نویسنده: استفانی گلینسکی – The New Humanitarian
مترجم: مهدی غلامی
در دکان محمود عزیزی در پایتخت افغانستان، اکنون یک کیلو لیمو در برابر ۴۰۰ افغانی به فروش می‌رسد. او گفت که تولید پایین که با ترس از ویروس کرونا بیشتر شده، مجبورش کرده تا قیمت‌هایش را دو برابر کند. آن فروشنده‌ی ۵۰ساله توضیح داد: «آن‌ها (لیموها) منبع بزرگی از ویتامین سی استند، به همین خاطر تقاضا برای آن زیاد است. البته که نمی‌خواهم قیمت‌ها را بالا ببرم؛ اما چه انتخابی دارم؟ همه به غذا نیاز دارند؛ اما غذای کمی در بازار موجود است. خیلی زود، ممکن است تنها پول‌دارها بتوانند غذا بخورند.»
بسته بودن مرزها و محدودیت‌ها در صادرات روی راه‌های اکمالاتی فشار می‌آورد و باعث بالا رفتن قیمت مواد غذایی در افغانستان می‌شود؛ این وضعیت، نگرانی‌ها در مورد میلیون‌‌ها نفری که پیش از پیش در سطوح اضطراری ناامنی غذایی به سر می‌برند و اکنون با گسترش ویروس کرونا در معرض خطر بزرگ‌تری قرار گرفته اند را افزایش می‌دهد.
در جریان دو هفته‌ی پایانی ماه مارچ و با گسترش بیشتر موارد ابتلا به کووید-۱۹ در افغانستان، قیمت آرد گندم نیز در سراسر کشور افزایش یافت؛ در شهر شمال-شرقی فیض‌آباد، قیمت آرد ۲۰ درصد افزایش داشته است. بخشی از افزایش در قیمت‌ها به دلیل محدودیت‌های مرزهای منطقه‌ای است؛ چنان‌چه افغانستان و همسایگانش – به ویژه پاکستان در جنوب این کشور – تلاش می‌کنند بیماری‌ای را در کنترل درآورند که اکنون بیش از ۱٫۳ میلیون نفر را در سراسر جهان به خود مبتلا کرده است.
راجندرا آریال، نماینده‌ی سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد گفت: «به دلیل شروع در ماه می، چشم‌اندازهای خوبی برای حاصلات امسال داریم؛ اما یک بحران همه‌گیری دنباله‌دار می‌تواند به سرعت روی زنجیره‌ی تولید غذا فشاور بیاورد.» این وضعیت نشان‌گر نگرانی‌های گسترده‌تری در مورد تأثیرات جانبی و منفی کووید-۱۹ بر اقتصاد و امنیت غذایی در سراسر جهان است؛ اما نگرانی‌ها در مورد کشورهایی مانند افغانستان که از چهار دهه پیش تا کنون درگیر جنگ است و پیش از پیش دچار چنین بحران‌هایی است، بیشتر به نظر می‌رسد. بیش از نیمی از جمعیت افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. حتا پیش از این که این همه‌گیری در چند هفته‌ی اخیر افزایش پیدا کند، سازمان ملل به این نتیجه رسیده بود که ممکن است در جریان زمستان یا اواخر ماه مارچ در افغانستان، ۱۴ میلیون نفر دچار بحران شوند یا با سطوح اضطراری ناامنی غذایی روبه‌رو شوند.
تا کنون بیش از ۴۲۰ نفر به کووید-۱۹ مبتلا شده و یازده نفر نیز بر اثر آن مرده اند. با امکانات محدود برای آزمایش، ارقام واقعی احتمالا بالاتر است. هرات که یک ولایت شمال-غربی است و با ایران هم‌مرز است، مرکز تولید غذای افغانستان است و اکنون مرکز شیوع این همه‌گیری در کشور شده است. از آغاز سال تا کنون، بیش از ۲۱۰۰۰۰ نفر که بیشتر شان بدون مدرک اند، از ایران به خانه‌های شان برگشته اند. ایران یکی از کشورهایی است که با بیش از ۳۷۳۰ مورد فوتی و ده‌ها هزار موارد تأیید شده‌ی ابتلا به این ویروس، بیشترین ضربه را از این بیماری خورده است.
