وزارت تحصیلات چند روز پیش پنج دانشگاه دولتی و خصوصی را اعتبارنامه داد و روز گذشته اعلام کرد که برای جلوگیری از تقلب و جذب «دانشجویان خیالی» در دانشگاه‌های خصوصی، پس از این آمون کانکور این نهادها توسط کمیته‌ی ملی امتحانات و این وزارت گرفته می‌شود.
عبدالتواب بالا کرزی، معین علمی وزارت تحصیلات عالی که عنوان سرپرستی این وزارت را نیز دارد، می‌گوید برای اولین‌بار است که وزارت تحصیلات عالی به پنج دانشگاه اعتبارنامه‌ی ملی می‌دهد. ارتقای کیفیت تحصیلات عالی از سال ۱۳۹۰ شامل برنامه‌های این وزارت شده است.
دانشگاه طبی ابوعلی سینای کابل، دانشگاه کندهار، دانشگاه‌های غیردولتی افغان ـ امریکا، کاردان و کاتب از میان ده‌ها دانشگاه دولتی و خصوصی‌اند که اعتبارنامه‌ی ملی گرفته‌اند.
در هجده سال گذشته، دانشگاه‌های دولتی و خصوصی زیادی تاسیس شده است؛ اما پایین بودن کارکرد و رعایت نشدن معیارها در تمامی دانشگاه‌های دولتی و خصوصی از نارسایی‌های عمده‌ی نظام تحصیلات عالی افغانستان است.
این نارسایی‌ها نتیجه‌ی متلاشی شدن نظام دانشگاهی در جریان جنگِ چهل‌ساله در کشور است که بیشترین آسیب را به نهادهای آموزشی و دانشگاهی وارد کرده است. از زمانی که جنگ آغاز شد، مکتب‌های دولتی به غیر از شهرها و مراکز دولتی در مناطق روستایی تعطیل شد. به جای مکتب و دانشگاه، مدارس مذهبی و مسجد کانون آموزش و پرورش شد. به جز در شهرهای بزرگ و بعضی از مناطق تا زمان سقوط حاکمیت طالبان حد اقل چهار نسل از کودکان افغانستان از آموزش محروم شدند. تنها در شهرهای بزرگ و بعض از مناطق، پس از آمدن مجاهدین و در دوره‌ی طالبان به طور پراکنده دروازه‌ی مکتب‌ها باز شد. این مکتب‌ها با شرایطی که آن گروه‌ها می‌خواستند، فعالیت می‌کردند. تنها مکتب‌هایی که پیش از کودتای هفت ثور ۱۳۵۷ تاسیس شده بود در دولت رسمیت داشت. به علت وضعیت حاکم جنگی و تسلط محدود دولت، مکتب‌های دولتی معلم نداشت و امکانات آموزشی و حقوق معلمان توسط نهادهای خیریه‌ی خارجی و مردم تهیه می‌شد؛ این وضعیت تا پایان حکومت طالبان ادامه داشت.
هجده سال پیش که نظام سیاسی بازسازی شد و دامنه‌ی جنگ در آن زمان کاهش پیداکرد؛ کشورهای جهان به دولت نوپای افغانستان برای بازسازی نهادهای اجتماعی و دولتی اقدام کردند. شرایط جدید در جامعه امیدواری‌ای را به وجود آورد که ناکامی و شکست‌هایی گذشته را جبران کند.
نهادهای آموزشی و دانشگاهی‌ای که بسته بود، باز شد. با گذشت زمان و افزایش متقاضی دانشگاه در سراسر کشور، دانشگاه‌های جدید دولتی ساخته شد. از آغاز این روند تا حالا مراکز آموزشی و دانشگاهی فراوان ساخته شده که زمینه‌ی جذب متقاضیان تحصیلات عالی را بیشتر کرده؛ اما با آن‌هم هر سال هزاران دانشجو به علت‌های مختلف از جمله پذیرش محدود در دانشگاه‌های دولتی از رفتن به این دانشگاه‌ها، محروم می‌شوند. اگر شرایط فردی این دانشجویان ایجاب کند، آن‌ها می‌توانند در دانشگاه‌های خصوصی تحصیل کنند.
