نویسنده: محمد جواد فروتن
قسمت دوم
۲- راه‌كارهای پیش‌گیری از اعتیاد در زمینه‌ی علل خانوادگی
خانواده اصلی‌ترین نقش را در تربیت فرزندان دارد. یك خانواده‌ی سالم، خانواده‌ای است كه همه امور و فعالیت‌های آن منطبق با موازین و معیارهای حاكم بر جامعه باشد. بی‌توجهی والدین به تربیت فرزندان، عواقب وخیمی در آینده‌ی فرزندان به دنبال خواهد داشت. نوع شغل پدر و مادر، وضعیت مسكن، كثرت یا قلّت اولاد، همسایگان، ویژگی‌های اخلاقی پدر و مادر، نحوه‌ی رفتار با كودكان، طلاق، وجود ناپدری و نامادری، تعدد ازدواج، فرهنگ خاص حاكم بر خانواده، میزان تحصیلات والدین، پدرسالاری یا مادرسالاری، وضع اقتصادی خانواده، از هم‌پاشیدگی و سردی خانواده، جدایی والدین و عدم پیوستگی اعضای خانواده و سست بودن اركان خانواده از عوامل مهمی می‌باشند كه زمینه‌ی انحراف را در فرد ایجاد می‌کنند.
در ذیل به برخی عوامل زمینه‌ساز گرایش فرد به اعتیاد در خانواده اشاره می‌شود:
• كم‌بود محبت در خانواده: بسیاری از صاحب‌نظران در مسأله انحراف و مجرمیت، كم‌بود محبت و ضعف عاطفی را ریشه‌ی اصلی جرم و انحراف دانسته اند. تحقیقی از غرب در باره مجرمان نشان داده است كه ۹۱ درصد مجرمان در ارتباط با جرم به نحوی دچار مشكل عاطفی بوده اند.
• افراط در محبّت: زیاده‌روی در محبت نیز خود مانند كم‌بود محبت اثر منفی بر تربیت فرزندان دارد؛ به نحوی كه فرزند همیشه متكی به پدر و مادر می‌باشد و هیچ گاه احساس استقلال و بزرگ‌منشی نخواهد كرد.
• اعتیاد یكی از اعضای خانواده: افرادی كه در خانواده‌های معتاد زندگی می‌كنند، ترس و قبح معتاد شدن برای شان از بین رفته است و عادی شدن مصرف مواد در خانواده موجب سهولت گرایش دیگر اعضا به مصرف مواد مخدر می‌شود.
• رفاه اقتصادی خانواده: در خانواده‌هایی كه رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است، روابط انسانی بر اثر كثرت كار و یا سرگرمی ضعیف می‌شود. ضعف روابط انسانی نیز به نوبه‌ی خود عامل مساعدی برای كشش فرد به مواد مخدر است. بهترین دلیل این مدعا افزایش روزانه‌ی درصد معتادان در جوامع صنعتی غرب است كه با رشد صنعت، روابط انسانی ضعیف‌تر می‌شود.
• بی‌سوادی یا كم‌سوادی والدین: تحصیلات پایین یا بی‌سوادی نقش مهمی در فرهنگ عمومی جامعه و هم‌چنین در حریم خانواده و تربیت فرزندان دارد. بی‌سوادی و كم‌سوادی عامل بسیاری از مسائل، مشكلات، نارسایی‌های اجتماعی و انحرافات است.
• فقر خانواده: فقر و انحرافات اجتماعی از جمله پدیده‌هایی استند كه به نظر بسیاری از صاحب‌نظران با هم مرتبط می‌باشند. تحقیقات و پژوهش‌ها در عین حال كه مؤید وجود رابطه‌ی مستقیم بین فقر و انحرافات نیست؛ اما وجود همبستگی میان آن دو را تأیید می‌کند. بر این اساس، فقر به عنوان یكی از مسائل اجتماعی، در وقوع انحرافات و افزایش میزان آن، به ویژه در زمینه‌ی جرایم زنان، اعتیاد و سرقت تأثیرگذار است. در رویكرد دینی نیز این همبستگی میان فقر و انحرافات اجتماعی مورد تأیید است؛ بر این اساس، فقر انگیزه‌ی روی‌آوری به ك‌جروی را افزایش می‌دهد.
• ستیزه‌ی والدین: خانواده، حریم امن و آرامش است. ستیزه و اختلاف در خانواده از علل مهم گرایش افراد به ناهنجاری‌ها و اعتیاد است. افراد پرورش‌یافته در خانواده‌ی نابسامان و از هم‌گسیخته، زمینه‌های بیشتری در گرایش به انحراف و اعتیاد دارند.
۳- راه‌كارهای پیش‌گیری از اعتیاد در زمینه‌ی علل خانوادگی
۱- والدین باید ارتباط با فرزندان شان را بهبود بخشند و به آن‌ها استقلال رأی و دخالت در امر تصمیم‌گیری بدهند.
۲- جلوگیری از بحث و مجادله‌ی والدین و تقویت روحیه‌ی گذشت و ایثار در خانواده.
۳- والدین باید پشتوانه‌ی مادی و معنوی فرزندان در موقعیت‌های شغلی، تحصیلی و… باشند.
