نویسنده: خبیر تنیجا
منبع: یورشیا ریوی
برگردان: ابوبکر صدیق
در حالی که ایالات متحده‌ی امریکا، روند خروج نظامیان خود از افغانستان را آغاز کرده، فرماندهی مرکزی نیروهای این کشور، اعلام کرده است که ۴۰-۶۰ درصد این روند به پایان رسیده و به اساس اعلام رییس‌جمهور جو بایدن، تا ۱۱ سپتمبر سال ۲۰۲۱، روند به گونه‌ی کامل به پایان می‌رسد.
حینی که پس از دو دهه جنگ، نظامیان امریکایی افغانستان را ترک می‌کنند، پرسش‌هایی در این مورد شکل می‌گیرد؛ این که چه اندازه ظرفیت نظامی[در افغانستان] ایجاد شده است. اگر ظرفیتی ایجاد شده، واشنگتن، می‌تواند در آینده روی آن حساب کند.
در دو هفته‌ی گذشته -که هنوز نیروهای امریکایی در افغانستان حضور دارند-، ایجاد پایگاه نظامی این کشور در بیرون از مرزهای افغانستان-پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی، به بحثی داغ بدل شده است.
پاکستان که برای سال‌ها پناه‌گاه امن و مرکز شوراهای طالبان بوده، در حال حاضر، برای ایجاد توازن روابط استراتژیک میان امریکا و طالبان، تقلا می‌کند. در حالی که راولپندی نقش کلیدی را در ساده‌سازی گفت‌وگوها میان طالبان و امریکا –در گفت‌وگوهای صلح طالبان و امریکا- بازی کرد؛ اما چالش خروج نیروهای امریکایی در ۲۰۲۱، برای پاکستان خیلی هم ساده نیست.
شاه‌محمود قریشی، وزیر خارجه‌ی پاکستان، در آخرین گفت‌وگوی خود، خاطرنشان کرد که پاکستان درخواست امریکا برای ایجاد یک پایگاه نظامی در این کشور و سرمایه‌‌گذاری روی پروژه‌های اقتصادی و توسعه‌ای را، بررسی می‌کند.
از آن‌جایی که افغانستان با خشکه محصور است، تنها امید امریکا، استفاده از خاک پاکستان – برای داشتن نظارت بر افغانستان- است تا بار دیگر، نظامیان خود را در آن مستقر کند. قرار‌داشتن ایران در منطقهی گذرگاه غربی افغانستان و تحت فشار قرار گرفتن کشورهای آسیایی؛ مانند اوزبیکستان و تاجیکستان از طرف روسیه، تا برای امریکا اجازه‌ی ساخت پایگاه نظامی را ندهند، واشنگتن را در بزنگاه قرار داده است؛ تنها گزینه‌ی مطلوب پاکستان است که بار دیگر می‌تواند برای امریکا سودمند تمام شود.
در حالی که طالبان با شگردهای مختلف در تلاش تخریب کنش‌های سیاسی در افغانستان استند و با توسل به خشونت‌ها که رویکرد محوری‌شان را شکل می‌دهد، می‌خواهند در برابر حضور امریکا در افغانستان و منطقه، مخالفت خود را به گونه‌ی صریح نشان دهند. در اعلامیه‌‌ای از طالبان که به صورت آنلاین انتشار یافته است، گفته شده؛ در برابر هر نوع حضور و پایگاه نظامی امریکا، دست به عملیات نظامی خواهند برد و کشوری که میزبان چنین پایگاهی باشد، مورد عملیات گروه‌های تروریستی و تندرو قرار می‌گیرد.
