوادث و آمادگی برای مبارزه به آن است. در بخش پیش‌گیری، اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین کار در راستای ایجاد مصونیت جامعه در برابر حوادث، آگاهی‌دهی از خطرات حوادث و راه‌های مقابله در برابر آن‌ها برای بخش آسیب‌پذیر جامعه است.
وسایل ارتباط همگانی و کارگزاران آن به عنوان کنترل‌کننده و سمت‌و‌سودهنده‌ی افکار عمومی، در جامعه‌ی افغانستان نقش کلانی دارند؛ این شبکه‌ها می‌توانند با استفاده از نقش خود، از یک سو، تسهیل‌کننده‌ی رابطه‌ی دولت با ملت در راستای تطبیق پروژه‌های پیش‌گیرانه از خطرهای حوادث باشند و از سوی دیگر، انتقال‌دهنده‌ی اطلاعات و آگاهی از خطرهای حوادث.
رسانه‌ها می‌توانند به مردم تفهیم کنند که چه و چگونه تدابیری در برابر وقوع حوادث داشته باشند و در هنگام وقوع حادثه، چگونه عمل کنند تا سطح آسیب‌پذیری‌شان کاهش پیدا کند. برای رسانه‌ها زیبنده است که حس هم‌کاری با نهادهای مسئول را در مردم ایجاد کرده و این حس را در آن‌ها تقویت کند؛ تا میزان مقاومت مردم در برابر تطبیق پروژه‌های پیش‌گیرانه کاهش یافته و آماده‌ی هم‌کاری با نهادهای مسئول برای تطبیق این پروژها شوند؛ به گونه‌ی مثال: با توجه به کم‌بود بارش برف‌وباران در زمستان سال گذشته، احتمال می‌رود که برخی از نقاط افغانستان به خشک‌سالی دچار شود. اگر قرار باشد وزارت زراعت، آب‌یاری و مال‌داری، برای حفظ فرآورده‌های زراعتی، الگوی کشت را در مناطقی که در برابر خطر خشک‌سالی قرار دارد، به عنوان نقشه‌ی راه به دهقانان نشان دهد؛ این که با توجه به منابع موجود و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی، چه محصولاتی را در کدام مناطق و به چه میزان کشت کنند تا سطح نیازمندی‌ها را در دوران خشک‌سالی پایین بیاورند. در این‌جا، نیاز است که رسانه‌ها وظیفه‌ی اخلاقی خود را انجام داده و با استفاده از آگهی‌های شینداری و دیداری در مناطق مختلف، ضرورت تغییر الگوی کشت را هم‌راه با منافع این تغییر، به گوش کشاورزان برساند و به آن‌ها تفهیم کنند که در هم‌کاری با مسئولان وزارت زراعت، آب‌یاری و مال‌داری، به کشت بذرهای رهنمودی این وزارت رو بیاورند و آسیب‌های ناشی از خشک‌سالی را کاهش دهند؛ یا هم، رسانه‌ها می‌توانند با استفاده از اطلس خطرات حوادث کشور، نقاط معروض به خطر سیلاب‌ها را برای مردم شناسانده و با دادن آگاهی از خطرهای ناشی از سیلاب و پیامدهای آن، این ذهنیت را میان شهروندان پیاده کند که در ساحت‌های مشخص‌شده از سوی وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث، خانه‌های رهایشی نسازند و حریم دریاچه‌ها را نیز عضب نکنند. این کار رسانه‌ها، باعث می‌شود که آسیب‌پذیری شهروندان از خطرهای ناشی از سیلاب‌ها در سطح کشور به کم‌ترین میزان آن برسد.
از آن‌جا که مدیریت و رسیدگی به امور حوادث، فعالیتی مهم در راستای انکشاف پایدار کشور است، نیاز به کار جمعی با تشریک همه نهادهای جامعه دارد. در این میان، نقش فعال رسانه‌ها در مراحل مختلف حادثه به خصوص پیش از وقوع حادثه، می‌تواند تبعات حادثه را دگرگون کند. رسانه‌ها به عنوان عنصر فعال و پویای جوامع نوین، نقش مهمی در راستای بلندبردن شعور جمعی و آگاهی جامعه دارد؛ از این رو نیاز است که از این نقش و توانایی رسانه در شکل‌دهی افکار عمومی، در کاهش خطرهای ناشی از حوادث نیز کار گرفته شود. برای پایین‌آوردن میزان آسیب‌پذیری شهروندان از خطرهای ناشی از حادثه‌های طبیعی، به آگاهی‌دهی رسانه از این خطرها نیاز است؛ آگاهی‌ای که باید شامل موارد پیش‌گیرانه و چگونگی رویارویی با حادثه‌های طبیعی باشد. در سایه‌ی این آگاهی است که پیش‌گیری از حادثه و یا کاهش آسیب‌پذیری شهروندان در برابر آن، امکان‌پذیر می‌شود.
