بارها و بارها از دانش‌آموزان و دانشجویان شنیدیم که دیگر حوصله‌ی خواندن این کتاب را ندارم. ۱۰ بار خواندم و تکرار کردم؛ ولی باز هم یاد نگرفتم، هر چه بیشتر می‌خوانم مثل این که کمتر یاد می‌گیرم و شکایت‌های امثال این‌ها.
اما مشکل کجا است؟ آیا برای یادگیری درس و فهم مطالب واقعا باید ۱۰ بار کتاب را خواند؟ آیا ده‌ها بار باید تکرار کرد تا یاد گرفت؟ اگر چنین باشد، مطالعه و درس خواندن کار بسیار سخت و خسته‌کننده خواهد شد.
اما واقعیت چیز دیگری است؛ واقعیت آن است که این گروه از فراگیران، روش صحیح مطالعه را نمی‌دانند. یادگیری و مطالعه، رابطه‌ی تنگاتنگ و مستقیم با یک‌دیگر دارند؛ تا جایی که می‌توان این دو را لازم و ملزوم یک‌دیگر دانست.
یک روش صحیح و اصولی می‌تواند بسیاری از مشکلات تحصیلی را از بین ببرد و یادگیری را افزایش دهد.
ما برای این که از مطالعه بهره‌وری و نتیجه‌ی مطلوب بگیریم، باید روش‌های صحیح مطالعه و شرایط صحیح مطالعه را بدانیم و آن‌ها را بکار ببندیم. سعی کردم در این‌جا به چند شیوه‌ی اصولی و کاربردی شرایط مناسب مطالعه اشاره کنم.
روش‌های صحیح مطالعه
۱- مرحله‌ی پیش‌خوانی: اولین گام برای مطالعه‌ی یک کتاب، بررسی مقدماتی (مطالعه اجمالی) آن است؛ در این مرحله شما مطالب یک فصل را برای دست‌یابی به یک دید کلی در باره‌ی موضوعات و بخش‌های اصلی آن پیش‌خوانی می‌کنید؛ پیش‌خوانی موجب درک بیشتر مطالب شده و آگاهی شما را از موضوع مورد مطالعه بالا می‌برد.
مرحله پیش خوانی؛ شامل خواندن عنوان فصل، خواندن سطحی مطالب یک فصل، تمرکز و توجه روی عناوین بخش‌های اصلی و فرعی کتاب، نگاه گذرا به تصاویر و مثال‌ها به ویژه خواندن دقیق بخش خلاصه‌ی آخر فصل است.
۲- مرحله‌ی طرح سؤال: پس از ختم مطالعه‌ی اجمالیِ یک بخش، در این مرحله تعداد عناوین اصلی و فرعی(تیترها) را به سؤال تبدیل می‌کنید. طرح سؤال از محتوای کتاب حس کنجکاوی و انگیزه‌ِی یادگیری را در شما افزایش می‌دهد. همچنین باعث افزایش دقت، تمرکز و در نتیجه سرعت و سهولت یادگیری می‌شود.
به عقیده‌ی روان‌شناسان، عامل کنجکاوی موجب افزایش اشتهای ذهن برای یادگیری بیشتر می‌شود. در نتیجه چنان چه اطلاعات حاصله ناشی از پرسش‌های معینی باشد که خود شخص طرح می‌کند، اطلاعات به راحتی و بیشتر در حافظه باقی می‌ماند.
۳- مرحله‌ی خواندن: پس از مطالعه‌ی اجمالی و طرح سؤالات برانگیزنده از عناوین، قدم بعدی خواندن عمیق و دقیق محتوای کتاب برای درک و فهم صحیح آن است. در این مرحله باید سعی شود تا در باره آنچه که خوانده می‌شود، فکر کنید، آن را با آموخته‌های قبلی خود مرتبط سازید.
در هنگام خواندن به این نکات توجه کنید:
• به دنبال جواب سوالاتی باشید که در ذهن خود ساخته اید.
• زیر نکات مهم خط بکشید.
• اگر مطلبی را درست متوجه نشده بودید، دوباره آن را بخوانید.
• خلاصه‌نویسی کنید؛ آن چه را که درک کردید به صورت خلاصه در دفتر یادداشت کنید.