پرسش‌های زیادی در مورد ظرفیت طالبان برای انجام چنین حملاتی وجود دارد؛ مسلما در چنین حملاتی، منافع اندکی برای آن‌ها نهفته است، به ویژه اگر در بیرون از مرزهای افغانستان باشد؛ اما، این رویکرد، روابط کنونی این گروه را با القاعده روشن می‌کند؛ شبکه‌ا‌ی که ظرفیت راه‌اندازی چنین حمله‌هایی را دارد. با توجه به زبانی که در اعلامیه‌‌ی طالبان به کار رفته، معلوم می‌شود که هدف این گروه پاکستان است؛ در صورتی که [این کشور] به امریکایی‌ها اجازه‌ی ایجاد پایگاه نظامی را بدهد تا عملیات نظامی را در افغانستان اجرا کنند. این نمایان‌گر اعتمادبه‌نفسی است که طالبان با استفاده از کنش دیپلماتیک در گفت‌وگوهای سال‌های گذشته به دست آورده اند و مهم‌‌تر این که این کنش‌گری طالبان در انعطافی بود که در مبارزه‌ی سال‌های گذشته‌ی نیروهای غربی در برابر این گروه نیز، ریشه دارد.
در حال حاضر -که نیروهای امریکایی تصمیم گرفته اند، افغانستان را ترک کنند-، وضعیت شکننده است؛ اما روی‌هم‌رفته، روابط امریکا و پاکستان بیش‌تر با معادله‌ی نظامی محاسبه می‌شود. اداره‌ی بایدن با ناامیدی دست به دامن عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، برده است. این مسئله سبب شده تا نمایش‌نامه‌ی خروج از افغانستان، بیش‌تر سرعت بگیرد و جابه‌جایی نیروها در بیرون از مرزهای افغانستان، ملموس شود تا در صورت نیاز دوباره به نمایش، وارد افغاستان شوند.
با این حال، این نگرانی وجود دارد که؛ اگر طالبان تهدید کنند، پاکستان با ایجاد پایگاه نظامی امریکا، موافقت نکند. در چنین وضعیتی، احتمال بروز نگرانی دیگری در جنوب آسیا به ویژه برای دهلی نو وجود دارد؛ کشوری که در کنار امریکا، در زیرساخت‌های چهارگانه‌ی امنیتی آسیا (Quad security) نقش برازند‌ه‌‌ای را بازی کرده است.
همان گونه که عایشه صدیقه، تحلیل‌گر، می‌گوید: پاکستان هم‌چنان در بخشی از این اتاق – مجمع امنیتی – حضور داشته است. به جای نشستن روی میز، باید روی نتیجه‌ی کار این روند بیش‌تر توجه شود. موافقت‌کردن به ایجاد پایگاه نظامی امریکایی، نسبت به تهدید طالبان، امکان‌پذیر به نظر می‌رسد. از طرفی هم، دست‌رسی امریکا به پایگاه در پاکستان، فشارها را به دهلی زیادتر می‌کند تا هم‌کاری بیش‌تری در افغانستان داشته باشد؛ چیزی که از نظر دهلی، احتمالا برای زمان طولانی ادامه نخواهد داشت.
اعزام نیروهای هوایی امریکایی از نیم‌قاره‌ی آسیا به خلیج فارس برای ایجاد مصونیت خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، نمایان‌گر ظرفیت توازن‌گرای امریکایی است. این کشور در تلاش ایجاد توازن میان غرب آسیا و دیگر ساحات در منطقه است؛ فشاری که سبب می‌شود، هند دست به عمل شود. در کنار آن، هند چشم‌به‌راه راه‌کار استراتژیک خود در کشورهای خلیج فارس است که در محور پروژه‌ی هندو-پاسفیک، انجام می‌شود. دهلی در محور این برنامه، توافقی را برای دست‌رسی به اهداف راه‌بردی خود را با کشور عمان که فاصله‌ی چندانی از بحرین ندارد، امضا کرده است. بحرین ایستگاه پایگاه پنجاهمین «ناوگان امریکا» است و قطر، یکی از پایگاه‌های بزرگ امریکا در غرب منطقهی آسیا به شمار می‌رود.
نمایش‌نامه‌ی افغانستان پس از خروج نیروهای امریکایی، فشارهای راه‌بردی و تکنیکی به دور از واشنگتن را روی کشورهایی مانند هند افزیش می‌دهد. با نگاه به فرصت و چالش‌های پیش رو، نیاز است تا راه‌برد منسجمی در سیاست خارجی تعریف شود؛ چون در ماه‌های آینده، نمایش‌نامه‌ی افغانستان قرار است عملا وارد صحنه شود.