زنجیره‌های قطع شده‌ی اکمالاتی و افزایش قیمت‌ها
گذرگاه مرزی با پاکستان – یکی از راه‌های اصلی صادرات و واردات برای تولیدات کمکی و غذا به افغانستان – از اواسط ماه مارچ تا کنون به روی بیشتر رفت‌وآمدها بسته بوده است. آن گذرگاه برای کامیون‌های بازرگانی که حامل اجناس و محصولات بشردوستانه است، برای مدت کوتاهی باز شده بود؛ اما بر پایه‌ی گزارش وضعیتِ ملل متحد، دست‌کم ۵۷۷ متریک تُن غذا در یکی از گذرگاه‌های اصلی تا دست‌کم ۶ آپریل که پاکستان توافق کرد مرز را برای چهار روز باز کند، گیر مانده بود.
سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد گفت که کشاورزان هر دو طرف مرز شاکی بودند و می‌گفتند که چیزی نمانده است که محصولات تازه‌ی شان گندیده شود. مقام‌های ملل متحد نگران اند که تکرار اختلال‌های مرزی، می‌تواند باعث ادامه‌ی افزایش اجناس داخلی در سراسر افغانستان شده و روی سرازیری کمک‌های غذایی بشردوستانه که منبع برخی‌های شان در پاکستان است، تأثیر بگذارد. پارواتی راماسوامی، معاون رئیس برنامه‌ی جهانی غذا در افغانستان، گفت: «اگر این وضعیت برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد، برنامه‌ی جهانی غذا انتظار تأثیرات جدی‌تری بر زنجیره‌ی بین‌المللی تولید روغن سبزیجات، حبوبات و غذاهای تغذیه‌ای تخصصی را دارد. راماسوامی پافشاری کرد که مرزها باید برای انتقال محصولات غذایی بشردوستانه و بازرگانی، باز باشند.
برنامه‌ی جهانی غذا در حال جمع‌آوری اطلاعات از هشت بازار اصلی شهر در سراسر افغانستان است. در همان دروه‌ی اواخر ماه مارچ که این سازمان شاهد افزایش قیمت آرد گندم شده بود، از افزایش ۱۵ درصدی قیمت غله‌جات نیز خبر داده بود. قزاقستان، تأمین کننده‌ی اصلی آرد گندم و غله‌جات گندمی در افغانستان است؛ اما برنامه‌ی جهانی غذا گفت که به علت ویروس کرونا، صادرات [قزاقستان] تا دست‌کم اواسط ماه آپریل متوقف شده است.
در آن هشت بازار بزرگ، قیمت متوسط روغن آشپزی نیز در ماه گذشته ۹ درصد افزایش داشته است، در حالی که قیمت متوسط برنج و حبوبات بین دو تا چهار درصد بالا رفته است. سازمان ملل در یکی از گزارش‌هایش در ۲۹ مارچ، گفت: «گر چه تا کنون، تغییری در دست‌مزد کارگران و قیمت محصولات دام‌پروری به مشاهده نرسیده است؛ اما افزایش قیمت آرد به این معنی است که قدرت خرید کارگران عادی و دام‌داران بدتر شده است.»
بسیاری از مردم افغانستان به عنوان کارگران روزمزد کار می‌کنند و با قرنطینه شدن شهرهایی مانند هرات و کابل و احتمال این که مراکز دیگر شهرها نیز بسته در ادامه قرنطینه خواهد شد، این یعنی بسیاری از مردم مجبور می‌شوند تا بین گرسنه ماندن در خانه یا جرأت کردن برای بیرون رفتن و پیدا کردن کار و ریسک کردن ابتلا به این بیماری، یکی را انتخاب کنند. در گزارش ملل متحد آمده است: «افزایش قیمت‌ها برای مصرف کنندگان و هم‌چنان هزینه‌های نقل و انتقالاتی، تأثیر نامتناسبی بر امور مالی خانوارهای فقیر خواهد داشت.» در کابل، دولت تلاش کرده است تا از گران فروشی جلوگیری کند و ملاها نیز این کار را «غیراسلامی» خوانده اند.