• کلید‌برداری کنید؛ کلید برداری روش بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نکات مهم است.
در این روش شما بعد از درک مطلب، به صورت کلیدی نکات مهم را یادداشت می‌کنید. کلمه‌ی کلیدی کوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعناترین کلمه‌ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می‌شود.
۴- مرحله‌ی بازگویی و تعریف مطالب: پس از خواندن دقیق مطالب، باید تلاش کرد تا ایده‌های اصلی محتوای مورد مطالعه بدون مراجعه به کتاب از حفظ یادآوری شود. تلاش کنید تا به پرسش‌های مطرح شده در مرحله‌ی قبل پاسخ داده شود و در صورت عدم پاسخ‌گویی برای آن‌ها بازگشت مجدد به متن اصلی و تکرار خواندن ضروری است.
در صورتی که قادر به بازگو کردن مطالب مطالعه شده در قالب کلمات و عبارات خود باشید، می‌توانید ادعا کنید که آن مطلب را خوب یاد گرفتید؛ این تکنیک یکی از اصول اولیه‌ی تثبیت اطلاعات در حافظه است.
۵- مرحله آزمون و ارزیابی: پس از پایان یافتن مراحل قبلی، می‌توان میزان یادگیری‌های تحقق یافته را ارزیابی کرد. در این مرحله شما در می‌یابید که تا چه اندازه مطالب را خوب و عمیق آموخته اید و کدام قسمت‌ها را خوب یاد نگرفتید تا به مطالعه‌ی جبرانی بپردازید.
۶- مرحله خلاقیت و طرح شبکه ای مغز: این روش بهترین شیوه برای یادگیری، خصوصا فراگیری مطالب علمی و درسی است. در این روش شما مطالب را می‌خوانید بعد از درک حقیقی آن‌ها نکات مهم را به زبان خود تان و به صورت کلیدی یادداشت می‌کنید. سپس کلمات کلیدی را به روی طرح شبکه‌ای مغز می‌نویسید. (در واقع نوشته‌های خود را به بهترین شکل ممکن سازماندهی می‌کنید و نکات اصلی و فرعی را مشخص می‌کنید) تا در دفعات بعد به جای دوباره‌خوانی کتاب فقط به طرح شبکه‌ی مغزی مراجعه کرده و با دیدن کلمات کلیدی نوشته شده به روی طرح شبکه‌ای مغز خیلی سریع مرور می‌کنید. این روش درصد موفقیت تحصیلی شما را تا حدودی بسیار زیادی افزایش می‌دهد؛ درس خواندن را بسیار آسان کرده و بازده مطالعه را افزایش می‌دهد.
۷- مرحله مرور مطالب: بعد از آن که مطالب را به طور کامل خواندید و کل مراحل گفته شده را طی کردید، نوبت به مرور مطالب می‌رسد.
مرور مطالب، شامل مرور اجمالی کتاب، سوالات کتاب و مطالعه‌ی خلاقیت و مطرح شبکه‌ای مغز که خود تان نوشتید می‌شود.
به صورت زیر عمل کنید
۱- بلافاصله بعد از اتمام مرحله‌ی طرح شبکه‌ای مغز، پنج دقیقه سریع مطالب را مرور می‌کنید.
۲- ۲۴ ساعت بعد کتاب را ورق بزنید و به نکات مهم نگاهی بیندازید؛ مدت پنج دقیقه این کار انجام دهید.
۳- در نهایت یک هفته بعد، به مدت ۵ دقیقه مطالب را مرور کنید؛ برای بخش‌هایی که به نظر تان سخت‌تر است، بیشتر وقت بگذارید.
۴- به همین ترتیب هر چند وقت یک بار مطالب را مرور کنید تا هنگام امتحان به مشکل برخورد نکنید.
با رعایت اصول و نکات ذکرشده به نتایج زیر دست می‌یابید:
• زمان مطالعه کاهش می یابد.
• میزان یادگیری افزایش می‌یابد.
• مدت نگه‌داری مطالب در حافظه طولانی‌تر می‌شود.
• به خاطرسپاری اطلاعات آسان‌تر می‌شود.
