نویسنده: کَتی گانون- اسوشیتد پرس
مترجم- مهدی غلامی
هزاران شورشی گروه طالبان که در افغانستان زندانی اند، گفت‌وگوهای صلحی که میان ایالات متحده و طالبان در حال شکل‌گیری است را تکت آزادی شان می‌دانند. آن‌ها آگاه اند که آزاد کردن زندانی‌ها یکی از رکن‌های کلیدی هر گونه توافق‌نامه برای پایان دادن به جنگ ۱۸ساله‌ی افغانستان است؛ جنگی که طولانی‌ترین درگیری نظامی واشنگتن محسوب می‌شود.
یکی از مقامات طالبان که از جریان گفت‌وگوهایی که در قطر برگزار شده و گاهی شروع و گاهی متوقف می‌شود آگاه است، گفت یک لیست تقریبا پنج هزار نفری از زندانیان گروه طالبان به امریکایی‌ها داده شده و آزادی آن‌ها در توافق‌نامه‌ای که روی آن بحث می‌شود، نوشته شده است؛ این مقام طالبان به شرط افشا نشدن نامش صحبت کرد؛ زیرا اجازه‌ی صحبت با رسانه‌ها را نداشت. مقامات دولتی امریکا و افغانستان گفته اند که آزادی زندانیان بخشی از مذاکرات است.
اما برخی از تحلیل‌گران می‌گویند آزاد کردن زندانیان ممکن است باعث تضعیف صلح در افغانستان شود. مایکل کوگلمان، معاون برنامه‌ی آسیا در مرکز ولیسون که در امریکا موقعیت دارد، هشدار داد: «نیاز است که مقامات افغان و امریکایی، روی آزاد کردن هر کدام از زندانیان طالبان محتاط باشند تا احتمال آزاد کردن جهادگرایانی که می‌توانند دست به کارهای بی‌ثبات‌کننده بزنند و این صلح تازه متولد شده را تضعیف کنند، به حداقل برسد.» استوشیتدپرس با بیش از ده تن از زندانیان طالبان در زندان پل‌چرخی که در شرق کابل موقعیت دارد، مصاحبه کرده است. برخی از آنان دل‌تنگ روزهای حکومت‌داری طالبان به رهبری مقتدرانه‌ی ملا محمدعمر، رهبر پیشین و گوشه‌گیر شان استند که چند سال پیش مُرد.
آن‌ها تأکید کردند که می‌پذیرند اوضاع دیگر مانند گذشته نخواهد بود. گر چه آن‌ها هنوز خواستار حکومت اسلامی بودند؛ اما دیگر برخی از قوانین سخت‌گیرانه‌ی شان، مانند ممنوع بودن آموزش و کار کردن دختران و زنان را نمی‌خواهند. مولوی نیازمحمد، یکی از زندانیان گفت: «می‌خواهیم زنان باسواد شوند، مهندس شوند و در هر بخش کار کنند.» او اما می‌گوید که این کارها باید بر «پایه‌ی اسلام» صورت گیرد. او گفت که جوانان افغانستان نباید از طالبان بترسند، «این آن‌ها استند که کشور مان را خواهند ساخت و باعث پیش‌رفتش می‌شوند.»
مذاکره‌کننده‌های طالبان هم‌چنین لحنی در گفت‌وگوها داشته اند؛ اما بی‌اعتمادی عمیقی در هر دو جناح وجود دارد و بسیاری از مردم نگران دوباره به قدرت رسیدن طالبان استند؛ گروهی که پنج سال بر افغانستان حکومت کرد تا این که با آمدن امریکا از قدرت برکنار شد.
مقامات طالبان گفتند که شورای رهبری این گروه، روز یک‌شنبه روی یک آتش‌بس مؤقت توافق کرده و فرصتی به وجود آورده که در آن توافق‌نامه‌ی صلح با ایالات متحده امضا شود. آن‌ها چیزی در مورد زمان آغاز آتش‌بس نگفتند. طالبان شبکه‌های ارتباطی بسیار منظمی در زندان‌های افغانستان دارند که ولایت به ولایت، آخرین بازداشت‌ها را ثبت می‌کنند و می‌دانند کدام زندانی شان مریض است و کدام یکی مرده است. تمام این اطلاعات به کمیسیون زندانیانی که برای آزادی آن‌ها کار می‌کند و ملا نورالدین ترابی در رأس آن است، می‌رسد. ترابی در زمان حاکمیت طالبان وزیر دادگستری، وزیر امر به معروف و نهی از منکر و مسؤول پولیس مذهبی بود.
