نویسنده: علی افتخاری
شخصی را در ذهن‌تان تصور کنید که لباس‌های رنگارنگ با مدل‌های مخصوص پوشیده باشد؛ مثلاً تی‌شرت، شلوار و بوت‌هایش با رنگ مخصوص، طرحی متفاوت و عجیب و غریب آماده شده باشند؛ طوری که از هیچ نگاهی به هم نخورند. چنین شخصی نمونه‌ی عینی دنیای امروز است، دنیای امروز (پست مدرن) ترکیبی این‌چنینی است؛ یعنی دنیای امروز، در حقیقت متشکل از قطعه‌های متفاوت است که هر کدام با یک تئوری خاص کنار هم ایستاده اند؛ اما تمامی این قطعه‌ها با وجود استقلالیت شان، روی محوری واحد در حرکت اند. محور واحد در واقع همان فرار از دنیای کلیشه‌ای مدرن است. زمانی که ظرف مدرنیسم بیش از حد پر شد، توده‌های فکر با سرریزه کردن این ظرف به جهاتی متفاوت گام گذاشتند؛ یکی از این جهات سایبرپانک است. سایبرپانکی که طی چند جمله‌ی ساده این‌گونه یک سبک ارزش‌مند دنیای هنر را پوشش داد.
«هنگامی که ایده‌ی این اسم به ذهنم رسید، تنها به دنبال پیدا کردن کلمهای شیک و تک قسمتی برای مطلبم بودم، تلاش نمی‌کردم تا یک سبک را پایه‌گذاری کنم، یک جنبش را آغاز کنم، یا حتا سعی کنم هرکار دیگری غیر از ساخت کلمه‌‌ی جذاب انجام دهم. به دنبال کلمهای بودم که بتواند هسته‌ی اصلی داستانم را طی چند آوای ساده اعلام کند. کلمهای که بتواند به سادگی در ذهن ناشر مجله حک شود و او را متقاعد کند تا آن را از من بخرد! در نهایت توانستم این کار را به نحو احسن انجام دهم.»
این جملات، حرف‌های بروس بسک در سال ۱۹۸۳ است. بروس بسک در یک مقاله با محتوای «نوجوانانی که هکر می‌شوند» برای اولین بار از ترکیب سایبرپانک استفاده کرد؛ البته لازم به ذکر است که ما اوج هنر سایبرپانک را در دهه‌های قبل از آن یعنی دهه‌ی شصت و هفتاد میلادی می‌بینیم و بیشترین آثار علمی تخیلی در این دهه‌ها ثبت شده است؛ ولی تا قبل از سال ۱۹۸۳ اسم خاصی بر روی این‌گونه آثار گذاشته نشده بود و بروس بسک در حقیقت یک جنبه‌ی بزرگ هنری را از گم‌نامی نجات داد.
اصطلاح سایبرپانک (cyberpunk)
سایبرپانک تلفیقی از دو واژة سایبر (cyber) و پانک (punk) است. سایبر شکل اختصاری سایبرنتیک (cybernetic) به معنی ماشین و تکنولوژی است و اما پانک: پانک در لغت جوانان ولگرد، بی‌ارزش و … را می‌گویند؛ اما از نگاه اصطلاحی به کسانی اطلاق می‌شود که در برابر جامعه و قواعد آن بایستند؛ یعنی افرادی که از نگاه لباس، رفتار، کردار، اندیشه و… در مقابل باور غالب جامعه قد علم کنند و از چهارچوب‌های تعیین‌شده عدول کنند. به عبارت دیگر، در آثار سایبرپانک، پانک همان سمبول‌هایی است که در آن اثر آورده شده است؛ زیرا به تعبیر دیگر، سایبرپانک آمیخته‌ای از دو مکتب سوریالیسم و سمبولیسم است. به طور خلاصه سایبرپانک، سبکی است که در آن نمادها و نشانه‌ها در فضای سایبری به حرکت در می‌آیند.
