به زادگاه قیام‌الدین خادم و موسا شفیق در شرق افغانستان آمده ایم؛ جایی که هنوز می‌توان سراغی از فکر باز این دو دانش‌مند و سیاست‌مدار ورزیده‌ی افغانستان را گرفت؛ ولسوالی کامه‌ی ننگرهار.
داکتر موسا شفیق، آخرین صدراعظم/ نخست‌وزیر نظام شاهی افغانستان بود که به سیاست‌مدار رئالیست و پراگماتیک مشهور بود. او باری در پاسخ به پرسش خبرنگار جریده‌ی «افغان ملت» در مورد نام نهادن «پشتونستان» گفته بود : «ما نمی‌خواهیم افغانستان را قربانی پشتونستان کنیم.»
قیام‌الدین خادم نیز از چهره‌های علمی و مدنی دیگر این ولسوالی بود که عمرش را در روشن‌گری به آخر رساند. او نویسنده و روزنامه‌نگار بود که تجربه‌ی استادی در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه کابل و عضویت مجلس سنای افغانستان را نیز در کارنامه‌اش دارد.
حالا با گذشت ۴۶ و ۴۷ سال پس از کشته شدن موسا شفیق و مرگ قیام‌الدین خادم؛ شاید چهره‌ی کامه کاملا دگرگون شده باشد، شاید نسل‌ها و چهره‌های شاخص بسیاری در هوا و طبیعت زیبای این ولسوالی سرسبز رشد کرده باشند؛ اما هنوز یک ویژگی این ولسوالی را نسبت به سایر ولسوالی‌ها در شرق افغانستان -حداقل در ننگرهار، متمایز می‌کند؛ فکر باز و دید فراخ ساکنان آن.
گذشته از همه‌ی مسایل؛ شهروندان این ولسوالی همراه با فامیل‌های شان تا نیمه‌های شب در مغازه‌های آیسکریم‌فروشی، آیسکریم می‌خورند؛ چیزی که حتا در کابل، پایتخت افغانستان، کم‌تر امکان‌پذیر است.
در بازار سنگرسرای ولسوالی کامه، بیشتر از ۱۲ تا ۱۵ مغازهی آیسکریم‌فروشی است که تا نیمه‌های شب برای مشتریانش خدمات ارائه می‌کند؛ گاهی مشتریان این مغازه‌ها تا ساعت دو شب نیز به آیسکریم خوردن می‌آیند.
ننگیالی زاخیل‌وال، صاحب آیسکریم‌خانه‌ی یاران است؛ او می‌گوید که در فصل خزان، روزانه از ۳۰۰ تا ۴۰۰ تن مشتری دارد؛ اما این رقم در ماه‌های تابستان به‌ویژه در ماه رمضان به ۱۵۰۰ تن تا دو هزار تن می‌رسد.
ننگیالی که با لهجه‌ی شیرین، پشتو حرف می‌زند، می‌گوید که «آیسکریم ما نسبت به آیسکریم کابلی‌ها فرق می‌کند، از ما وطنی و اصلی است و از شیر وطن ساخته می‌شود. بسیاری از کابلی‌ها که به جلال‌آباد می‌آیند، حتما سری به این آیسکریم‌خانه‌ها در کامه می‌زنند.»
ننگیالی در آیسکریم‌خانه‌اش، ۱۷ شاگرد و کمک‌دست دارد. او می‌گوید که در ماه‌های گرم تابستان، به‌ویژه در ماه رمضان، مغازه‌اش از ساعت پنج صبح تا دو شب باز است و روزانه از دو هزار مشتری که شامل جوانان و فامیل‌ها می‌شود، میزبانی می‌کنند.
حالا که فصل خزان است و هوا در ننگرهار نسبت به فصل‌های دیگر آن، اندکی نامهربان‌تر شده، اما مغازه ننگیالی در ساعت نزدیک به ۱۲ شب پر از مشتریانی است که شایق نوش‌جان کردن آیسکریم‌اند.
در میان این مشتریان، مقام‌های نظامی و مقام‌های بلندرتبه‌ی محلی نیز دیده می‌شود. در این جمع، یکی از مسوولان دفتر والی ننگرهار نیز به چشم می‌خورد. او به شرط حفظ هویتش می‌گوید که هر دو هفته بعد با دوستانش برای آیسکریم خوردن از جلال‌آباد به این‌جا می‌آید.
از عبدالرحمان، یکی از مشتریان دیگر این آیسکریم‌خانه در مورد امنیت کامه پرسیدم و این‌که چطور می‌توانند در نیمه‌های شب گردهم بیایند و دسته‌جمعی آیسکریم بخورند. او با لبخندی پاسخ داد: « درست است که برخی وقت‌ها در برخی ساحات کامه امنیت خراب می‌شود، اما کسی مانع آیسکریم‌خوردن نیست.» او با اشاره به استعاره‌ی آیسکریم‌خوردن که در افغانستان معروف شده است، گفت که « ما همیشه آن‌ها را به آیسکریم خوردن دعوت کرده‌ایم.»
در ماه میزان سال گذشته‌ی خورشیدی، محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان در جریان افتتاح یک سب استیشن برق در کاپیسا با اشاره به موضوع آتش بس با طالبان، اعلام کرد طالبان می‌توانند بیایند، آیسکریم بخورند و روز آتش‌بس به طالبان آیسکریم می‌دهیم. پس از این سخنرانی آقای غنی، آیسکریم خوردن جنبه‌ی استعاری نیز پیدا کرد و به سوژه‌ای برای کاربران شبکه‌های اجتماعی به منظور دست‌یافتن به صلح تبدیل شد.
آیسکریم‌خانه‌های کامه برای بشتر از ۶۰۰ تن به‌گونه‌ی مستقیم و غیر مستقیم، کار ایجاد کرده است. به‌گونه‌ی مستقیم در هر یکی از این مغازه‌ها بیشتر از ۱۵ تن کار می‌کنند و به‌گونه‌ی غیر مستقیم برای هر آیسکریم‌خانه، بیشتر از بیست خانه، شیر تهیه می‌کند.
ننگیالی زاخیل‌وال، صاحب یکی از این آیسکریم‌خانه‌ها می‌گوید: « تنها آیسکریم‌خانه‌ی ما در روزهای عادی صد تا ۱۵۰ کیلو شیر کار داریم که در روزهای تابستان این میزان به ۴۰۰ تا ۶۰۰ کیلو می‌رسد.»
ولسوالی کامه در بیست کیلومتری شمال‌شرق شهر جلال‌آباد واقع شده است و یکی از سرسبزترین ولسوالی‌هایی ننگرهار با زمین‌های حاصل‌خیز است. نیشکر، برنج و سبزیجات مختلف از جمله تولیدات زراعتی این ولسوالی است که به اندازه‌ی بسیاری در زمین‌های حاصل‌خیز آن کشت می‌شود.