در آن دوره، همه از او می‌ترسیدند. گفته می‌شد ترابی شخصا فرمان‌های این گروه را اجرا می‌کرد، از موترهای رانندگان تاکسی که فرمان ممنوع بودن موسیقی و تلویزیون را رعایت نمی‌کردند، نوار‌های موسیقی پیدا می‌کرد و مخفیانه به دفاتر و کسب‌وکارها سر می‌زد تا متخلفانی که ریش شان را اصلاح می‌کردند یا یکی از نماز‌های پنج‌گانه‌ی روز را نمی‌خواندند، پیدا کند. در سال ۱۹۹۶، تنها چند روز پس از آن که طالبان، کنترل کابل را از رقبای شان، گروه‌های مجاهدین گرفتند، زمانی که استوشیتد پرس با یکی از جنگ‌جویان طالبان مصاحبه می‌کرد، ترابی آن جنگ‌جوی شش فوتی (برابر با ۱۸۲ سانتی‌متر) و قوی‌هیکل این گروه را به خاطر مصاحبه با یک خبرنگار زن با سیلی زده بود. اختر نورزوی، رییس زندان پل‌چرخی می‌گوید که این زندان در دهه‌ی هفتاد میلادی برای پنج هزار زندانی ساخته شد؛ اما اکنون بیش از ۱۰٫۵۰۰ زندانی دارد. تمام این زندانی‌ها در ۱۱ بلاک گنجانیده شده اند و در انحصار برج‌های نظارت، برج‌های محافظتی و دیوارهای بلندی که سیم خاردار دارد، است.
پنج هزار زندانی شناخته شده به عنوان اعضای طالبان در بلاک خود شان به سر می‌برند. احتیاط و حتا ترس محافظان و مدیران زندان در وارد شدن به بلاک طالبان را می‌شد حس کرد؛ آن‌ها توسط دسته‌ای از محافظان که واسکت و کلاه‌های ایمنی زره داشتند و سلاح‌های بزرگی را حمل می‌کردند که گاز اشک‌آور شلیک می‌کرد، محافظت می‌شدند. پشت سر شان شش محافظ دیگر هم که زره، کلاه ایمنی و سلاح‌های خودکار و آماده به شلیک داشتند، ایستاده بودند. زندانیان در اتاقی که می‌توانستند با هم‌دیگر معاشرت کنند و نماز و کتاب بخوانند، قلمروِ آزادی داشتند. چندین میز کوچک در آن‌جا وجود داشت و طالبان در اتاقی که با قالین فرش شده بود، به شکل سنتی نشسته بودند.
استوشیتد پرس در اتاقی نزدیک به آن، با تعدادی زندانی مصاحبه کرد؛ اتاقی که محافظت شده نبود و هیچ محافظ و مدیری در آن حضور نداشت. زندانیان بدون دخالت مدیریت زندان – تا جایی که ما دیدیم – بین خود تصمیم گرفتند که چه کسی مصاحبه کند. با این وجود، زمانی که از بدرفتاری محافظان حرف می‌زنند، صدای شان را پایین می‌آوردند؛ برخی از محافظان می‌گفتند به دلیل خسارت‌های شخصی در حملات طالبان، می‌خواهند انتقام بگیرند و برخی از آنان از برگشت طالبان می‌ترسیدند. مولوی نیازمحمد در بین زندانیان، به عنوان یک رهبر ظهور کرد، گر چه کسی او را یک رهبر نمی‌دانست. او به ۱۵ سال زندان محکوم شده بود. در دوره‌ی حاکمیت طالبان، او با قاری احمدالله، فرمانده‌ی اطلاعاتی طالبان که که بیشتر مناطق شمالی افغانستان را در کنترل داشت، ایفای وظیفه می‌کرد. او گفت که به سختی یک‌هزار نفر از زندانیان آن بلاک، اعضای طالبان استند. دیگران به دلیل دشمنی‌های قدیمی، متهم اند که هوادار یا عضوی از طالبان استند و باقی‌مانده هم مجرم استند.
