عیدهای دوران نامزدی؛ خوشی‌هایی که از جوانان گرفته می‌شود

در جریان یک هفته‌ی قبل از عید و روز اول عید، بازار عیدی بردن و آوردن در خانواده‌هایی که دختر و یا پسر نامزد‌دار دارند حسابی گرم است. عیدی بردن، رسمی قدیمی است که با تکیه به آن، در فاصله‌ی میان نامزدی و عروسی، خانواده‌ی عروس و داماد در عید‌ها و جشن نوروز برای نامزد دختر و یا پسرشان هدیه‌ای تحت نام عیدی تهیه کرده و طی مراسم خاصی، آن‌ها را بسته‌بندی، تزیین و به خانه‌ی پدری عروس و یا داماد آینده‌ی شان می‌برند.

هدیه‌هایی که برای عروس‌ها برده می‌شوند اکثر اوقات نظر به توان مالی خانواده‌ی داماد متفاوت است. بنا بر رسم و رسوم‌ها، خانواده‌ی‌داماد برای عروس‌شان یک دست لباس کامل، دست‌کول، کفش، وسایل بهداشتی و آرایشی، حنا، چادر، میوه‌ی تازه، میوه‌ی خشک، شیرینی و کیک می‌برند. در این میان، عده‌ای نیز برای زن‌های خانواده‌ی عروس مانند مادر، خواهر بزرگتر و همسر برادر بز‌رگ‌تر عروس هدایایی ساده نظیر چادر و یا پارچه‌ی پیراهنی می‌برند که جزء اصلی رسومات نیست. بعضی قسمت‌ها نیز مختص به هر مراسم تغییر می‌کند. مثلا در عید قربان، خانواده‌ی داماد نظر به وضع مالی، گوشت قربانی نیز با خود می‌برند که عده‌ی زیادی، بردن گوسفند زنده را ترجیح می‌دهند. در نوروز نیز، ماهی و جلبی، خوراکی مخصوص نوروزی به شمار می‌رود.

خانواده‌ی داماد، در جریان هفته‌ی قبل از عید، زمان مشخصی را با خانواده‌ی عروس هماهنگ کرده و طی مراسم خاصی، با ساز، آواز و پای‌کوبی به همراه جمعی از دختران جوان اقوام به خانه‌ی پدری عروس می‌روند. خانواده‌ی عروس نیز، اقوام و دوستان نزدیک خود را در زمان معین شده دعوت می‌کنند تا در مراسم عیدی آوردن خانواده‌ی داماد حاضر باشند.

بعد از رقص و پایکوبی در خانه‌ی پدری عروس، یک تن از افراد وابسته به خانواده‌ی داماد، هدیه‌های آورده شده برای عروس را دانه به دانه به حاضران نشان می‌دهد و تمام مهمانان، توسط خانواده‌ی عروس پذیرایی می‌شوند.

در قبال عیدی داماد، عده‌ای رسم بر این دارند که هدیه‌های گرفته شده برای داماد را در پتنوس‌هایی که خانواده‌ی داماد عیدی عروس را چیده و آورده‌اند، بسته بندی نموده و در ختم مراسمی که برای عروس عیدی آورده‌اند، به خانواده‌ی داماد تسلیم کنند. گروهی دیگر نیز، عیدیِ داماد را طی مراسم مفصلی بسته بندی کرده و با رقص و پای‌کوبی به خانه‌ی پدری داماد می‌برند. در این مراسم، مادر عروس و خود عروس نباید حضور داشته باشند؛ هرچند دسته‌ای از مردم، تنها برای عروس‌ها عیدی می‌برند و رسم بردن عیدی برای داماد را ندارند. عیدی داماد به صورت عام شامل: یک دست لباس که اکثرا پیراهن و تنبان افغانی است به همراه بعضی وسایل بهداشتی، میوه و شیرینی تازه، میوه‌ی خشک و کفش است.

علاوه بر موارد ذکر شده، عده‌ای به عنوان عیدی برای عروس‌ها، جواهرات طلا نیز می‌برند. جواهراتی مانند یک انگشتر، گردن‌‌آویز‌های کوچک و ظریف، گوشواره و یا کمان‌های موی طلایی از جمله جواهراتی هستند که نظر به توان مالی خانواده‌ی داماد، برای عروس در عید‌های متفاوت برده می‌شوند.

