نویسنده: حسین شهاب
ملا عبدالمنان نیازی، معاون شاخه‌ی طالبان به رهبری ملا رسول پس از آن‌که در یک درگیری میان‌گروهی با قطعه‌ی سرخ طالبان به رهبری ملا هبت‌الله، از ناحیه‌ی سر و پا زخمی شد و در نهایت در شفاخانه‌ای در کابل جان باخت.
نیازی پس از زخمی‌شدن به شفاخانه‌ی حوزه‌ای هرات منتقل شد و از آن‌جا به دلیل شدت جراحات با امکانات ویژه، به شفاخانه‌ای در کابل منتقل شد.
به روایت یکی از نزدیکان او، قرار بود برای درمان بیش‌تر به خارج از کشور منتقل شود؛ اما پیش از عملیاتی‌شدن این تصمیم، درگذشت.
جسد نیازی روز یک‌شنبه (۲۷ ثور)، در منطقه‌ی گازرگاه هرات در میان انبوهی از هواداران و شبه‌نظامیان مسلح حامل پرچم‌های سفید طالبان، تشییع شد؛ رویدادی که با انتقاد گسترده مردم افغانستان و ساکنان هرات رو‌به‌رو شده است.
بسیاری از منتقدان، رسیدگی ویژه به ملا نیازی پس از زخمی‌شدن و نیز نحوه تشییع جسد او را نشانه‌های از ارتباط او با دولت و حمایت حلقات دولتی از وی دانسته اند.
با این حال، در این مورد، گمانه‌زنی‌های دیگری نیز وجود دارد. از جمله این‌که ملا عبدالمنان نیازی و پیکارجویان زیر فرمان او در گروه طالبان شاخه‌ی ملا رسول، هرگز با نیروهای دولتی درگیر نمی‌شدند.
از سوی دیگر، در همان اوایل اعلام انشعاب ملا منان نیازی، ملا عبدالقیوم ذاکر، ملا حسن رحمانی، ملا محمد رسول و ملا عبدالرازق از طالبان به رهبری ملا اختر منصور در سال ۱۳۹۴ و درست پس از افشای خبر مرگ ملا عمر، بنیان‌گذار طالبان، حدس و گمانه‌های درباره‌ی استقبال و حمایت ضمنی دولت از این نیرو، مطرح می‌شد.
نکته‌ی قابل تأمل این است که ملا عبدالمنان نیازی به دست‌داشتن در نسل‌کشی و تصفیه قومی شیعیان و هزاره‌ها در سال ۱۳۷۷ خورشیدی، زمانی که او والی رژيم طالبان در بلخ بود و نیز در سال ۱۳۹۴ در دای‌چوپان زابل، متهم می‌شد.
در سال ۷۷، پس از اشغال دوباره‌ی مزار شریف توسط طالبان، بر بنیاد اسناد سازمان‌های حقوق بشری، ملا منان نیازی به هزاره‌های شیعه‌مذهب، دستور داده بود که یا سنی شوند، یا خاک افغانستان را ترک کنند، در غیر این صورت کشته خواهند شد.
او متهم است که در آن زمان، بین دو تا ۱۰ هزار غیر نظامی هزاره را به ویژه در روستای علی‌چوپان مزار شریف قتل عام کرده است.
در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، مسافران هزاره در منطقه‌ی زابل از شاهراه کابل – کندهار، توسط افراد مسلح ربوده شدند. گروگان‌گیران ۷ مسافر را به نحو فجیعی کشتند که در میان آن‌ها دختری ۹ ساله به نام «تبسم» نیز بود که بعدها جنبشی به همین نام برای خون‌خواهی او برپا شد.
گفته می‌شود که ملا منصور دادالله، معاون نظامی ملا رسول در هم‌دستی با نیروهای داعش در زابل، مسئول این جنایت فجیع بوده است. در آن زمان، عملیات نیروهای دولتی برای آزادسازی مسافران ربوده‌شده در زابل، به نحو پرسش‌برانگیزی متوقف شد و هرگز از سر گرفته نشد.
ملا رسول، رهبر این شاخه نیز در سخنرانی رسمی خود در سال ۹۴ در هرات، داعش و القاعده را «برادر» خوانده بود؛ چیزی که ملا نیازی هم به آن ایمان داشت و به آن اذعان کرده بود.
با این‌همه، او پیش از آن‌که یک طالب ضد دولتی باشد، یک طالب دولتی بود. از ایران و پاکستان و طالبان به رهبری ملا هبت‌الله به عنوان «نوکر پنجابی‌ها» به شدت انتقاد می‌کرد؛ اما علیه دولت، کم‌تر موضع خصمانه می‌گرفت.
شیوه‌ی برخورد مقام‌های مرکزی و محلی با مرگ او هم نشان می‌دهد که ارتباطات پیچیده‌ای میان آن‌ها وجود داشته است.
با این وجود، برخی کارشناسان مسأیل امنیتی، ملا نیازی و هم‌فکران او را در کشتار سیستماتیک شیعیان؛ چه در زمان طالبان و چه در سال‌های اخیر، مسئول می‌دانند؛ به ویژه در شرایطی که گفته می‌شود او ارتباطات تنگاتنگی با القاعده و داعش هم داشته و بارها به صراحت از عزم خود برای کشتار «فاطمیون» در افغانستان خبر داده و گفته بود که صدها عضو آن گروه، مورد حمایت ایران را از راه‌‌های هدف قرار داده که خودشان هم نمی‌دانند.
مرگ ملا نیازی در زمانی اتفاق افتاد که طالبان شاخه‌ی ملا هبت‌الله از صلح با دولت سر بازمی‌زند و بر آتش جنگ و خشونت دمیده است.
از سوی دیگر، با توجه به این‌که از سرنوشت دیگر مهره‌های درشت شاخه‌ی طالبان به رهبری ملا رسول از جمله؛ خود ملا رسول هم خبری نیست. ملا نیازی، شاخص‌ترین چهره این تشکیلات بود و مرگ او، ضربه کلانی بر پیکر آن وارد آورد.
گفته می‌شود که ملا رسول در سال ۹۵ خورشیدی در جریان سفری به پاکستان، بازداشت شده است؛ اگرچه ملا نیازی این خبر را تکذیب کرد؛ اما هنوز از سرنوشت او هیچ خبری در دست نیست.
ملا منصور دادالله، معاون نظامی او هم در سال ۹۴ در درگیری با نیروهای ملا اختر منصور در زابل، کشته شد.
به این ترتیب، ملا نیازی تنها رهبر باقی‌مانده از این جریان بود. اگرچه حافظ خالد نیازی، پسر او روز یک‌شنبه در هرات، جانشین پدرش شد؛ اما کارشناسان، می‌گویند که او نه نفوذ و نه مقبولیت پدرش برای پیش‌برد این مسئولیت سنگین را دارد و نه از توان و تجربه‌ی کافی برای این امر، برخوردار است.
با این حساب، پروژه‌ی طالبان دولتی عملا شکست خورد و از این پس، طالبان شاخه‌ی ملا منصور به عنوان اصلی‌ترین جریان طالبان در برابر دولت افغانستان در جنگ و صلح، میدان‌داری خواهد کرد.