یکی از آن‌ها، نورالله ۳۴ساله است که به دلیل کشتن همسرش به بیست سال زندان محکوم شده است. او گفت که در زندان با طالبان راحت‌تر است و حکومت آن‌ها را به دولت فعلی ترجیح می‌دهد. گر چه در دوره‌ی طالبان، ممکن بود محکوم به اعدام به دست یکی از خویشاوندان همسرش شود. او گفت که آن حکم می‌توانست بهتر باشد؛ زیرا اکنون خانواده‌اش می‌ترسد از سوی خویشاوندان همسرش مورد حملات انتقام‌جویانه قرار بگیرد. او گفت: «چرا [اوضاع] بهتر باشد؟ باید به قاضی و پولیس پول بدهم تا خانواده‌ام آزار و اذیت نشوند.»
یکی از زندانیان طالبان که خودش را تنها مولوی صاحب معرفی کرد، می‌گوید از انتقام‌ها می‌ترسد. او گفت که محافظان، زندانیان طالب را لت‌وکوب و مسخره می‌کردند. او می‌گوید ده‌ها زندانی با وجود آن که دوره‌ی حبس شان کامل شده، گاهی برای یک هفته در زندان بوده اند و یکی از آن‌ها یک سال بیشتر در زندان نگه‌داری شده است. او می‌گوید دارو و درمان اگر برای زندانیان طالبان باشد، اغلب آهسته می‌رسد. طالبان امتیازهای شان را از راه اعتراص – نرفتن به اتاق‌های شان یا رعایت نکردن قوانین – به دست آورده اند؛ امتیازهایی مانند استفاده از تلفون، که او و چندین نفر دیگر در زمان مصاحبه در دست داشتند.
نورزوی، رییس زندان شکایت‌های تکراری طالبان را رد کرد. او گفت آن‌ها بی‌درنگ مورد درمان قرار می‌گیرند و به صنف‌های سوادآموزی، مذهبی و حتا جمنازیومی که دست‌کم سه هفته به آن‌ها گوشت می‌دهد، دست‌رسی دارند. او گفت یک بیمارستان نیز در حال ساخت است. نورزوی می‌گوید «امکانات درمانی‌ای که آن‌ها دارند، بهتر از روستاهای شان است.»
پل‌چرخی، بدنام‌ترین زندان افغانستان است که سابقه‌ی ناراحت کننده‌ای از خشونت، اعدام‌های دسته‌جمعی و شکنجه دارد. چندین گور دسته جمعی که در زمان دولت‌های کمونیستی تحت حمایت شوروی در اواخر ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ایجاد شده بود، در آن پیدا و اتاق‌های شکنجه و زندان‌های زیرزمینی در پل‌چرخی، برملا شد.
مقامات زندان می‌گویند که امروزه کمیسیون حقوق بشر وزارت داخله بر این زندان نظارت می‌کند و کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ بازدیدهای منظمی از پل‌چرخی دارد. نجیب ننگیال، آمر رسانه‌ها و امورات عامه‌ی وزارت داخله گفت: «شکنجه و بدرفتاری، همه مربوط به گذشته اند.» با آن هم، درگیری‌های خشونت‌بار، معمول است.
در ماه نوامبر، پس از آن که مقامات تلاش کردند تلفون‌ها و مواد مخدر را ضبط و مصادره کنند، شورشی در زندان به راه افتاد. در پایان آن شورش، ۱۶ زندانی کشته شدند که بیشتر شان اعضای طالبان بودند. گروه طالبان گفتند که آن‌ها هدف قرار گرفته بودند. تحلیل‌گران و حتا جان اف. سوپکو، بازرس ویژه‌ی ایالات متحده برای بازسازی افغانستان می‌گویند که افغانستان و امریکا، هر دو آماده‌ی آزاد کردن زندانیان طالبان نیستند. هر گونه تلاش پیشین برای ادغام مجدد آن‌ها، پرهزینه و ناکام بوده است.
در یکی از گزارش‌های منتشرشده در ماه سپتامبر – یکی از چندین مقاله‌ی «درس‌هایی که آموختیم» نوشته شده توسط تیم سوپکو در جریان جنگ ۱۸ساله و یک تریلیونی امریکا در افغانستان – گفته شده بود که افغان‌ها در هر دو جناح جنگ، باید از تکرار اشتباهات گذشته خودداری کنند. سوپکو گفت کنگره‌ی امریکا تنها در صورتی باید هزینه‌ی ادغام مجدد را بپردازد که توافق‌نامه‌ی صلح، چارچوبی برای ادغام مجدد جنگ‌جویان پیشین در نظر بگیرد، نظارت جدی‌ای بر آن روند انجام شود و خشونت‌ها به طور چشم‌گیری کاهش یابد.