قصه‌ی عیدی‌ها، همین‌جا به پایان نمی‌رسد. بردن عیدی برای عروس‌ها، در آغاز نوعی نشانه‌ی احترام و محبت خانواده‌ی داماد به عروس پنداشته می‌شد؛ این در حالی‌است که امروزه، بیشتر از این‌که نشانه‌ی علاقه و احترام باشد، جای خود را به وسیله‌ای برای چشم و هم‌چشمی‌ها و رقابت‌های ناسالم بین خانوادگی داده است. عیدی بردن برای عده‌ای، به یک مساله‌ی حیثیتی تبدیل شده است. به طور مثال، گاهی اوقات خانواده‌ی عروس، خانواده‌ی داماد را به صورت مستقیم و یا غیر‌مستقیم تحت فشار قرار می‌دهند تا عیدی‌ای در خور دخترشان بیاورند. آن‌ها عقیده دارند خانواده‌ی داماد باید با آوردن عیدی مناسب، عروس‌ شان را مورد عزت قرار داده و در میان دوستان و اقوام سربلند سازند. آوردن عیدی ساده، بسیاری از اوقات دلیل اختلافات گسترده‌‌ای میان دختر و پسری که نامزد هستند و خانواده‌ی آن‌ها شده است.

مساله‌ی عیدی برای عده‌ی زیادی مهم و حساس به شمار می‌رود اما دسته‌ای نیز هستند که از همان ابتدا، با قبول توافقی میان خانواده‌ها، عیدی بردن و آوردن برای هر دو طرف را حل کرده و توافق می‌کنند تا در جریان نامزدی، هدیه‌ای تحت عنوان عیدی برای عروس و یا داماد برده نشود.

سهیلا که دانشجوی سال چهارم پزشکی در یکی از دانشگاه‌های شخصی کشور است می‌گوید دو سال از نامزدی‌‌اش با رومان می‌گذرد. آن‌ها در ابتدای نامزدی بر نبردن عیدی توافق کرده‌اند و می‌گوید از این مساله بسیار راضی است. آن‌ها بعد از فراغت سهیلا از دانشگاه جشن عروسی خود را برگزار خواهند کرد. او می‌گوید انگیزه‌‌اش از این‌ کار ایستادن در مقابل سنت‌های ناپسند و پذیرفته شده در جامعه است.

چندین سال پیش‌تر، خانواده‌ی داماد در عیدهای فطر، قربان و جشن سال نو برای عروس هدیه می‌بردند اما رفته رفته، با گذشت زمان، تعداد دفعاتی که تحت عناوین مختلف و در سایه‌ی جمله‌ی «رسم مردم همین است» افزایش یافته است.

امروزه خانواده‌ها، تحت عناوینی مانند یلدایی، زمستانی، افطاری و محرمی نیز مجبور به خرید هدیه برای عروس‌ها هستند.

هدیه‌ی یلدایی علاوه بر هدیه‌ای مانند لباس و یا زیورآلات طلایی، دیوان حافظ و خوراکی‌های مخصوص شب یلدا نظیر تربوز، انار و میوه‌ی خشک را در بر‌می‌گیرد که در شب چله، شب آغاز زمستان برای عروس برده می‌شود.

هدیه‌ی زمستانی نیز شامل یک دست کامل لباس زمستانی است و با سرد شدن هوا توسط خانواده‌ی داماد به خانه‌ی عروس برده می‌شود.

عیدی‌ها به صورت متوسط بین ده هزار تا پنجاه هزار افغانی و گاهی اوقات بیشتر از آن را در بر خواهد گرفت. شیوا می‌گوید این سومین عیدی است که برای عیدی نامزد برادرش مجبور به قرض گرفتن پول شده است. او می‌گوید حتی ساده ترین عیدی نیز ده هزار افغانی مصرف خواهد داشت. به قول او  به‌خاطر تکمیل نکردن قسمتی از پولی که تحت عنوان «گله» گرفته می‌شود مجبور هستند تا عروسی را به تعویق بیندازند اما پول‌هایی که‌به‌خاطر خرید عیدی قرض گرفته‌اند، بیشتر از مقدار پول باقی‌مانده‌ی گله است.

شیوا، می‌گوید برادرش هنوز نتوانسته است قرض‌های گرفته شده در مراسم شیرینی خوری‌اش را پرداخت کند و نمی‌داند با حجم زیاد بدهکاری‌ها، چگونه باید زندگی مشترکش را شروع کند. او چشم و هم‌چشمی‌ها و رقابت‌های ناسالم میان خانواده‌ها را عامل اصلی مصارف گزاف و بیهوده‌ای می‌داند که برای مواردی نظیر عیدی صرف می‌شوند.