در حال و هوای این روزهای افغانستان، وقتی حرف از مذاکرات صلح به میان می‌آید، گویی از بوی خوش بهار حرف می‌زنی؛ بهاری که با آمدنش قرار است جان تازه‌ای به زندگی مردم افغانستان بدهد.
صلح در افغانستان اگر تحقق پیدا کند، بدون شک تمام زوایای زندگی افغانستانی‌ها را دستخوش تغییرات مثبت خواهد کرد و دولت افغانستان به عنوان مجری سازوکارهای مناسب برای تغییرات بعد از صلح، از هم اکنون به تکاپو افتاده است تا بتواند مکانیزمی را برای عرصه‌های مختلف حکومت‌داری در برنامه‌ی خود بگنجاند تا بتوانیم از فرصت پیش‌آمده‌ای به نام صلح نهایت استفاده را ببریم.
این تکاپو در عرصه‌ی مهاجرت و برگشت مهاجران افغانستانی به کشور شان روز چهارشنبه (۱۶ دلو)، از سوی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان افغانستان کلید خورد. در نشستی تحت عنوان «پس از مجمع جهانی پناهندگان» که به منظور شریک‌سازی نظریات حکومت افغانستان و نهادهای بین‌المللی در عرصه‌ی مهاجرت در دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد (یوناما) دایر شده بود، وزیر امور مهاجران وعودت‌کنندگان بیان کرد که این وزارت برای ادغام پایدار پنج میلیون برگشت‌کننده، پس از صلح برنامه‌ریزی می‌کند.
وزیر امور مهاجران گفت که حکومت افغانستان به میثاق‌های مجامع جهانی در عرصه‌ی مهاجرت که تا کنون اشتراک داشته، متعهد است و استفاده از تجارب جهانی را در مدیریت مهاجران مؤثر می‌داند.
گفته می‌شود که پس از تحقق صلح در کشور طی پنج سال آینده، حدود پنج میلیون مهاجر و پناهنده به افغانستان برمی‌گردند که قرار است وزارت مهاجران برای ادغام آن در همکاری با نهادهای ملی برنامه‌ریزی کند.
اما در حال حاضر دو سناریوی تحقق صلح و عدم تحقق صلح وجود دارد که در صورت آمدن صلح برای پنج میلیون برگشت‌کننده و در صورت عدم تحقق صلح بر اساس تجربه‌ی سال‌های گذشته برای بازگشت سالانه‌ی حدود ۵۰۰ هزار نفر بر اساس فرمان جدید ریاست‌جمهوری، باید کار شود.
در چنین شرایطی می‌توان از یک سو خوش‌بین به وضعیت بود و امسال شرایط بعد از صلح را تشبیه به سال‌های بعد از فروپاشی طالبان و ایجاد حکومت موقت در افغانستان کرد که آن سال‌ها با مساعد شدن شرایط زندگی و حمایت گسترده‌ی جامعه‌ی جهانی، مهاجران افغانستانی نشان دادند که تمایل و رغبت به بازگشت را دارند؛ اما از سوی دیگر می‌توان به این نکته هم اشاره داشت که حجم آمادگی‌های حکومت افغانستان و نهادهای بین‌المللی برای پنج میلیون مهاجری که قرار است به افغانستان بازگردند، کافی نباشد و همین موضوع سبب خواهد شد تا رؤیای بازگشت پنج میلیون مهاجر افغانستانی بعد از توافقات صلح یک رؤیای ناکام برای حکومت افغانستان و جهان باقی بماند.
هر چند در داخل افغانستان دیده می‌شود که حکومت افغانستان یک‌سری اقدامات لازم را روی دست گرفته است و چندین بار است که وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان اعلام کرده که روند ثبت نام کسانی که مستحق زمین استند را در ولایت‌های کابل و هرات آغاز کرده و قرار است این روند را در سال جاری مالی در ۱۲ ولایت دیگر نیز آغاز کند؛ اما به نظر کاشناسان امور، مهاجران هم اکنون در سال جاری و با تشدید جنگ‌های داخلی در اکثر نقاط افغانستان دیده می‌شود که در بین مردم افغانستان و مهاجرانی که در کمپ‌های مهاجران سکونت دارند، هیچ انگیزه‌ی جدای برای بازگشت به افغانستان وجود ندارد.
هم اکنون در داخل افغانستان هم دیده می‌شود که بیشتر باشندگان افغانستان به دنبال اندک فرصتی استند تا بتوانند مسیر مهاجرت به اروپا را ادامه بدهند و در زودترین فرصت و به هر بهانه‌ی ممکن از افغانستان خارج شوند.
حال باید دید که با آمدن صلح در افغانستان و تحقق آن، در تمام زمینه‌ها به این سوال تا چه حد با توجه به شرایط کنونی در افغانستان و جهان پاسخ داده می‌شود و آیا واقعا بار دیگر افغانستان شاهد موج دوم بازگشت مهاجران به داخل کشور خواهد بود و می‌توان یک بار دیگر با بازگشت مهاجران، به ثبات نسبی در عرصه‌ی اقتصاد و بازار کار امیدوار بود؟
برای تحلیل بهتر و پاسخ به این پرسش بد نیست که نگاهی به آمار اخیر کمیساریای سازمان ملل در امور پناهندگان، در سال ۲۰۱۹ بیندازیم. در این گزارش آمده است که مجموعا ۸۱ مرکز برای درخواست پناهندگی از طرف سازمان ملل فعال بوده، ۶۳.۶۹۶ تن اسکان مجدد یافته اند، ۲۹ کشور از سازمان پرونده‌ی پناهندگی گرفته اند، ۱۸ درصد از مجموع کسانی که برای اسکان مجدد درخواست داده اند، شرایط اظطراری داشته اند، ۵۰ درصد از این مجموعه زنان و دختران بوده اند و ۵۲ درصد از کل این مجموعه اطفال و کودکان بوده اند. بنا به تحلیل این آمار، باید گفت که در کل مهاجران جهان تمایلی برای بازگشت ندارند.