یکی از نمونه‌های خوب سایبرپانکی، سریال مسافران است. این سریال به کارگردانی برد رایت در سال ۲۰۱۶ در سه فصل و ۲۴ اپیزود انتشار یافت. ویژگی‌های اساسی این سریال که دال بر سایبرپانک بودن آن است عبارتند از: استفاده‌ی ماشینی از انسان، ناظر هوش‌مند، انتقال ضمیرناخودآگاه، سایه بر جوامع سیاسی و خبر از آینده‌ی نه‌چندان دور.
مسافران گروهی از انسان‌ها است که از آینده برای نجات بشریت به قرن بیست و یک گام نهادند. این انتقال توسط جای‌گزینی ضمیر ناخودآگاه شان در بدن میزبان انجام می‌شود؛ البته میزبانان اشخاص روبه مرگی استند که توسط مدیر (ناظر هوش‌مند) انتخاب می‌شوند. این انتقال در چند ثانیه انجام می‌شود و بعد از مرگ میزبان ضمیر ناخداگاه مسافر درون بدن وی جایگزین می‌شود. ناگفته نماند که مسافران به صورت گروهی و در قالب یک تیم کامل انتقال می‌یابند.
استفاده‌ی ماشینی از انسان
انسان‌ها در این سریال همانند یک ماشین خودکار یا یک ربات عمل می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که شما در یک ربات، سیستم دریافت و انتقال صدا و تصویر، ذخیره‌سازی اطلاعات و … را می‌بینید، در این سریال نیز مسافران مجهز به این تکنالوژی استند. البته تمامی اعضای یک تیم دارای ویژگی ثابت نیستند؛ بلکه در هر تیم یک شخص مؤظف به ذخیره‌ی اطلاعات است؛ اما تمامی اعضای گروه توانایی دریافت و انتقال صدا توسط یک ارتباط‌دهنده‌ی دیجیتلی که پشت نرمه‌ی گوش و زیرپوست‌شان جاسازی می‌شوند را دارند. همچنین تمامی اعضای تیم مجهز به توانایی رزمی استند. توسط داروی‌های فوق پیشرفته‌ای؛ همانند نانوربات‌ها در شرایط خیلی وخیم درمان می‌شوند. همین‌طور در شرایطی که انسان‌های قرن ۲۱ دچار یک مریضی واگیردار می‌شوند، مسافران به وسیله‌ی یک آمپول پیش‌گیری فوق پیش‌رفته محافظت می‌شوند. تمامی مسافران مؤظف به رعایت پروتوکول‌هایی استند که توسط مدیر به آن‌ها توصیه می‌شود. این پروتوکول‌ها همانند برنامه‌های از قبل تعیین‌شده برای یک ربات می‌ماند که انجام کارهای خودسرانه را از آن‌ها می‌گیرد و بایستی همچون ربات، با پیروی از این پروتوکول‌ها در این قرن زندگی کنند. این‌ها تماماً دال بر ماشینی بودن مسافران است. انسان‌های ماشینی (مسافران) نمونه‌ی بارز پانک‌هایی است که در قرن حاضر آمده اند تا جلو نابودی بشری که در آینده، تقریبا در حال نابودی است را با ایجاد تغییرات حیاتی و بنیادی بگیرند.