گرسنه و بی‌جا شده
جامعه‌ی بشری افغانستان در حال واکنش در برابر ویروس کرونا است؛ اما فرشید فرزام، معاون سازمان کمک کننده‌ی آلمانیِ ولت‌هُنگرهیلف، می‌گوید که ناامنی غذایی میان بازگشت کنندگان و بی‌جا شدگان داخلی، حتا پیش از این همه‌گیری، شایع بوده است. او گفت: «ممکن است معنی شیوع ویروس کرونا در افغانستان، گرسنگی باشد.» در جریان سال گذشته، بیش از یک میلیون نفر به علت جنگ و فاجعه یا پس از سال‌ها بازگشت از کشورهای همسایه، بی‌جا شده اند. بیشتر شان وابسته به کمک‌های پولی یا غذایی یا پایین ماندن قیمت‌ها در بازارها استند. در عین زمان، گروه‌های کمک کننده می‌گویند که مناطق سکونتِ غیربهداشتی و شلوغ، تهدید گسترش ویروس کرونا را افزایش می‌دهد.
الیاس حاتمی، مدیر ارتباطات نمایندگی سازمان رؤیای جهان در افغانستان که بین هرات و بادغیس، ولایت هم‌جوار آن کار می‌کند، گفت: «یکی از پیامدهای انسانی برای بی‌جا شدگان که پیش از پیش گروهی آسیب‌پذیر اند و مکانیسم‌های کمی برای مقاومت در برابر این آسیب‌پذیری‌ها دارند، این خواهد بود که آن‌ها به طور نامتناسبی متأثر از کووید-۱۹ استند. ناامنی غذایی، سوء تغذیه و چند ابتلایی در میان بی‌جا شدگان، قادر به ایجاد یک بحران بشری با گستره‌ی وسیع‌تری است، جایی که پاسخ‌دهندگان اول و نمایندگی‌های بشری از همین اکنون هم به حداکثر ظرفیت رسیده اند.» حاتمی گفت که بیشتر بی‌جا شدگان ذخایر غذایی محدودی داشته و تقریبا هیچ پس‌اندازی ندارند. این موضوع احتمالا همکاری بشردوستانه را ضروری‌تر خواهد کرد.
کشت یا مراقبت‌های بهداشتی
کشاورزان افغانستان امیدهای زیادی برای حاصلات خوب در سال کنونی داشتند. برف‌های سنگین با بارانی که پس از آن آمد، ذخایر آب را دوباره پر کرد، رودخانه‌ها پر شدند و امیدها در مورد این که کم‌بود مواد غذایی از خشک‌سالی فصل پیشین، زیر کنترل خواهد آمد، افزایش یافته بود. همان‌گونه که سیدمحمد، کشاورز ۵۶ساله‌ای از ولایت جنوب‌غربی نیمروز که هم‌مرز با ایران است، در ماه جنوری به ما گفته بود: «سال بدی داشتیم و خیلی ضرر کردیم. خانواده‌ی مان مجبور به جیره‌بندی شد. کم‌تر غذا می‌خوردیم و حتا به اندازه‌ی گذشته کار می‌کردیم. انشاءالله امسال بهتر خوهد بود.»
اما اکنون این همه‌گیری به این معنی است که حتا اگر حاصلات خوب باشد، چنان‌چه کشاورزان مریض شوند، باز هم محتاج خواهند بود و برخی‌های شان مجبور می‌شوند بین کشت و مراقبت‌های بهداشتی، یکی را انتخاب کنند. آریال از سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد؛ گفت: «این یعنی در حالی که فصل، فصل کشت و کار است، مردم باید برای درمان و تهیه‌ی محصولات پزشکی، پول بپردازند.»
