نویسنده: ایمان روشنگر
عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران، به عنوان دو رقیب منطقه‌ای در بازی‌های سیاسی افغانستان نقش بارزی را ایفا می کنند. این دو کشور که از سال‌های آغاز جنگ افغانستان به صورت فعال، در میان گروه های مختلف مخالف دولت وقت این کشور، از جایگاه ویژه برخوردار بوده‌اند، این جایگاه را همچنان در اختیار دارند. عربستان سعودی با فرستادن امکانات مالی و سربازان جنگی برای مجاهدین مستقر در پاکستان به «جهاد» این گروه‌ها و تنظیم‌ها کمک می کرد و ایران با میزبانی از ۲ ملیون مهاجر افغانستانی و هشت تنظیم مسلح شیعه در جنگ افغانستان شرکت داشت. نزدیکی این دو کشور از سه دهه با گروه‌های سیاسی افغانستان، سبب شده که هم چنان دست بازی در مسایل سیاسی این کشور داشته باشند؛ هرچند ممکن است رویکرد آن‌ها به مسایل و نقشی را که بازی می‌کنند، تغییر کرده باشد.
ایران از سال‌های آغاز جهاد افغانستان که با حضور سربازان شوروی در این کشور شعله‌ور شد، عملا به نام داعیۀ‌ی صدور انقلاب اسلامی، در کنار کشورهایی قرار گرفت که دشمنان آن به شمار می‌رفتند. جنگ افغانستان در آن سال‌ها عمدتا از سوی کشورهای غربی و به ویژه امریکا در سطح کلان و کشورهای عربی در سطح منطقه‌ای مدیریت می‌شد که ایران آن ها را دشمنان خود به حساب می‌آورد؛ اما منافع منطقه‌ای ایران سبب شده بود که در آن سال‌ها وارد بازیی در افغانستان شود که سرانجام آن را نمی توانست محاسبه کند. برای ایرانی بسیار دشوار بود و همین حالا هم دشوار است که از سیاست های کشورهای بزرگ جهان سرنخی به دست آورد. به همین دلیل این کشور عملا به روندی کمک کرد که حالا، دود آن به چشم اش رفته است؛ اما عربستان سعودی، به دلیل فضای حاکم مذهبی سُنی‌گرا در افغانستان، دست بازتری در جریان‌های سیاسی این کشور داشته است. از جانب دیگر، عربستان سعودی، در میان کشورهای منطقه روابط استراتژیک با امریکا دارد که هر چند ایران آن را برنمی تابد ولی برای حکومت‌هایی که در افغانستان روی کار می‌آیند، قابل پذیریش است. عربستان سعودی حتا در زمانی که طالبان در افغانستان قدرت سیاسی را در دست داشت، هم از مسایل این کشور به دور نبود و یکی از معدود کشورهایی به شمار می‌رفت که نظام طالبانی را، به رسمیت شناخته بود. ایران در زمان طالبان همچنان در کنار گروه‌ها و تنظیم‌های باقی‌ماند که علیه نظام طالبانی قرار داشتند حضور داشت. این دو کشور برای نفوذ در افغانستان و داشتن سهمی در مناسبات سیاسی آن، از تمام امکانات بهره برداری می‌کنند.
ایران و عربستان سعودی، پس از تحولات یازده‌ی سپتامبر در جهان و تغییر نظام طالبانی به نقش‌آفرینی در صحنه‌ی سیاسی افغانستان ادامه داده‌اند. ایران و عربستان، طی هفده سال گذشته، ضمن اینکه روابط نزدیکی با سران دولت افغانستان داشته‌اند، در بازسازی و کمک به اعمار دوباره‌ی این کشور نیز سهم قابل توجهی داشته اند. در کنار کمک‌های علنی به بازسازی و یا ثبات افغانستان، این دو کشور هم چنان در پشت صحنه نیز فعال بوده‌اند. ایران هنوز در میان گروه‌های شیعه در افغانستان، می‌تواند به عنوان کشور الگو شناخته شود و عربستان سعودی در میان ملاهای سنی مذهب، نقش تعیین کننده دارد. ایران از نفوذ عربستان و تفکرات وهابی در میان نسل جوان افغانستان بیم دارد و به همان پیمانه عربستان سعودی از نوع تفکر مذهبی شیعی انقلابی در میان جوانان شیعه مذهب افغانستان احساس خطر می‌کند. این دو کشور تلاش دارند در کنار نقش سیاسی و اقتصادیِ که در مسایل افغانستان می‌توانند بازی کنند، به جنگ استخباراتی در میدان این کشور نیز ادامه دهند و در کنار آن ترویج دیدگاه‌های مذهبی خود را در میان گروه‌های متمایل به خود فراموش نکنند. همین حالا چندین مدرسه و تکیه خانۀ‌ی اهل تشیع در هرات در غرب کشور از راه‌های غیرمستقیم به وسیله‌ی سپاه ایران تمویل می‌شود. برخی به این نظراند که ایران با شماری از سران جهادی شیعه درهرات رابطه دارد و به آن‌ها امکانات مالی فراهم می کند. بر اساس برخی گزارش‌ها، شماری از این افراد با پول ایران در هرات مدرسه‌ها و حتا موسسات دانشگاهی ساخته‌اند. برخی از رسانه‌های هرات نیز متهم به دریافت کمک‌های مالی از ایران استند.
عربستان سعودی نیز با برخی چهره های تندرو سنی مذهب در هرات نزدیکی دارد و حتا برای آن‌ها امکانات می‌دهد که تفکر ضد ایرانی را ترویج کنند. معروف‌ترین ملای هراتی که از حمایت عربستان سعودی در هرات برخودار است، مجیب الرحمن انصاری نام دارد که در گازرگاه، موسوم به «آرامگاه خواجه عبدالله انصاری»، در حال ساخت یک مدرسه‌ی بزرگ اسلامی به کمک عربستان سعودی است. این ملای هراتی، به دلیل جوان بودن و داشتن قریحه‌ی خوب سخنرانی، هواداران زیادی در میان جوانان هرات دارد. براساس برخی سخنانی که بوی شایعه می‌دهند، گفته می‌شود که مولوی انصاری در حدود ۴۰۰ جوان انتحاری در اختیار دارد. این حرف خیلی منطقی و واقعی به نظر نمی‌رسد ولی شاید، شخص مولوی انصاری و هوداران آن قصدا خواسته باشند که چنین شایعه‌هایی را دامن بزنند تا مقدار نفوذ و حمایت خود را به رخ دیگر رقبای خود بکشند. شاید به همین اندازه ملاهای وابسته به ایران نیز در هرات توانایی و امکانات داشته باشند که کمتر به چشم می‌آید. براساس برخی گفته‌ها عربستان سعودی به مولوی خداداد صالح، رییس شورای علمای حوزه‌ی غرب نیز کمک‌های مالی انجام می‌کند. آقای صالح یک مدرسه‌ی بزرگ دینی به نام «غیاثیه» و یک تلویزیون ساخته است که در خدمت اندیشه‌های او قرار دارند.
