عید مرده‌ها مقدم بر عید زنده‌ها

عید نیاکان، در بسیاری از فرهنگ‌های سنتی سراسر جهان برگزار می‌شود و معمولاً به احترام و به یاد مردگان جامعه، در زمان مشخصی برای شادی و ارامش روح مرده‌های شان مراسم‌ خاصی برگزار می‌کنند. در افغانستان نیز برای یادآوری مرد‌گان زمان خاصی اختصاص یافته است. به طور معمول یک روز پیش از هر عید، در افغانستان به نام عید مرده‌ها یاد می‌شود که در آن روز، مردم در کنار مزار عزیزان از دست رفته‌ی خود حاضر می‌شوند و برای آرامش روح آنان، دعا و خیرات می‌کنند.

مایه‌ی خیر و شر برای زنده‌ها

عید مرده‌ها در بسیاری از مناطق افغانستان، منشأ از آیین‌های کهن پیش از هر عید دارد که به یادکردن از مردگان می‌پردازند.

 به مناسبت عید مردگان در بیشتر مناطق افغانستان، مردم به گورستان می‌روند و خوراکی می‌برند و برای درگذشتگان شان خیرات می‌کنند.

مثلا در بسیاری از مناطق بامیان، مردم معتقدند که مردگان، هیچ‌گاه کسی را که به او تعلق داشته، فراموش نمی‌کنند و در هر جشن، به خانه‌ی‌ خویشاوندان‌شان سرمی‌زنند تا ببینند که از آنان یاد می‌کنند یا خیر.

به باور مردم، در صورتی که مردگان از عمل‌کرد نزدیکان‌شان خوشنود شوند، برای آنان دعای خیر می‌کنند که مایه‌ی خیر و برکت زندگی آنان می‌شود و در صورتی که مرده‌ها نزدیکان‌شان را در عید مرده، در کار غیر از دعا خوانی برای مردگان ببینند، از آن‌ها ناراض شده، نارضایتی‌شان را با اتفاقات بد برای آنان اعلام می‌دارند.

این باور در بین مردم در کابل نیز تا حدودی حاکم است و کابلیان نیز به رسم عید مرده، شب قبل از هر عید، نذر و خیرات می‌کنند و از مرده‌ها یاد آور می‌شوند.

قبرستان

یکی از رسم‌های عید مرده در شهرها و روستاها به قبرستان رفتن یک روز قبل از هر عید و در شب عید مرده، به ویژه خانواده‌هایی که در طول سال عضوی را از دست داده‌اند، است.

رفتن به زیارتگاه‌ها و زیارت اهل قبور رسمی عام و همه‌گیر در میان آنان است. شماری از افغان‌ها در این روز بر مزار متوفا رفته، شمع، یا فلیته و یا هم آتش  روشن می‌کنند و بر روی آن روغن می‌ریزند و با غذا، حلوا و خرما از مردم پذیرایی می‌کنند.

این رسم بیشتر در بین مردم هرات قابل مشاهده است که بر علاوه‌ی بازید از قبر‌ها، در روزهای جمعه و پنج‌شنبه در عید مرده‌ها نیز به قبرستان‌ها رفته برای مرده‌ها دعا می‌کنند.

پاکی

در شماری از مناطق افغانستان، مردم جهت طراوت و شادی روح درگذشتگان، خانه‌های‌شان را حتما یک روز پیش از عید سفید کرده و آن را چراغانی می‌کنند.

 برای شادی روح مردگان ختم قرآن برگزار می‌کنند و بر سر مزار مرده‌های‌شان رفته و خیرات می‌کنند، همچنان قبرها را آب می‌زنند و باور دارند که مردگان نیز تشنه‌اند و محتاج خاک‌روبی از مزار شان‌اند.

کودکان آب‌فروش و شماری از افرادی که تنها سواد خواندن قرآن را دارند، در بیشتر موارد افراد نیازمندی‌اند که در عید مرده، کارشان رونق می‌یابد و پولی به‌دست می‌آورند، برای آن‌ها، عید مرده‌ها، شادتر نسبت به عید زنده‌هاست.

غذای شب

در بعضی از مناطق افغانستان، مردم برای افرادی که به تازگی عضو خانواده‌ی شان را از دست داده‌ باشند، غذای شب می‌برند. این خوراکی نظر به توان اقتصادی دوستان خانواده‌ی عزادار متفاوت است. خانواده‌هایی با توان اقتصادی بهتر، غذای شب بهتر می‌برند و خانواده‌هایی با درآمد کمتر، به طور معمول برای خانواده‌های مرده‌دار، بولانی می‌برند و برای رفته‌ها دعا می‌خوانند.

این رسم بیشتر در بین مردم کابل رایج است. مردم در این شهر باور دارند که با بردن غذا، به سنت پیامبرشان عمل می‌کنند و ثواب آن را خدا برای‌شان می‌دهد. از سویی هم این کار، موجب شادی خانواده‌های داغ‌دیده می‌شوند.

 

 

پایان عزا داری

عالمان افغانستان، بزرگداشت از عید مرده را، به شرطی که سبب پند و عبرت مردم شود، خلاف شرع نمی دانند؛ اما فاتحه خواندن در ایام عید را خلاف دین اسلام می‌دانند.

همچنان در عید مردگان، مردم از خانواده‌ و افراد عزادار می‌خواهند که با پایان دادن به عزاداری، راضی به رضای خداوند باشند و ناشکیبایی نکنند تا روح مرده، آرامش یابد.

شراکت در عید زنده‌ها

عید در افغانستان معمولا سه روز است. در بزرگ‌شهر‌ها بیشتر مردم افغانستان روز اول عید را برای بازدید از خانواده‌های مرده‌دار اختصاص می‌دهند؛ اما در این روز، فاتحه نمی‌خوانند؛ بلکه بیشتر این دید و بازدید برای بیرون کردن خانواده‌ی مرده‌دار از عزاداری است تا آنان نیز در عید با سایر دوستان‌شان شریک شوند و انزوا اختیار نکنند.

عالمان دین می‌گویند که در شریعت دستور مشخصی برای اختصاص روزی برای مرد‌ه‌ها به نام عید نیامده؛ اما تاکید می‌کنند که یکی از وظایف دین یادبود از مرده‌هاست.

محمدسجاد محسنی، یکی از این عالمان می‌گوید: «در بین مردم عرف شده که شب بیست‌ونهم رمضان و شب عرفه، مخصوص یادبود از مرده‌ها است و باید به قبرستان ها رفته نذر وخیرات کنند و نیز در مساجد و منابر نذر را به عنوان عید مرده‎ها انجام دهند که تاثیرات مثبتی دارد.»

بنابرگفته‌ی این عالم دین، بزرگ‌داشت از مرده‌ها، سبب می‌شود تا مردم به عاقبت زندگی شان فکر کنند و راه درست پیشه کرده از ظلم و ستم دست‌ بردارند.

از سویی هم عالمان دین تاکید می‌کنند که فاتحه‌خوانی در ایام عید خلاف دستورات دین اسلام است.