در زمانی‌که چشم‌انداز صلح در افغانستان شکل واقعی‌تری را به‌خود گرفته است، ابتکار نادری برای پی‌گیری تحولات این گفت‌وگوها در افغانستان طرح شده است و به‌عنوان بانک اطلاعاتی معتبر در مورد روند صلح، آغاز به‌کار کرده است.
صلح‌سنج (Peace Meter)؛ طرحی که به هدف نظارت از تعهدات صلح از سوی طرف‌های درگیر جنگ در افغانستان ایجاد شده است، تلاش دارد برای ردیابی جریان مذاکرات، به صورت مستمر در راستای نظارت، آگاهی و مشارکت مردم از روند صلح کار کند.
محب شادان، از بنیان‌گذاران این طرح در افغانستان می‌گوید آنان، جمعی از جوانان افغان استند که احساس کردند، باید زمینه‌ی حضور و نقش گم‌شده‌ی مردم را در روند صلح فراهم کنند.
مسؤولان «صلح‌سنج» به این باور اند که هیچ یکی از طرف‌های درگیر جنگ در افغانستان، به تعهدات‌شان نسبت به صلح پای‌بند نیستند. به باور آنها نقش فعال نظارتی و محوری مردم در روند صلح می‌تواند طرف‌های درگیر جنگ را نسبت به تعهدات‌شان، پاسخگو کند.
از سویی‌هم داکتر سیما سمر، وزیر دولت در امور حقوق‌بشر و روابط بین‌المللی افغانستان، از این طرح استقبال کرده و تأکید دارد که این ابتکار سبب می‌شود نقش نظارتی مردم برجسته شده و طرف‌های درگیر را متوجه کند که کسی از عملکرد آنها نظارت می‌کند.
خانم سمر به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «این طرح یک گام مؤثر است. به چند دلیل؛ نخست این که مردم حق دارند که در روند صلح سهم داشته باشند. دوم مردم حق دارند که از جریان گفت‌وگوها آگاه باشند؛ صلح‌سنج در واقع این زمینه‌ها را مساعد کرده است. سوم اینکه این طرح، طرف‌های مذاکره‌کنندکان را متوجه می‌کند که از نگاه مردم درکجا قرار دارند؛ چون آنها وقتی‌که در میز استند فکر می‌کنند همه چیز خوب پیش می‌رود، اما نظرات مردم را نمی‌دانند که چقدر از کارهای آنها راضی استند.»
چرا صلح‌سنج؟
مسؤولان این طرح می‌گویند که مطالعات آنها نشان می‌دهد که ۵۰ درصد از موادهای توافق‌نامه‌ی صلح در پنج سال نخست، ناکام می‌شود و دلیل آن نیز نبود نقش نظارتی فعال مردم در این توافق‌نامه است.
«صلح‌سنج» از زمان امضای توافق‌نامه‌ی صلح میان امریکا و طالبان تاکنون این روند را نظارت کرده است. یافته‌های آنها نشان می‌دهد که طالبان در چندین موارد، این توافق‌نامه را نقض کرده است. به گفته‌ی مسؤولان «صلح‌سنج» یکی از این موردها، نپذیرفتن تیم گفت‌وگوکننده‌ی حکومت افغانستان از سوی این گروه است در قطر بود.
طراحان «صلح‌سنج» بر این باورند که هرگاه تعهدات توافق‌نامه‌ی صلح از سوی یکی از طرف‌های درگیر نقض شود، طرف دیگر نیز موادهای این توافق‌نامه را نقض خواهد کرد که این امر نه‌تنها سبب ترویج فرهنگ نقض تعهدات خواهد شد، بل توافق‌نامه‌ی صلح نیز از بین خواهد رفت.
بر اساس آمارهای وزارت مخابرات و تکنالوژی افغانستان، در حال حاضر حدود ده میلیون افغان به اینترنت دسترسی دارند، فرصتی که «صلح‌سنج» از آن استفاده کرده و زمینه‌ی مشارکت مردم را از طریق تکنالوژی به روند گفت‌وگوهای صلح فراهم کرده است.
آقای شادان می‌گوید: «ما نقش گم‌شده‌ی مردم را در این روند احساس کردیم. برداشت ما این است که مردم افغانستان بیشترین قربانی را می‌دهند. بنابراین حق دارند که طرف‌های درگیر جنگ را نسبت به تعهداتی که می‌دهند، پاسخگو کنند.»
فراهم کردن زمینه‌ی نظارت
مسؤولان «صلح‌سنج» می‌گویند که در کنار فراهم‌کردن زمینه‌ی نظارت مردم افغانستان از عملکرد طرف‌های درگیر جنگ در این کشور، «صلح‌سنج» به گونه‌ای طراحی شده است که فرصت نظارت را برای مردم امریکا و متحدانش که مالیات هنگفتی برای جنگ افغانستان پرداخته‌اند، نیز فراهم می‌کند.
آقای شادان می‌گوید: «درست است که امریکا و هم‌پیمانانش مسوولیت حقوقی و قانونی ندارند، اما مسوولیت اخلاقی در برابر افغانستان دارند. مردم شان میلیاردها دالر مالیه داده اند و صلح‌سنج زمینه‌ی نظارت را برای مردم این کشورها فراهم می‌کند که بدانند برآیند این مصرف‌های هنگفت به کجا می‌انجامد و چه میراثی در افغانستان می‌گذارند.»
به‌گفته‌ی او نظارت مردم این کشورها، سبب می‌شود که امریکا بجای خروج شتاب‌زده و بجاگذاشتن میراث بد، خروج‌شان را مسؤولانه انجام دهد.
