نویسنده: اوغوزخان ارطغرل-سفیر جمهوری ترکیه در افغانستان
امروز صدمین سالگرد تأسیس روابط دیپلوماتیک بین ترکیه و افغانستان است. افغانستان امروز در تاریخ ۱ مارچ ۱۹۲۱ میلادی با به امضای پیمان اتفاق، حکومت انقره را به رسمیت شناخته است. من اصطلاح «حکومت انقره» را به کار می‌برم، زیرا ترکیه در سال ۱۹۲۳ تأسیس شده و در سال‌های قبل از آن، تحت رهبری آتاتورک به شکل امتحانی از جانب مجلس بزرگ مردم ترکیه رهبری شده است که ما آن را حکومت پارلمانی و یا حکومت انقره می‌نامیم.
به‌منظور تجلیل این روز، همه‌ساله از ۱ مارچ به‌عنوان روز دوستی ترک و افغان، هر دو وزارت امور خارجه در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۰ میلادی در استانبول توافق‌نامه را امضا کردند.
برای هر دو جانب یک وظیفه اخلاقی و تاریخی است که ارزش و معنای واقعی این پیوند آزمایش‌شده را به نسل‌های جدید بیاموزند. با وجودی که ما از صدمین سالگرد تأسیس روابط دیپلوماتیک برخورداریم. این رابطه تنها به قرن گذشته محدود نیست؛ نخستین ردپای ترکان به قرن دوم قبل از میلاد برمی‌گردد که ترکان ساکا (ایسکیت) دولت خود را در شمال افغانستان تأسیس کردند.
به دنبال آن قبیله دیگری از ترکان به نام‌های افتالیت، امپراتوری خود را در قرن پنجم در منطقه تأسیس کردند که دربرگیرنده مناطق بلخ، تخار، کابل، غزنی، زابل و کندهار امروزی است.
افغانستان زمان غزنویان در قرن دهم، سلجوقیان در قرن یازدهم و خوارزم‌شاهیان در قرن دوازدهم، به یکی از سکونت‌گاه‌های مهم ترک‌ها تبدیل شده بود. به دنبال اشغال مغولیان در قرن سیزدهم، ترک‌ها در قرن ۱۶ و ۱۷، این بار در زمان بابرشاه، به اقامت در این جغرافیا ادامه داده‌اند.
تعامل بین ترک‌ها و افغان‌ها در قرن هجدهم هم‌چنان ادامه داشت که احمدشاه درانی با سلطان مصطفا سومین عثمانی تبادل نامه کرد و نیز در اواخر قرن نوزدهم، هنگامی‌که سلطان عبدالحمید عثمانی، یک هيئت دیپلوماتیک به افغانستان اعزام کرد.
در اوایل قرن بیستم، حبیب‌الله خان، به پیشنهاد محمود طرزی، مشاوران ترک را در تمامی عرصه‌های زندگی، به افغانستان دعوت کرد. جای تعجب نیست که اولین شفاخانه دولتی در سال ۱۹۱۲ میلادی توسط برخی از این مشاوران تأسیس شد.
در اواخر دهه ۱۹۱۰ میلادی، دانشجویان افغان که در آناتولی تحصیل می‌کردند، به جنگ استقلال ترکیه پیوستند و به شهادت رسیدند. زنان افغان نیز با اهدای زیورات با ارزش‌شان به‌خاطر مبارزه استقلال ترکیه، در مشکلات مردم ترکیه همدرد شدند.
در سال ۱۹۲۰ میلادی، جمال پاشا، یکی از تأثیرگذارترین رهبران امپراتوری عثمانی به کابل آمد و یک سال برای نوسازی اردوی افغانستان ماند. آتاتورک، سخت درگیر جنگ استقلال ترکیه بود و در زمانی که خواهران و برادران افغان بیشتر از همه به کمک ما نیاز داشتند، از اعزام هیئت‌های متعددی به افغانستان متشکل از داکتران، افسران نظامی و معلمان دریغ نکرد.
جنگ‌های استقلال‌طلبانه در اواخر ۱۹۱۰ و اوایل ۱۹۲۰ میلادی، هردو ملت ترک و افغان را از نگاه قلبی و ذهنی باهم نزدیک‌تر ساخته است.
آن‌ها در همبستگی کامل، اندوه و خوشی‌های مشابه را تجربه کردند. همان‌طور که غازی امان‌الله خان، در مراسمی که در ۱۰ اکتوبر ۱۹۲۲ میلادی به مناسبت پیروزی جنگ استقلال ترکیه در کاخ دلگشا برگزار کرده بود، خاطرنشان ساخت: «ترک‌ها و افغان‌ها برادر هستند. شادی ترک‌ها شادی ما است؛ غم و اندوه آن‌ها غم و اندوه ماست.»
یکی از نخستین قطع‌نامه‌هایی که توسط حکومت انقره به تصویب رسید، در رابطه به گشایش نمایندگی دیپلوماتیک در کابل بود. بر این اساس، یک افسر ترک افغانی‌الاصل، آقای عبدالرحمان صمدان، در سال ۱۹۲۰ میلادی به‌عنوان نماینده ترکیه در افغانستان توظیف شد. ترکیه دومین کشوری بود که افغانستان را به رسمیت شناخت. هم‌چنان افغانستان دومین کشوری بود که حکومت انقره را به رسمیت شناخته است.