مدیر (ناظر هوش‌مند)
مدیر عبارت است از یک هوش مصنوعی و سایبری قدرت‌مند که تمامی حرکات و برنامه‌های مسافران را کنترل و تنظیم می‌کند. ناظر هوش‌مندی که در آینده، کنترل بشر را در دست می‌گیرد؛ ولی آن زمان بشر در حال نابودی است برای جلوگیری از نابودی بشر، تصمیم می‌گیرد در دوره‌ها و برهه‌های مختلف زمانی مسافرانی را از آینده بفرستد تا با آوردن تغییرات بنیادی و مهم؛ مانند جلوگیری از برخورد شهاب‌سنگ‌ها به زمین که در صورت برخورد جان صدها و هزاران انسان را می‌گرفت، جلوگیری از انفجار بمب، ساخت سریع پادزهر و دوا برای بیماری‌های خطرناک، نجات جان انسان‌هایی که در آینده می‌توانند تغییرات بزرگی را ایجاد کنند اشخاصی، همانند روئسای جمهور، دانش‌مندان و … جلو نابودی بشر را بگیرد. با تمام این اوصاف، مدیر در برقراری ارتباط با مسافران مشکلاتی نیز دارد؛ مثلاً زمانی قادر به ایجاد ارتباط است که مسافران در دیدرس دوربین‌های مشخصی قرار بگیرند، یا این که مدیر در قالب یک پیام‌رسان با آن‌ها در ارتباط باشد. پیام‌رسان‌ها معمولا انسان‌های نابالغی استند که چند دقیقه توسط مدیر کنترل می‌شوند و موظف استند خبری که مدیر در ذهن شان القا می‌کند را به مسافران برسانند؛ همچنین مدیر وظیفه‌ی انتقال ضمیر ناخودآگاه مسافر به بدن میزبان، انتقال پیام، ارائه‌ی برنامه‌ی کاری و … را بر عهده دارد. پدیده‌ای به نام مدیر در این سریال در حقیقت جنبه‌ی سایبری و ماشینی آن را تقویت کرده است. فیلم‌های سایبرپانکی در واقع به دنبال کشف راه‌های همزیستی مجازی بین انسان و تکنالوژی است که در این فیلم این کار به زیبایی هر چه تمام‌تر انجام شده است.
سایه‌افکندن بر جوامع سیاسی
از آن‌جایی که دستبرد به حوادث مهم یک کشور به دولت مربوط می‌شود، پس مدیر مجبورا بایستی مهره‌های خودش را در درون دولت‌ها نیز جابه‌جا می‌کرد. به همین دلیل افراد بلندرتبه‌ی دولتی را که در شرف مردن قرار داشتند را با انتقال ضمیر ناخداگاه مسافرانش در اختبار می‌گیرد. پس از انتقال مسافر (۰۰۱) یعنی اولین مسافر، به سرعت مسافران دیگری نیز منتقل می‌شوند که تعدادی از آن‌ها برحسب ضرورت جزو ارگان‌های بلندرتبه‌ی دولتی است. نفوذ به درون دولت‌ها، تهدید و در ادامه گرفتن کامل آن‌ها جزو برنامه‌های یک محصول سایبرپانکی است. در سریال مسافران نیز این کار با نفوذ مسافران به شبکه‌ی دولت و پیشبرد برنامه‌های مدیر، جهت اصلاح و جلوگیری از اتفاق‌های ناگوار و وحشت‌ناک که در آینده در نابودی بشر موثر استند، صورت می‌گیرد. مسافران کم کم به تمامی دولت‌ها سرایت می‌کنند و سعی در کنترل جوامع بشری دارند.
در مجموع جنبه‌ی سیاسی محصولات سایبرپانک به راحتی قابل توجیه است؛ زیرا به گفته‌ی اشلی یاونز نویسنده‌ی سایت تیمبر آولز (Timber Owls) «ایجاد تغییرات در بدن انسان‌ها معمولا یک مسیر جذاب برای داستان‌هایی است که در آن اقشار ضعیف یا از کار افتاده‌ی جامعه به خاطر آناتومی و ضعف بدنی شان مورد ظلم و ستم قرار می‌گیرند.» پس زمانی که بخواهیم یک قشر ضعیف در برابر یک دولت قد علم کند، مسلما مسأله به خودی خود به سیاست برمی‌گردد. بیشتر آثاری که در این زمینه ساخته شده است، در یک فضای سایبری، قدرت در دست پانک‌هاست و سیاست‌مداران بزرگی چون روئسای جمهور و وزیران، تنها به‌عنوان سمبول حضور دارند.