از سویی‌هم طالبان در توافق‌نامه‌ی صلح، تعهد کرده‌اند که آنها بر منافع امریکا و هم‌پیمانانش، حمله نمی‌کنند. طالبان یک از بازیگران بدون آدرس است که پاسخگو ساختن آنها در برابر مردم کار دشواری است؛ چون آنان هیچ مسوولیت حقوقی در برابر مردم ندارند. اما مسؤولان صلح‌سنج می‌گویند که آنها به مردم امریکا، هم‌پیمانانش و جامعه‌ی بین‌الملل زمینه‌ی نظارت از عملکرد طالبان را فراهم می‌کنند که مطمیین شوند حادثه‌ی یازدهم سپتامبر دوباره تکرار نخواهد شد.
بینان‌گذاران این طرح اجتماعی تاکید دارنددکه حکومت افغانستان نیز نشان داده است که در طول چندین سال، عملکرد صادق در برابر تعهدات‌شان نداشته است. به گفته‌ی آنها نقش نظارتی مردم و میکانیزم نظارتی مشخص در مورد تعهدات صلح حکومت، سبب می‌شود که دولت در برابر تعهدات صلح خود، پاسخگو باشد.
به گفته‌ی شادان: «صلح‌سنج در واقع مردم را متوجه می‌کند که از طرف‌های درگیر کدام یکی بیشترین نقض را انجام می‌دهد و برعکس کدام یکی در تعهداتش صادق است. در حقیقت در این طرحِ دیدبانی، سیاه و سفید برجسته خواهد شد.»
این ابتکار علاوه بر ایجاد یک میکانیسم جواب‌گویی برای مردم افغانستان، بستری را برای ایالات متحده، حکومت افغانستان و گروه طالبان نیز فراهم می‌کند که تحولات مرتبط به تعهدات یکدیگر را زیر نظر داشته باشند.
دیدبانی از خشونت
ثبت خشونت‌ها در افغانستان بخش دیگر از برنامه‌های صلح‌سنج است. آنها نقشه‌ی نظارتی از خشونت‌هایی که در افغانستان اتفاق می‌افتد، ساخته‌اند. با این حال، رویدادهای خشونت‌بار در افغانستان با ذکر گروهی که در عقب آن دست دارد در این نقشه درج می‌شود تا مشخص شود که کدام گروه بیشترین خشونت را در افغانستان انجام داده. این نقشه هم‌چنان نشان می‌دهد که بیشترین خشونت در کدام ساحه‌ی افغانستان صورت گرفته است.
آرشیف خبرها و گزارش‌های صلح از رسانه‌های داخلی و خارجی، بخش دیگری از کارهای صلح‌سنج است.
محب شادان، از بینان‌گذران این طرح اجتماعی تاکید دارد که « رصد رسانه‌های ملی و بین‌المللی بخش از کارهای دیگر ما است. در واقع خبرهای که در مورد صلح نشر و پخش می‌شود، ما در ویب‌سایت خود آرشیف می‌کنیم تا هرکسی بتواند به تحولات تازه در مورد صلح به سادگی دسترسی داشته باشد.»
ایالات متحده امریکا توافق‌نامه‌ی صلح با طالبان را در بیست و نهم فبروری ۲۰۲۰ میلادی امضا کرده و اعلامیه‌ی مشترکی را با حکومت افغانستان به نمایندگی از مردم آمریکا و متحدانش صادر کرد. یکی از تعهدات این توافق‌نامه آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی بود.
حکومت افغانستان یک ماه پیش، هیاتی را بخاطر گفت‌وگو با طالبان در قطر فرستاد، اما طالبان حاضر به گفت‌وگو با این هیات نشدند. در حال حاضر حکومت افغانستان به تازگی هیات جدید مذاکره‌کننده را معرفی کرده است که مورد استقبال جامعه‌ی بین الملل از جمله اتحادیه‌ی اروپا قرار گرفته است.
شماری از فعالان حقوق‌بشری اما تاکید دارند که در این هیات نماینده‌ای از قربانیان جنگ و هم‌چنان نماینده‌ای از اقلیت‌های مذهبی مثل اهل هنود در نظر گرفته نشده است.
سیما سمر، وزیر دولت در امور حقوق‌بشر و روابط بین‌المللی افغانستان به روزنامه صبح کابل می‌گوید: « پیشنهاد من این است که در این هیات یک یا دو نفر دیگر نیز اضافه شود که باید صدای قربانیان جنگ در گفت‌وگوهای صلح شینده شود. بدون شک در ترکیت هیات فعلی کسانی استند که قربانی جنگ در افغانستان باشند، اما آنان نمایندگی از حکومت یا بخش‌های دیگر می‌کنند. بهترین گزینه این است که یک شخص از اهل انتخاب شود که قربانی جنگ نیز باشد.»
خانم سمر اختلاف‌های بهوجود آمده از انتخابات ریاست جمهوری میان رهبران سیاسی را در روند گفت‌وگوهای صلح یکی از نقاط ضعف حکومت افغانستان می‌داند و تاکید دارد که این مساله می‌تواند موضع افغانستان را در این گفت‌وگوها ضعیف‌تر نشان دهد.
وزیر دولت در امور حقوق بشر تاکید دارد: « هرقدر که ما همسو حرکت کنیم، به همان اندازه ما از موضع قوی‌تری برخوردار خواهیم بود. برخی‌ها طوری وانمود می‌کنند که اختلاف‌های سیاسی هیچ تاثیری در گفت‌وگوهای صلح نخواهد داشت، اما این مساله بسیار جدی و اساسی است که عملا ما را در برابر گروهی که از اختلاف‌ها نفع می‌برد، ضعیف‌تر نشان می‌دهد.»