در ۱۰ جون ۱۹۲۱ میلادی، سفارت افغانستان در انقره افتتاح شد و آتاتورک خود پرچم افغانستان را به بالای قطب برافراشت.
امان‌الله خان اولین رییس دولت خارجی بود که در ماه می سال ۱۹۲۸ میلادی به ترکیه سفر کرد. ترکیه نیز در این سفر اولین توافق‌نامه همکاری فنی خود را امضا کرد. همکاری نزدیک ترکیه با افغانستان تا آغاز جنگ جهانی دوم ادامه داشت. قسمت میانه مرز افغانستان و ایران توسط یک کمیسیون از ترکیه در سال‌های ۱۹۳۴-۱۹۴۵ میلادی تنظیم شده است.
هنگامی‌که آتاتورک در سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت، افغانستان تنها کشوری بود که به‌طور رسمی عزای یک هفته را با پرچم‌های نیمه برافراشته اعلام کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، ترکیه نقش مهمی در افغانستان، در عرصه‌ی ایجاد ساختارهای مدرن دولتی و نهادهای عامه و عرصه‌های اداری، نظامی، فرهنگی، آموزشی و صحت ایفا کرده است. این کشور تا دهه ۱۹۶۰ میلادی به اعزام معلمان، داکتران، افسران نظامی و کارشناسان در زمینه‌های مختلف ادامه داده است.
سفر ظاهر شاه به ترکیه در تاریخ ۲۶ آگست- ۸ سپتامبر ۱۹۵۷ میلادی در آن زمان‌های گرامی انجام شد. به‌عنوان نمایش مشخص حمایت، نخست‌وزیر ترکیه «عدنان مندرس» در تاریخ ۲۶-۳۰ جولای ۱۹۵۶ میلادی از کابل دیدار کرد و به دنبال آن یک سفر ۱۰ روزه، رییس‌جمهور جلال بایار در ۱۲ الی ۲۲ سپتامبر ۱۹۵۸ میلادی، از کابل، کندهار، هلمند، کندز و بغلان داشته است.
این همکاری نزدیک تا زمان اشغال شوروی در سال ۱۹۷۹ میلادی ادامه داشت. پس از سال ۱۹۸۹ میلادی، ترکیه از نزدیک درگیری را دنبال کرد و تلاش کرد تا از طریق سفارت خود که تا سال ۱۹۹۶ میلادی باز بود، به تلاش‌های صلح و ثبات کمک کند.
طی ۱۹ سال اخیر، ترکیه به آموزش افسران نظامی و پولیس افغانستان آغاز کرده که تا اکنون ۵۰۶۱ نظامی و ۹۹۱۳ افسر پولیس را آموزش داده است. امروز، ترکیه بیشترین کمک‌های انکشافی را در طول تاریخ خود به افغانستان ارایه کرده که عمدتاً در عرصه‌های آموزش، زیرساختی و صحت است.
افغان‌ها بزرگ‌ترین متقاضی و دریافت‌کننده بورسیه‌های تحصیلی ترکیه هستند. در هشت ولایت افغانستان، ۲۱ مکتب و چهار مرکز آموزشی ترکیه با ۷۰۸۰ دانش‌آموز وجود دارد و ما قصد داریم تا مکاتب جدیدی را در ولایت‌های دیگر نیز گشایش دهیم. به‌عنوان بخشی از تلاش‌های ما برای دست‌یابی به مناطق مختلف افغانستان، دومین سرکنسولگری خود را در ماه جون سال ۲۰۲۰ میلادی در هرات افتتاح کردیم و آماده‌سازی‌ها برای افتتاح کنسولگری سوم در قندهار در سال جاری ادامه دارد.
افغانستان از چهار دهه بدین‌سو رنج‌های پرشماری کشیده است. پس از آغاز روند گفت‌وگوهای صلح افغانستان در ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰ میلادی، اکنون یک فرصت تاریخی برای دست‌یابی به صلح پیش آمده است. با این‌همه، نباید فراموش کنیم که راه صلح طولانی و پرچالش است؛ بنابراین، هدف نهایی نباید هر صلحی باشد؛ بلکه یک صلح پایدار و دایمی‌ای باشد که هدف اساسی آن آسایس مردم و سرزمین افغانستان باشد.
از این‌رو، هر یک از طرفین مسئولیت تاریخی دارند که این فرصت را از دست ندهند.
ترکیه همیشه طرفدار روند صلح به رهبری و مالکیت افغانستان بوده است. در این راستا تا زمانی که به کمک ما نیاز باشد، آماده‌ایم تا از برادران افغانستانی خود پشتیبانی کنیم تا در تلاش برای دست‌یابی به صلح پایدار مورد استقبال همه اقشار جامعه افغانستان و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی مشارکت داشته باشیم.