۴- تمام خواسته‌های فرزندان را نباید بدون چون و چرا برآورده کرد؛ بلكه اجازه دهند فرزندان سختی زندگی را كمی احساس کنند تا زمانی كه در اجتماع قرار گرفتند و با مشكلی روبه‌رو شدند، بتوانند با آن مقابله كنند.
۵- خانواده‌ها باید عیب‌های فردی و اجتماعی فرزندان را به آنان تذكر دهند تا فرزندان كم‌بودها و نقص‌های دوران كودكی خود را به دوران بزرگ‌سالی منتقل نكنند و در پی رفع آن باشند.
۶- توجه و كنترل فرزند از نظر چگونگی مصرف پول و سعی در رفع نیازهای مالی فرزندان در حدّ معقول.
۷- نظارت بر وضعیت تحصیلی و شغلی فرزندان و توجه به آن‌ها در موقع ترك تحصیل و…
۸- تحكیم پایه‌های اعتقادی و آموزش فرزندان و آشنا كردن آنان با عوارض اعتیاد به جای محدود كردن آنان.
۴-علل اجتماعی
از آن رو كه انسان طبعا موجود اجتماعی است و برای زندگی كردن نیاز به حضور در اجتماع دارد، با بعضی علل اجتماعی روبه‌رو می‌شود كه برخی از آن‌ها در گرایش فرد به اعتیاد مؤثر می‌باشد و عبارتند از:
• دست‌رسی آسان به مواد مخدر: در دسترس بودن مواد مخدر علتی می‌باشد كه به همراه علل دیگر زمینه‌ی گرایش فرد را به اعتیاد ایجاد می‌کند؛ به گونه‌ای كه اگر در فرد زمینه‌ی انحراف وجود داشته باشد و مواد مخدّر به آسانی در دسترس او قرار گیرد، از مصرف و توزیع آن دریغ نمی‌کند. دست‌رسی به مواد مخدر به عوامل گوناگونی بستگی دارد از جمله: وضعیت جغرافیایی كشور، ولایت و محله زندگی، نقش قوانین، نحوه‌ی اجرا و قاطعیت قوانین و برنامه‌ریزی‌های مسؤولان برای مهار مواد مخدر.
• بیكاری و اعتیاد: عامل بیكاری به طور غیرمستقیم به گرایش فرد به سوی اعتیاد می‌انجامد. بیكاری از سویی، به فقر شخص و از سوی دیگر، سبب ایجاد بیماری‌های روانی، افسردگی، ضعف اعتمادبه‌نفس و از بین رفتن امیدواری و در نهایت، به اعتیاد شخص منجر می‌شود. فرد به دلیل بیكاری و نداشتن درآمد آبرومند، به خرید و فروش مواد مخدر روی می‌آورد و برای خود شغلِ كاذب ایجاد می‌کند.
۵- راه‌كارهای پیش‌گیری از اعتیاد در زمینه عوامل اجتماعی
۱- ایجاد روحیه‌ی امر به معروف و نهی از منكر و هم‌دلی بین مردم، به نحوی كه در مواقع دیدن توزیع مواد مخدر در جامعه، مسؤولان را در جریان امر قرار دهند.
۲- ایجاد زمینه‌ی اشتغال برای همه اقشار جامعه.
۳- ارتقای فرهنگی افراد جامعه از طریق ارتقای سطح آموزش.
۴- مبارزه‌ی شدید با قاچاق‌چیان مواد مخدر و برخورد اصلاحی با معتاد.
۵- قاطعیت در اجرای قوانین و مبارزه با مواد مخدر.
۶- آگاه‌سازی خانواده‌ها در زمینه‌های علایم فرد معتاد و عوامل گرایش فرد به اعتیاد، نحوه‌ی تهیه و محل مصرف مواد، موارد شایع در منطقه‌ی زندگی و عوامل و موقعیت‌هایی كه سبب مصرف مواد می‌شود، تا از این طریق خانواده‌ها بتوانند از اعتیاد اعضای شان جلوگیری کنند.
نتیجه‌گیری
مشكلات روانی، كنج‌كاوی، ضعف اراده، فرار از زندگی تكراری، انگیزه‌های درمانی، و شخصیت نابهنجار فرد، مهم‌ترین علل فردی گرایش به اعتیاد می‌باشند.
در قسمت علل خانوادگی می‌توان به كم‌بود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، آزادی بی‌حد، محدود كردن بی‌حد فرزندان، رفاه بی‌حد اقتصادی در خانواده، فقر، و نابسامانی‌های خانواده اشاره كرد. هم‌چنین برخی از علل اجتماعی گرایش به اعتیاد عبارت اند از؛ در دسترس بودن مواد مخدر، بیكاری، نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، محیط جغرافیایی و محل زندگی نامناسب، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، دوست ناباب، و ضعف دین‌داری در جامعه اشاره کرد.
از آن رو كه دامنه‌ی علل گرایش به اعتیاد و دامنه و گستردگی عوارض ناشی از آن بسیار وسیع و فراگیر می‌باشد، پیش‌گیری، شناسایی و از بین بردن علل گرایش به اعتیاد ضروری است; زیرا، پیامدهای ناشی از اعتیاد بسیار خانمان‌سوز و بنیان شكن است.