ایجاد دانشگاه‌های خصوصی هرچند برای دانشجویان زمینه‌ی آموزش عالی را فراهم کرده؛ اما بیشتر آن‌ها از نظر معیار پایین‌تر از دانشگاه‌های دولتی است؛ به جز تعداد محدود دانشگاه‌های خصوصی که پایبندی به معیارهای دانشگاهی دارند و به ارتقای کیفیت و کارکردشان، توجه دارند؛ بیشتر دانشگاه‌های خصوصی توسط سرمایه‌داران به منظور گرفتن پول ایجاد شده که کیفیت و ویژه‌گی دانشگاه را ندارد.
حالا که وزارت تحصیلات عالی، دانشگاه‌های دولتی و خصوصی را از نظر کیفیت سنجش می‌کند و آزمون کانکور دانشگاه‌های خصوصی را می‌گیرد، هرچند که اولین گام برای توجه به کیفیت نهادهای دانشگاهی است، به تنهایی نمی‌تواند متضمن بلند بردن سطح کارکرد دانشگاه‌های دولتی و خصوصی شود.
وزارت تحصیلات عالی، در کنار این که با دادن سند اعتبار به دانشگاه‌های دولتی و خصوصی پایبندی این نهادها را به معیارهای دانشگاهی و علمی الزامی کند، باید باب بسته‌ی راه‌یافتن کادرهای علمی را به نهادهای عملی، بگشاید؛ این یکی از مشکلات جدی‌ای است که سبب می‌شود دانشگاه‌های دولتی کارکرد ضعیف داشته باشند و سطح معیارهای علمی در این نهادها، پایین بیاید. بیشترین استادان دانشگاه‌ها در زمان جنگ مجاهدین، دوره‌ی طالبان و آغاز دوره‌ی جدید، بر اساس روابط و نیازهایی که آن زمان وجود داشته به‌عنوان کادرهای دانشگاهی جذب شده‌اند؛ آن‌ها برای این که امتیاز و جایگاهشان را از دست ندهند، با تیم‌سازی به بهانه‌های مختلف با راه یافتن کادرهای جوان‌تر دانشگاهی مخالفت می‌کنند. تا زمانی که این باب بسته بماند، هر اقدام دیگری نمی‌تواند ضعف‌های نظام تحصیلات عالی را جبران کند.
چندسال پیش، وزارت تحصیلات عالی، اعلام کرد که برای باکیفیت کردنِ نصاب دانشگاهی، مواد درسی دانشگاه‌ها را تغییر و بروز می‌کند؛ اما بنا به گفته‌های دانشجویان، مواد تحصیلی دانشجویان هنوز هم کهنه و غیر معیاری است. در کنار این نواقص، وزارت تحصیلات عالی باید کارکرد استادان را نیز در نظر بگیرد تا آن‌ها مکلف شوند که آموخته‌های‌شان را با دریافت‌های تازه‌ی عملی و تحقیقاتی عیار کنند. دانشگاه باید بستر پرورش دانش باشد؛ باید زمینه‌ها و عواملی که محیط دانشگاه را غیر علمی می‌سازد شناسایی شود. ذهنیت دانشجویان توسط عناصر گروه‌های افراطی مسموم می‌شود، مصداق این مسأله بازداشت چندین استاد مضمون ثقافت اسلامی به اتهام سربازی‌گیری برای گروه داعش و ترویج دیدگاه افراطی مذهبی است. باید به صورت همه‌جانبه به پرورش کیفیت و کارکرد دانشگاه‌ها توجه شود تا بتواند توان‌مندی نیروهای بشری افغانستان را بلند ببرد و زمینه‌های ترقی و پیشرفت کشور تقویت شود.
